वता. भितर आयिल्ल्या उजवाडाचो तिसरो वांटो एका मीटराचे खोलायेन आनी एक चवथय फुडल्या ५ मीटरांभितर वता. फकत धावो वांटो १० मीटरांचे खोलायेमेरेन वचूंक शकता. ह्या कारणांक लागून दर्यांतल्या पर्यावरणाचे तीन वाठार केल्ले आसात –
अ) प्रकाशसंश्र्लेषण वाठार (Emphatic or Photosynthesis zone) हातूंत ४० ते ५० मीटर खोल उजवाड वचूंक शकता.
ब) मंद प्रकाशी वाठार (Dysphotic zone). हांगा खूब उणो उजवाड पावता.
क) ॲफोटीक वाठार (Aphotic zone). हांगा कांयच उजवाड पावंक शकना.
दर्याउदकाचें खाशेलपण म्हळ्यार ताची खारसाण. दर्याउदकांत ७३ घटल (elements) आसतात. पूण हातूंतले फकत ६ चड प्रमाणांत आसतात. सोडियम क्लोरायड ८५% आसता. तशेंच मॅग्नेशियम, कॅल्शियम, पोटेशियम, स्ट्राँशियम, क्लोरायड, सल्फेट आनी हेर मिठां आसतात.
भारता भोंवतणच्या उदकांतली खारसाण जाग्या जाग्यार बदलत आसता. अरबी समुद्रांत उदकाची खारसाण ३६% ते ३६.५% इतली आसता. बंगालच्या उपसागरांत येवपी गोड्या उदकाच्यो न्हंयो, अरबी समुद्रांत येवपी न्हंयांपरस चड आशिल्ल्यान बंगालच्या उपसागरांत खारसाण मातशी उणी म्ह्ळ्यार ३३.३४% इतली आसता. खारसाणीचो बदल सोंसपाचे तांकीचेर दर्यांतले जीव आनी वनस्पतींचो राबितो आसता.
दर्यांतले जीव आनी वनस्पत दोन तरांची आसता. जे जीव आनी वनस्पत उण्या प्रमाणांत खारसाणींतले बदल सोंसूंक शकतात तांका स्टॅनोहोलायन (Stenoholine) म्हण्टात. चड करून उकतो दर्या आनी खोल दर्यांत जीव मेळटात. खारसाणींत व्हड प्रमाणांत जाल्लो बदल सोंसपाची तांक आशिल्ल्या जीव वा वनस्पतींक युरीहेलायन (Eurihaline) म्हण्टात. चडशे असले जीव दर्यादेगांचेर आनी खाडयांनी मेळटात.
(२) रसायनीक दर्याविज्ञान (Chemical Oceanography) – ह्या फांट्यावरवीं उदकांत जावपी रसायनीक प्रक्रियेचेर तशेंच उदकांत आनी दर्यातळाक मेळपी घटकांचेर (elements) अभ्यास करतात. दर्याचें उदक म्हळ्यार अकार्बनी (inorganic), कार्बनी (organic) आनी विरगळिल्लो वातावरणांतलो वायू हांचें मिश्रण आसता. प्राणवायू (oxygen) हो दर्यांतले जिणेचो म्हत्वाचो असो घटक. हो वातावरणांतल्यान येता वा प्रकाशसंश्लेशणा वतीन निर्माण जाता. उदकाच्या अभिसरणान हो वायू सगळ्याक पातळटा आनी चडशा जैव क्रियांनी तो वापरप जाता. पूण काळ्या समुद्रासारक्या कांय भागांनी हो वायू मेळना. अशा सुवातींनी अनॉक्सिजिवी म्हळ्यार ह्या वायूबगर जगपी बारीक जीव मेळटात.
कार्बन डाय-ऑक्सायड हो वनस्पतींखातीर एक म्हत्वाचो घटक. चडसो कार्बन-डायऑक्सायड भोंवतणच्या वातावरणांतल्यान मेळटा. खोल दर्यांत जंय प्रकाशसंश्र्लेषण (Photosyntehsis) जावपाक शकना थंय जंतूंपसून कार्बनी (organic) जिनस कुशिल्ल्यान कार्बन डाय-ऑक्सायड तयार जाता. उदकांत हो कार्बन डाय-ऑक्सायड शोशीत अवस्थेंत वा बायकार्बोनेटांमदीं चड प्रमाणांत आसून तो केन्नाच उणो पडना. तशेंच सोडियम, मॅग्नेशियम, पोटेशियम, कॅल्शियम, क्लोरायड, सल्फेट, बायकार्बोनेट, ब्रोमायड, फ्लोरायड आनी बोरेट हीं दर्या उदकांतलीं मुखेल मिठां. तेच भाशेन फॉस्फेट, नायट्रेट आनी सिलिकेट हीं उण्या प्रमाणांत मेळपी मिठां उदकांत खाण तयार करपाखातीर उपेगी पडटात. हांकां खाद्यां (Nutrients) म्हण्टात. दर्याउदकाच्या प्रदुशणाचेर रसायनीक दर्याविज्ञानांत अभ्यास करप जाता. उदकांत मेळपी घटकांच्या प्रमाणांत वाड जातकच प्रदूशण जाता.
म्हासागराची म्हायती
- डॉ. एस. वाय. एस. सिंगबाळ
दलबेक्को, रेनातो :
(जल्म: २२ फेब्रुवारी १९१४, कांतानझारो - इटली).
अमेरिकन विशाणुशास्त्रज्ञ. तूरिन विश्वविद्यालयाची पदवी मेळयतक १९४०-४६ मेरेन त्याच वोद्यापिठांत तो विकृतीविज्ञानाचो सयाय्यक प्राध्यापक जालो. १९४७त तो प्रायोगिक भ्रूणविज्ञानाचो प्राध्यापक आशिल्लो. त्याच वर्सा ताणें अमेरिकेंत स्थलांतर केलें. थंय तो १९४७-१९४९ मेरेन इंडियाना विद्यापिठाच्या सूक्ष्मजंतूशास्त्र विभागांत संशोधन सहाय्यक आनी तेउपरांत कॅलिफॉर्निया इन्स्टिट्यूट ऑफ टॅक्नोलॉजींत १९४९-५२ मेरेन वडील फॅलो आशिल्लो. तेच संस्थेंत १९५२-६३ मेरेन तो पयलीं सहाय्यक प्राध्यापक आनी उपरांत प्राध्यापक जालो.
इंडियाना विद्यापिठांत आसतना एल्. ई. लुर्या ह्या नोबॅल पुरस्कार जैतीवंत शास्त्रज्ञावांगडा सूक्ष्मजंतूंवयल्या अतीसूक्ष्म विशाणूंचो () अभ्यास करपाची संद ताका मेळ्ळी. तेउपरांत कॅलिफॉर्निया इन्स्टिट्यूट ऑफ टॅक्नोलॉजींत आसतना ताणें ‘प्लेक टॅक्निक’ ह्या नांवान वळखुपी डीएनए विशाणू मेजपाचें जलद तंत्र सोदून काडलें. तेउपरांत रोखडोच आरएनए विशाणू मेजपाचें तंत्रूय सांपडलें. १९६३त तो कॅलिफोर्नियांतल्या साल्क इस्न्टिट्यूट फॉर बायॉलॉजिकल स्टडिज हे संस्थेत वडील फेलो म्हूण काम करूंक लागलो. थंय ताणें विशाणूशास्त्राचो अभ्यास करपाखातीर
