पद्मचारिणी; इंग्लीश: शू-फ्लॉवर, चायना रोझ; लॅटीन: हिबिस्कस, रोझा- सायनेन्सिस; कूळ : माल्वेसी).
वर्सांतले बाराय म्हयने फुलां दिवपी, खूब वर्सां जियेवपी आनी सदांच पाचवेंचार उरपी हें झोंप सादारण १ ते २.५ मी. ऊंच वाडटा. पानां सादीं, फुलां मोटीं आनी लांब देंठांचीं, फुलांचो आकार फुनेलासारको आनी ४ – ६ इंच व्यासाचीं आसतात. तांबडो, गुलाबी, धवो, हळदुवो, किरमिजी, जांबळो अशा विविध रंगांचीं आनी आकारांचीं फुलां जातात. दसण ही मूळ चीन देशांतली अशे उल्लेख मेळटात. पूण आतां ही वनस्पत संवसारांतल्या सगळ्या देशांनी पळोवंक मेळटा. भौशीक बागांनी तशेंच घराच्या पोरसांनी ही वनस्पत दिश्टी पडटा.
दशणीचे कांय मुखेल प्रकार आसात ते अशे :
गोंड्याची दसण : हो दशणीचो प्रकार मूळ आफ्रिका देशांतलो, पूण हालीं तेंपार आमच्या देशांतल्या पोरसांनी लायिल्ल्यो दिसता.
निळी दसण : ही जात मूळची चीनांतली आसून सद्या सगळ्याक लायिल्ली दिसता.
चीनी कंदील : ही मूळ दक्षिण अमेरिकेंतली दसण, सुमार ३ मी. ऊंच वाडटा. हेभायर आनीक कितल्याशाच प्रकारांच्यो आनी जातींच्यो दसणी संकर करून विकसीत केल्यात.
दसण फकत फुलांचें आनी सोबेचें झाड. ह्या झाडाक फळां जायनात. हालींच संकर करून विकसीत केल्ल्यो कांय ओडलायण्यो, फुलांच्या दशणीच्यो जाती आसात त्यो अशो : ब्ल्यू बर्ड, स्ट्राँग ब्ल्यू कोयलेस्ट, डीप ब्ल्यू, हमाबो आरडनस.
दशणीची लागवड कलमांपसून करतात. ९ – १२ इंच लांबायेच्यो खांदयो लावन नवी लागवड करतात.
पोरसांनी हीं झाडां चड करून वंयेक लायिल्लीं दिश्टी पडटात. मोटवे जातीच्यो दशणी कुंड्यांनी रोयतात. दसण कसलेय जमनींत लावपाक जाता. पूण सुपीक जमनींत दशणीची बरी वाड जाता.
दशणीक रोग वा किडींची बादा व्हडलीशी जायना. फुलां कुसप हो रोग केन्नाकेन्नाय जावं येता.
दशणीचीं फुलां, मुळां, साल ह्या भागांचे वेगवेगळे उपेग आसात. तांबडे दशणीचीं फुलां गणपतीक घालतात. दशणीचीं फुलां काळ्या बुटाक चिड्डून घांसल्यार बरी चकचकसाण येता. तेचखातीर दसणीक इंग्लिशीन शु-फ्लावर अशें म्हण्टात. फुलांपसून जो तांबडो रंग मेळटा तो खावपाचे पदार्थ तयार करपाखातीर वापरतात. जोर आयिल्ल्या मनशाक फुलांच्यो पाकळ्यो थंड उदकांत बुडोवन काडिल्लो अर्क पियेवपाक दितात. तशेंच सूज आयिल्ल्या जाग्यार फुलां चोळ्ळ्यार सूज देंवता. दशणीच्या मुळांचो रोस कफाच्या विकाराचेर वापरतात. झाडाचे सालीपसून धागे तयार करतात. कांयकडेन ह्या फुलांचो खावपाखातीर (सार, लोणचें) उपेग करतात.
- विश्राम गांवकार
दसरो :
हिंदूंचो एक म्हत्वाचो सण. आश्र्विन शुध्द दसम हे तिथीक दसरो वा विजयादशमी ह्या नांवान वळखतात. दुस्मानावांगडा झुजांत मेळिल्ल्या जैताची खोशी मनोवप हो ह्या उत्सवाफाटलो संदर्भ आसा. आश्र्विन शुध्द प्रतिपदेसावन नमी मेरेन णव राती (नवरात्र) जातकच हो दीस येता. ह्या उत्सवाची म्हायती मार्कंडेय पुराणांत आनी दुसर्या कांय पुराणांनी मेळटा ती अशी : पुर्विल्ला काळांत महिषासूर नांवाचो राक्षस आशिल्लो. सगळ्या देवांचेर ताणें जैत जोडिल्लें आनी ताका लागून ताका मस्ती मारिल्ली. निमाणें ब्रम्हा, विष्णु आनी महेश हाणीं आपल्या शक्तीच्या वंशापसून आयुधां धारण केल्लीं शक्तीदेवी निर्माण केली आनी महिषासूराचो नाश करपाक धाडली. हे शक्तीदेवीन णव दिस भिरांकूळ झूज करून धाव्या दिसा महिषासूराक मारलो आनी सगळ्यांक संकटांतल्यान मूक्त केले. तेन्नाच्यान हे शक्तीदेवीक महिषासूरमर्दिनी म्हण्टात. हे झूज आश्र्विन शुध्द प्रतिपदेसावन शुध्द नमीमेरेन चलिल्लें. ह्या णव रातींक तिणें शुंभ, निशुंभ, रक्तबीज अशा हेर राक्षसांचोय वध केल्लो आनी धाव्या दिसा महिषासूराचेर जैत जोडलें. देखून ह्या दिसाक विजयादशमी म्हण्टात आनी उमेदीन हो दिस मनयतात.
ह्या दिसाविशीं हेर म्हायती मेळटा ती अशी : ह्याच दिसा रामान रावणाचेर जैत जोडपाक प्रस्थान केल्लें. ह्याच दिसा अर्जूनान अज्ञातवास सोंपोवन शमीच्या झाडार दवरिल्लीं आपलीं अस्त्रां काडिल्लीं.
ह्या दिसा शिमोल्लंघन, शमीपुजन, अपराजितापुजन आनी शस्त्रपुजा हीं कृत्यां करतात. पुर्विल्ल्या काळांत अपराण्हकालांत गांवचे शिमेभायर ईशान्य दिशेक शिमोल्लंघनाखातीर वताले आनी जंय शमी वा आपट्याचें झाड दिसता थंय थांबून त्या झाडाची पुजा करताले. अपराजिता म्हळ्यार दुर्गा आसून तें तिच्या रागीट रुपाचें एक प्रतीक. ह्या दिसा राजा, श्रीमंत सरदार आपलीं शस्त्रां निवळ करून तांची पुजा करताले. तांचेभायर शेतकार, कारागीर आपआपलीं अवजारां, हत्यारां आनी यंत्रां हांची पुजा करताले. ह्या दिसा भांगर (आपड्याचीं पानां) वांटपाचीय प्रथा आशिल्ली. हेविशीं एके पुराणकथा आसा ती अशी – कौल्स ह्या याचकाक दिवपाक चवदा कोटी भांगराच्यो मुद्रा हाडपाखातीर रघुराजान कुबेराचेर घुरी घाली. तें पळोवन कुबेर भियेलो आनी ताणें धर्तरेवयल्या शमीच्या एका झाडाचेर भांगर ओतलें. तेन्ना रघुराजान फावो तितलें भांगर काडून कौल्साक दिलें आनी उरिल्लें आपले प्रजेक वांटलें. त्या दिसासावन आयजमेरेन दसर्या दिसा भांगर म्हणून आपट्याचीं वा शमीचीं पानां दिवपाची चाल आसा.
दसरो हो भारतांतलो सार्वत्रीक सण आसून सगळ्या जातींतले लोक हो सण पाळटात. उत्तर भारतांत ह्या दिसाक आगळेंच म्हत्व आसा. ह्या दिसा ते रामायणांतले कांय प्रसंग घेवन रामलिला सादर करतात आनी रावणाच्या पुतळ्याचें दहन करतात. कुलू देगणांतले लोक आपल्या रघुनाथ ह्या देवाचो उत्सव ह्या दिसा मनयतात. तमीळनाडूंतूय दसर्याक आयूध पुजा करतात. महाराष्ट्रांत ह्या दिसा शिमोल्लंघन करून आपट्याची पुजा करतात आनी उपरांत ताचीं पानां भांगर म्हणून एकामेकांक दितात. म्हैसूरच्या दसर्याचीय एक आगळीच नामना आसा. चंडी देवीन ह्या दिसा महिषासूराक म्हैसूरा लागसारच मारलो अशी दंतकथा थंय आसा. ह्या दिसा थंय व्हड मिरवणूक काडटात. राजस्थानांत ह्या दिसा रजपूत लोक आपल्या गुरूचें दर्शन घेवंक वतात आनी शमीची पुजा करतात. ठाकूर बायलो ह्या दिसा दसर्याचो नाच करतात.
गोंयचो दसरो : गोंयांत हो उत्सव भोवतेक सगळ्याच ल्हान-व्हड देवळांनी मनयतात. देवाची पालखेंत मिरवणूक काडून गांवचे शिमेर व्हरतात, जाका शिमोल्लंघन म्हण्टात. थंय मागीर आपट्याच्या झाडाची
