मयेंची देवीची जात्रा, दिवचलचो नवो सोमार हे हांगाचे कांय मुखेल उत्सव.
दिवचले आनी सांखळे मुसलमान धर्माचे लोक कांय प्रमाणांत आसात. क्रिस्तांव धर्माचेय कांय लोक हांगा आसात. ह्या लोकांचे धर्मीक उत्सव हांगा जातात.
चित्रकार, नाटक कलाकार, गायक, पेटी आनी तबला वादक, रांगोळीकार, शिल्पकार, किर्तनकार हाणीं दिवचल म्हालाक नामना मेळोवन दिल्या. गोंयचो भजन सम्राट सर्गेस्त मनोहरबुवा शिरगांवकार हो शिरगांवचो. गायक म्हणून नामना जोडिल्लो अजीत कडकडे हो दिवचलचो. स. बाबा कापडी हाणेंआ महाराष्ट्रांत चित्रकार आनी गायक म्हणून नामना मेळयली. मुक्तीपयलींच्या काळांतूय नाट्यकलेची परंपरा राखपी नाट्यलेखक, पेटीवादक आनी कलाकार सर्गेस्त सखाराम बर्वे हो मूळ दिवचलचो.
नाना शिरगांवकार हो गोंयचो एक बरो पेटीवादक आनी गायक. रांगोळी चित्रकार अर्जून परब, नाट्यकलेंत ‘मोयोबाब’ ह्या नांवान वळखल्लो कृष्णा लक्ष्मण मोये, मुर्तीकार दत्ताराम पाटकार, राष्ट्रीय किर्तनकार उध्दवबुवा जावडेकार, चित्रकार झिलू हरमलकार, तबला वादक वामन पिळगांवकार हे दिवचल तालुक्यांतले नांवाजिल्ले कलाकार. साहित्य – इतिहस – संशोधनाच्या मळार डॉ. पांडुरंग पिसुर्लेंकार आनी वामन वर्दे वालावलकार ऊर्फ शणै गोंयबाब हांचो वावत तोखणायेचो आसा.
शिक्षण : शिक्षणाच्या मळार हांगा खूब उदरगत जाल्या. १९९१ चे जनगणनेप्रमाण दिवचल म्हालाची लोकसंख्या ८४,५१३ आसून तातूंतले ५७,४५६ लोक साक्षर आसात. ह्या म्हालांत सद्या ९६ सरकारी आनी ६ खाजनी मुळाव्यो शाळा आसात. हांगा ११ सरकारी पूर्व माध्यमिक आनी २ खाजनी पोर्व माध्यमिक शाळा, १७ खाजगी माध्यमिक शाळा आसात. उच्च माध्यमिक शिक्षण दिवपी फकत चार शाळा ह्या तालुक्यांत आसात. दिवचल तालुक्यांत सांखळे हांगा सरकारी म्हविद्यालय आनी दिवचले खाजगी म्हाविद्यालय आसा. विज्ञान, कला आनी वाणिज्य फांट्यांनी पदवीमेरेनच्या शिक्षणाची सुविधा हांगा आसा.
म्हत्वाचीं थळां : मयेंचें तळें, हरवळेंचो धबधबो, सांखळेचें दत्तमंदीर, नार्वेचें सप्तकोटेश्वर देवूळ, शिरगांवचें लईराईचें देवूळ आनी कांसरपालचें कालिका देवूळ तशेंच चोडणेचें (तिसवाडी) सुकण्यांचें अभयारण्य पळोवपासारकीं आसात.
- कों. वि. सं. मं.
दिवजां :
‘दिवज’ ह्या मूळ उतरावयल्यान ‘दिवजां’ हें उतर घडलां. दिवज म्हळ्यार एक खाशेले तरेचो दिवो. ह्या दिव्याक चारूय कुशींनी चार आनी मदीं एक अशो पांच वांटकुळ्यो पणट्यो बसोवन मालें केल्लें आसता. ह्या पणट्यांक वाती घालूंक खास अशी चोंच केल्ली नासता. मालें आनी दिव्यांची बसका हांचे मदलो भाग बारीक आसून दिवज ह्या जाग्यार मुठीन धरतात. पुर्विल्लें दिवज मातयेचेंच आसतालें. आज पितूळ – स्टिलाचेंय दिवज पळोवंक मेळटा.
जे जात्रेक अशे तरेचीं खूब दिवजां पेटयतात ते जात्रेक ‘दिवजांची जात्रा’ वा निखटीं ‘दिवजां’ अशें म्हण्टात. गोंयांत दिवजां जायनात असो एकूय म्हाल मेळचोना. जशीं व्हडल्या देवळांनी दिवजां जातात तशींच धाकल्याय देवळांची दिवजां जातात. गुरव, नायक, गावडे, देसाय, मडवळ, म्हार, चामार, म्हाले, मेस्त, कुमार अशा सगळ्या जातींक आपआपल्या मूळ गांवांनी आपआपल्या कुळदेवाक वा कुळपुरसाक दिवजां पेटोवपाचो अधिकार आसता. ज्या गांवांत कुळपुरसाचीं दिवजां आसतात थंय फकत तांच्या वंशजांकच दिवजां पेटोवपाचो मान मेळटा.
दिवो हें तेजाचें वा अग्नीचेंच एक रूप. जैत मेळोवन आयिल्ल्या विरांक दिवे उंवाळून घरांत भितर घेवपाची भारतीय संस्कृतींत चाल आसा. ह्याच संदर्भांतल्यान दिवाळे दिसा नरकासुराची प्रतिमा लासून घरांत भितर सरतल्या दादल्याक, तशेंच शिगम्याकडेन गांव खेळून घरा परततल्या विरांक आरत उंवाळून घरांत भितर घेतात. गोंयच्या देवळांनी जातल्या दिवजांच्या उत्सवा फाटल्यान अशीच भावना आसा हातूंत दुबाव ना.
जात्रा म्हळ्यार जैताचो उत्सव. ह्या जैताच्या उत्सवांत देवाची दिवे पेटोवन उंवाळणी करपाची चाल जाल्ल्या उपरांत ही दिवजांच कांय जात्रांचें आकर्शण थरील्ल्यान त्या जात्रांक ‘दिवजांची जात्रा’ अशें नांव पडलें.
गोंयांत अशे तरेच्यो दिवजांच्यो जात्रा खूब आसात. तातूंत मदीं मोरजी, चोपडें, मांद्रें, पार्शें, धारगळ, कोरगांव, शिवोली, हडफडें, आगरवाडो, सोनसाय ह्या गांवच्या जात्रांचीं दिवजां चड प्रसिद्द आसात.
ह्यो सगळ्यो जात्रा एकाच दिसा म्हळ्यार मान्नी उमाशे दिसा रातच्यो जातात आनी तेच रातीन सोंपतात. हे एके रातीं गोंयांत बारा वेगवेगळ्या गांवांनी दिवजांची जात्रा आसता.
हेभायर पाड्डें गांवांत चंद्रनाथ पर्वतार चैत्र पुनवे दिसा मध्यान रातचीं दिवजां आसतात. बोरी गांवांत नवदुर्गेच्या देवळाकडेन कार्तिक वद्य पाडव्या दिसा दनपारचीं दिवजां जातात. गावणें गांवांत पुर्वचार्याच्या देवळांत कार्तिक पुनवे दिसा, श्रीस्थळ – काणकोण गांवांत फाल्गून वद्य सश्टी दिसा फांतोडेर, माशेलांत मान्नी पुनवे दिसा रातचीं, कुमारी – सांगें गांवांत कार्तिक पुनवे दिसा रातचीं जाल्यार दिवचले आमोणें गांवांत कार्तिक वद्य चर्तुदशी दिसा दिसाचीं दिवजां जातात. हेभायर कपिलेश्वरी कर्ला, अडवलपाल, मडकय, ह्याय गांवांनी दिवजां जातात, जांकां गोंयभर नामना आसा.
दिवजांची भोंवर मूळ पुरसाच्या जाग्यावयल्यान सुरू जावन मुखेल दैवताच्या देवळाचे पांच-सात अशे थरावीक भोंवताडे काडून विसर्जीत जाता, जाल्यार कांयकडेन मुळेल दैवताच्या देवळांत सुरवात जावन
