रहस्य जाणपाखातीर बाबालालावांगडा केल्ली भासाभास ‘नादिरूल नुकात’ ह्या ताच्या ग्रंथांत आस्पावल्या. काशींतल्या पंडितांच्या आदारान दारान उपनिषदां आनी भगवदगीता हांचो फार्सींत अणकार केलो. हेर पंडितांकडल्यान ताणें योगवासिष्ठ आनी प्रबोधचंद्रोदय हया ग्रंथांचो अणकार करून घेतलो. दारान केल्लो उपनिषदांचो अणकार ‘सिर्रि अकबर’ ह्या नांवान उजवाडा आयला. हातूंत पन्नास उपनिषदांचो आस्पाव जाता. ताणें आनिकूय कांय ल्हान-व्हड ग्रंथ बरयल्यात. तातूंतलो ताणें इ.स. १६५५ च्या अदमासाक बरयल्लो ‘मज्मुअल बहरैन’ हो ग्रंथ सगळ्यांत म्हत्वाचो आनी स्वतंत्र असो आसा. ह्या ग्रंथाचो संस्कृत भाशेंतूय अणकार जाल्लो आसून ताचें नांव ‘समुद्रसंगम’ अशें आसा.
साधुसज्जनां वांगडा तत्वचिंतन करपांत आनी कविपंडितां वांगडा काव्यशास्त्रविनोद करपांतूच ताणें आपली चडशी जीण खर्चिली. बापायचो प्रतिनिधी म्हणून राज्यकारभार पळयतना लेगीत दाराचें मन राज्यवैभवाच्या उपभोगांत घुसपलेंना. ताच्या काळांतले हिंदी संत ताका खरो साधक मानतात.
- कों. वि. सं. मं.
दार्जिलिंग :
अस्तंत बंगाल राज्यांतल्या दार्जिलिंग जिल्ह्यांचें मुखेल थळ. सोबीतकायेखातीर आनी थंड हवेखातीर ह्या थळाची नामना आसा. कलकत्याचे उत्तरेक सुमार ४९१ किमी. अंतराचेर लोअर हिमालयांत दर्याचे पातळेसावन सुमार २.१०० मीटर उंचायेचेर हें शार वसलां. हांगा चडांत चड २६.७ अंश सॅ. आनी उण्यांत उणें -१.१ अंश सॅ. इतलें तापमान आसता. वर्सुकी सरासरी पावस सुमार ३.१०० मीमी. पडटा. कांय दीस हांगा बर्फ पडटा. १८३५त ब्रिटीशांनी हें शार सिक्कीमाच्या राजाकडल्यान घेतलें. ब्रिटीशांनी हांगा जायती उदरगत घडोवन हाडली. १८९७त शाराक भूंयकांपाची बादा जाल्ल्यान आनी १८९९ वर्सा चक्री वादळाक लागून ह्या शाराचें बरेंच लुकसाण जालें. १८५० वर्सासावन हांगा नगरपालिका सुरू जाल.
रस्ते, रेल्वे मार्ग आनी इवाई मार्ग हाणीं हें शार मुखेल शारांक जोडिल्लें आसा. फराक्का ह्या पुलाखातीर रेल्वे मार्ग आनी रस्त्यान कलकत्यासावन दार्जिलिंग मेरेनची येरादारी सुलभ जाल्या.
ह्या शरांत च्याचे मळे आसून च्या, पालेभाज्यो, नारंगां, बटात ह्या वस्तूंची हांगासल्ल्यान मुखेल निर्यात जाता. तशेंच, चीनी मातयेचीं आयदनां, माळेचे मणी, पोंवळीं, पितूळचें सामान आदी जायत्या वस्तूंचो हांगा वेपार चलता. हांगा प्लायवुडाचे कारखानेय आसात. १९६२त सुरू जाल्लें ‘नॉर्थ बँगॉल’ विश्वविद्यालय हांगा आसा. जिल्ह्याच्या पांवड्यावलीं सगळीं शासकीय कार्यालयां हांगा आसात. तशेंच, हांगा येवपी भोंवडेकारांक रावपाखातीर अस्तंते पद्दरीचीं जायतीं विश्रांतीघरां आसात.
चारूय वटांनी दोंगरांनी आनी रानांनी व्यापिल्लें हें सोबीत शार भारतांतल्या तशेंच भारताभायल्या भोंवडेकारांखातीर एक आकर्शक थळ. हांगाचें लॉयड वनस्पती उद्यान, इतिहासीक वस्तूसंग्रहालय, चित्तरंजनदार हाची वास्तू, आदी जायतीं पळोवपा सारकीं थळां हांगा आसात. २,१८२ मी. उंचायेचें ‘ऑब्झर्वेटरी हिल’ ही हांगासल्ली सगळ्यांत उंचेली सुवात. उत्तरेक ७४ किमी. अंतराचेर सदांच बर्फान भरिल्लें कांचनजंगा आनी एवरॅस्ट तेंगश्यो टायगरहिल वयल्यान पळोवंक मेळटात.
बर्च दोंगुल्ली, सेन्याल तळें, भुतिया बस्तीवेली बुध्द देवळां पळोवपासारकीं आसून बर्च दोंगुल्लेचेर सैमीक उद्यान आनी गिर्यारोहण शिक्षणकेंद्र आसा.
- कों. वि. सं. मं.
दाल्गाद, माँसिन्योर सेबाश्तियांव रोदोल्फु :
(जल्म: ८ मे १८५५, आसगांव, बारदेस – गोंय; म्ररण: ४ एप्रिल १९२२, लिस्बन).
भाशापंडीत आनी शब्दकोशकार. माँसिन्योर सेबास्तियांव हाचो जल्म आसगांवच्या देसाय घराण्यांत जाल्लो. आम्ब्रोसियु लुईश दाल्गादु हाचो तो दुसरो पूत. ताचे आवयचें नांव डी रोझा फ्लोरिंदा द सौझा. ताचो बापूय आम्ब्रोसियु हो एक ल्हानसो भाटकार आशिल्लो पूण ताका गोरवां पोसपाची खूब आवड आशिल्ली. ह्या गोरवां उदेशींच तो सेबाश्तियांव आनी आपल्या हेर तीन पुतांकूय उंचेलें शिक्षण दिवपाक शकलो. सेबाश्तियांव हाचे दोग भाव म्हळ्यार, जेलासियु आनी पॅट्रासिनीयु हे दोतोर आशिल्ले तर एदुआर्द हो आदवोगाद आशिल्लो.
सेबाश्तियांव हाचें मुळावें आनी माध्यमिक शिक्षण म्हापशें शारांत जालें. थंय ताणें पुर्तुगेज, फ्रँच आनी लातीं भाशांचो अभ्यास केलो. पूण तत्वगिन्यान हो ताचो मुखेल विशय आशिल्लो. मुखार धर्मीक शिक्षण घेवपाखातीर तो राशोल सेमीनारींत गेलो. थंयूय ताक घसघशीत येस मेळ्ळें. १८८१त तो धर्मोपदेशक (पाद्री) जालो. ताणें आपलें पयलें मीस मोंत द गिरींच्या कपेलांत सांगलें. राशोलचे सेमीनरींत आसतना तो कोंकणीखातीर खूब वावुरलो. उपरांत तो रोमाक गेलो. थंय ताणें धर्मीक आनी रोमन कायदो ह्या विशयांत डॉक्टरेट घेतली. पोपान ताका ‘माँसिन्योर’ ही पदवी दिली. १८८४त तो लिस्बनाक गेलो. थंयसावन १८८५त तो राजाचो मिशनरी म्हणून भारतांत आयलो. भारतांत आयले उपरांत इगर्जेच्या न्यायालयाचो न्यायाधीश, सेमीनारी आनी शाळांचो इन्स्पेक्टर आनी उपरांत राशोलचे सेमीनारींत ‘पवित्र ग्रंथाचो’ आनी धर्मीक न्यायाचो प्राध्यापक म्हणून ताची नेमणूक जाली. श्रीलंका, बंगाल, होनावर आनी सावंतावाडीक विकार जनरल म्हणून ताणें वावर केलो.
राजाचो मिशनरी म्हणून भारतांत आयले उपरांत, भारताच्या कांय राज्यांनी तशेंच कांय देशांनीय ताणें विकार जनरल म्हणून वावर केलो. हाका लागून ताका थंयची भास शिकपाची संद मेळ्ळी. सिंहली, मल्याळम, बंगाली, कन्नड, मराठी, संस्कृत आनी खास करून कोंकणी ह्या भाशांचो ताणे रीतसर अभ्यास केलो. उदेंती आनी अस्तंती अशो पन्नास भासो ताका येताल्यो अशें म्हण्टात. संस्कृत आनी कोंकणी हांचो तुलनात्मक अभ्यास करून ह्या दोन भाशांमदीं खूब सारकेपण आसा हें ताणें दाखोवन दिलें.
गोंयांत आयले उपरांत ताक धर्मप्रवचन कोंकणी उतरांनी दिवपाक खूब त्रास जावपाक लागले. हाका लागून ताणें फाविल्ल्या वेळांत कोंकणी – पुर्तुगेज शब्दकोश रचपाचें थरयलें. १८९३त ताणें कोंकणी – पुर्तुगेज शब्दकोश (दिसियोनारियु कोंकानी – पुर्तुगेझ) उजवाडायलो. उपरांत लिस्बनाक वचून ताणें १९०४त ‘पुर्तुगेज-कोंकणीं शब्दकोश’ (दिसियोनारीयु पुर्तुगेझ-कोंकानी) उजवाडाक हाडलो. १९०७ साला ताका पुर्तुगालाच्या विज्ञान अकादमीचें वांगडीपण आनी साहित्यांतली डॉक्टरेट मेळ्ळी.
