विशयांचीय ताका ओड आशिल्ली. ताच्या कांय कवितांतल्यान हें स्पश्ट जाता.
हिंदी कवितेची उदरगत करपाखातीर दिनकर हाणें खूब मोलाचें कार्य केलें. ताणें हिंदी कवितेक एक खाशेली सुवात मेळोवन दिल्या.
ताचे कांय काव्यग्रंथ अशे आसात –
१. प्रबन्ध काव्य – प्रणभंग (१९२९), कुरुक्षेत्र (१९४६), रश्मिरथी (१९५२), उर्वशी (१९६१).
२. मुक्तक काव्यसंग्रह – बारदोली सत्याग्रह, रेणुका (१९३६), हुंकार (१९३९), रसवंती (१९४०), व्दंव्दंगीत (१९४०), सामधेनी (१९४७), बापू (१९४७), इतिहास के आँसू (१९५१), धूप और धुआँ (१९५१), दिल्ली (१९५४), चक्रवाल (१९५६), कविश्री (१९५६), सीपी और शंख (१९५७), नए सुभाषित (१९५७), परशुराम की प्रतीक्षा (१९६२).
समिक्षात्मक निबंद-संग्रह – मिट्टी की ओर (१९४६), काव्य की भूमिका (१९५८), पंत, प्रसाद और मैथिलीशरण (१९५८), शुध्द कविता की खोज (१९६६), साहित्यमुखी (१९६८), राष्ट्रभाषा आंदोलन और गांधीजी (१९६८). निबंदांझेले – अर्धनारीश्र्वर (१९५२), रेती के फूल (१९५४), वणुवन (१९५८), वट – पीपल (१९६१), आद्युनि बोध (१९७३).
संस्कृत – हमारी सांस्कृतिक एकता (१९५४), राष्ट्रभाषा और राष्ट्रीय एकता (१९५५), संस्कृति के चार अध्याय (१९५६) धर्म, नैतिकता और विज्ञान (१९५९).
कथासंग्रह – उजली आग (१९५६), भुरग्यांचें साहित्य – धूप छाँह (१९४७), चित्तौर का साका (१९४९), मिर्च का मजा (१९५१), सूरज का ब्याह (१९५५), भारत की सांस्कृतिक कहानी (१९५५), हेर साहित्य – देश – विदेश (१९५७), लोकवेद नेहरू (१९६५).
दिनकराच्या साहित्यांतल्यान ताचें अश्टतासांचें व्यक्तिमत्व जाणवता. ताणें पोलंड, फ्रांस, इंग्लंड, स्वित्झर्लंड, रशिया, चीन आदी देशांक भेटी दिल्ल्यो. ताका बरेच राजकीय आनी समाजीक भोवमान फावो जाल्लो. साहित्य अकादमी पुरस्कार (१९५९), पद्मभूषण (१९५९), डी. लिट. (१९६२) आनी ज्ञानपीठ पुरस्कार (१९७२) ह्या म्हत्वाच्या पुरस्कारांचो आस्पाव जाता.
- बी. डी. मिश्रा
दिनार :
पुर्विल्लें भारतीय नाणें. हें भांगराचें आसून ६२ (गुंजो) वजनांचें आशिल्लें. पुर्विल्ल्या काळांत अस्तंत भारतांतल्या बंदरांचो रोमाकडेन वेपारी संबंद आशिल्लो. तेखातीर देनेरियस हें रोमी नाणें अस्तंत भारतांत येतालें. चंद्रगुप्त दुसरो हाणें इ.स.वी सनाच्या पांचव्या शेंकड्याचे सुर्वेक शकांक हारोवन अस्तंत भारतांत आपली सत्ता हाडली, तेन्ना ताका ह्या रोमी नाण्याची वळख जाली.
ताणें ह्याच आकाराचें आनी वजनाचें स्वतंत्र नाणें प्रचारांत हाडलें. दिनार हें नांव मूळ देनेरियस ह्या रोमी नांवावयल्यान आयलां.
सम्राट हर्ष हाणें, आपलो संगीत गुरू कनक हाका एक लाख दिनार दक्षिणा म्हणून दिल्ल्याचो उल्लेख राजतरंगिणींत आयला. कांय मध्यपूर्व आनी उत्तर आफ्रिकेच्या देशांतलें दिनार हें सद्याचें चलनी नाणें.
- कों. वि. सं. मं.
दिनीश, ज्युलियु :
(जल्म: १४ नोव्हेंबर १८३९, पोर्तु; मरण: १२ सप्टेंबर १८७१, पुर्तुगाल).
एक नामनेचो पुर्तुगेज कादंबरीकार, कवी आनी नाटककार. अर्वाचीन पुर्तुगेजांचो एक व्हड कादंबरीकार म्हणून ताची नामना आसा.
वैजकीची पदवी घेतले उपरांत ताणें पोर्तु वैजकी शाळेंत शिक्षक म्हणून कांय तेंप काम केलें. पूण ताच्या रगतांत टी. बी. सांपडिल्ल्यान ताका ह्या पदाचो राजिनामो दिवंचो पडलो. पोर्तु वैजकी शाळेंत वावुरतना ताणें कांय कथा बरयल्ल्यो, त्यो पोर्तुच्या खबरांपत्रांतल्यान उजवाडाक आयिल्ल्यो.
फुडें शिक्षकाचे नोकरेक सोडचीट दिले उपरांत तो सुसेग घेवपाक म्हणून ओवार नगरांत गेलो. त्या तेंपार ताणें अश पुपिलश दु सिन्योर रेयातोर (१८५७) (Pupils of the Dean) ही आपली प्रसिद्द कादंबरी बरयली. हातूंत ताणें आपल्या देशांतले समाजजिणेचें आनी वेगवेगळ्या देखाव्यांचें सादें पूण ओडलायण्या शब्दांनी वर्णन केलां. उपरांत ताणें ‘उम फामिलिया इंग्लेझ’ (An English family) १८६८ ही कादंबरी उजवाडाक हाडली. हे कादंबरेंत ताणें पोर्तु प्रदेशांतल्या इंग्लीश लोकांचे जिवीत शैलीचेर उजवाड घाल्लो. ताणें बरयल्ल्यो कविता आनी नाटकां ताच्या मरणाउपरांत उजवादा आयिल्ली. पूण अश पुपिलश दु सिन्योराअ रेयतोर हे कादंबरेक लागून ताका खूब नामना मेळ्ळी. ताच्या कादंबर्यांच्या कल्पनांचो विलासी आनी वास्तववादी मांडावळींत आस्पाव जाता. ताच्या लिखाणांतल्यान ताचें सादेपण, उजू चलणूक तशेंच ताचो आपल्या देशाचेर आनी पुर्तुगेज लोकांचेर आशिल्लो मोग दिश्टी पडटा.
- कों. वि. सं. मं.
दिलरुबा :
एक तंतूवाद्य. सतार आनी सारंगी मेळून हें वाद्य जालां. हें तयार करपाखातीर एक लांबट चवकोनी ओंडको घेतात. हो ओंडको ६ इंच रूंदायेचो आसता. ताचेर कातडें ताणून बसयिल्लें आसता. ह्या कातड्याचेर घोडी आसता आनी घोडयेचेर चार मुखेल सरयो ताणून बसयतात. हेभायर ताका आनीक बावीस सरयो बसयतात. ओंडक्याक एके वटेन अर्द्या चंद्रिमाचो आकार दिल्लो आसता. दिलरुबाची लांबाय सुमार तीन फूट आसता. सतारी वरीच ह्याय वाद्याक एकुणीस पड्डे आसतात. दिलरुबा वाजोवपाखातीर गज वापरतात.
- कों. वि. सं. मं.
दिल्ली :
भारताचें राजपाटण आनी ताचे भोंवतणचें राज्य. हें राज्य भारताचे उत्तरेक वसलां. क्षेत्रफळ १,४८३ चौ. किमी. लोकसंख्या ९,३७०,४७५ (१९९१). भास – हिंदी, पंजाबी आनी उर्दू. साक्षरताय – ७६.०९%. विस्तार – २८० २३’ उत्तर ते २८० ५५’ उत्तर आनी ७६० ५१’ उदेंत ते ७७० २१’ उदेंत. हाचे उत्तरेक आनी अस्तंतेक रोहटक हे जिल्हे, उदेंतेक उत्तर प्रदेश राज्याचे मेरठ आनी बुलंदशहर जिल्हे आसात आनी दक्षिणेक हरयाना राज्याचो गुरगांव जिल्हो आसा.
भूंयवर्णन : दिल्लीचे उत्तरेक हिमालयाचो दोंगरी वाठार उदेंत – अस्तंत पातळ्ळा. हाचो अस्तंत भाग रेंवट आसून यमुनेच्या गाळान तयार जाल्लो ह्या प्रदेशाचो उत्तरेचो आनी उदेंतेचो चडसो भाग सपाट आसा. मध्यभाग फातराळ आनी पडंग आसून ताची उंचाय सुमार २०० मी.
