आपलें मूळ घरवंयेकडेन येवन विसर्जित करतात. वाटेर मेळटल्या ल्हान-व्हड सगळ्या देवांची उंवाळणी करपाची आसता.
दिवजां मुखेलपणान सवायशीण बायलो पेटयता आसल्यो तरी कांयकडेन कुमारिका चलयांनीय दिवजां पेटोवपाची चाल आसा. कांय गांवांनी गांवचो म्हालो, म्हार, मडवळ, कुमार, गुरव, मेस्त हाणींय दिवजां पेटोवपाचीं आसतात. कांय घराण्यांनी नव्या लग्न जाल्ल्या जोडप्यान गांठवल बांदून जोडयेन दिवज पेटोवपाची चाल आसा. गांठवला निमतान पेटयल्लें दिवज जोडप्यान उंवाळ्ळें तरी उपरांतचें दिवज फकत बायलेनच उंवाळपाची रीत भोवतेककडेन आसा.
घरांत सुवेर-सुतक आसल्यार दिवज पेटोवंक मेळना. तशेंच भश्टे बायलेन वा बाळंत जावन तीन म्हयने जावंचे आदीं बांळतणीन दिवज पेटोवंक जायना.
ज्या दिसा दिवज पेटोवपाचें आसता त्या दिसा ते बायलेन दीसभर व्रतस्थ रावपाचें आसता. कांय वेळार ती आदल्या दिसासाकून व्रतस्थ रावता, तशेंच निखटो फळाहार घेता.
दिवज पेटोवपी बायलेन सगळो शिरंगार करपाचो आसता. तशेंच भेस, अलंकार आपले परंपरीक पद्दतीचो करपाचो आसता.
पयलें दिवज पेटोवपाचो मान कोणाक दिवंचो हें परंपरेन थरिल्लें आसता. कांयकडेन वेळीप-गुरव दिवज पेटोवन आपूण दिवजाकान्नीच्या माथ्यार दवरता. बायलो आपआपल्या मानाप्रमाण उब्यो रावन एके हारीन, हातांत दिवज घेवन उकत्या पांयांनी देवळाचे भोंवताडे काडटात, वा ज्या ज्या देवाची उंवाळणी करपाची आसता थंय वतात. हातांत दिवजां घेवन चलतल्या बायलांक पळयल्यार दिव्यांची एक लांबची लांब माळूच चलता काय दिसता. देवळांत भितर सरतकच भट-गुरव दिवजाकान्नीच्या हातांतलें दिवज घेवन देवाक उंवाळटा आनी परतें दिता. कांयकडेन बायलो स्वताक देवाक उंवाळटात.
नवे व्हंकलेक पयल्या वर्सा दिवजांक लागता तो सगळो साज – शिरंगार, फळावळ, तेल, दिवज, सगळें कुळारच्यान धाडपाची चाल आसा. अंदूंचें दिवज दुसर्या वर्सा वापरूंक जाता.
दिवजां पेटोवन घरा येतकच आपल्या शेजारा-पाजारा तशेंच सोयर्या-धायर्यांगेर वचून दिवजांचें उरता तें तेल जाणट्या मनशांच्या माथ्यार घालून तांचे आशिर्वाद घेवपाची चाल आसा. उपरांत तिणें आयाव आसासर दर वर्सा दिवज पेटोवंक जाय. कांय अडचणीक लागून खंयच्याय वर्सा तिका दिवज पेटोवंक मेळ्ळेंना जाल्यार तिच्या घोवान तें पेटोवंक जाता. कांय गांवांनी अशी चालच आस. तशेंच, एकदां दिवज पेटयलें म्हण्टकच निमाण्या जाग्यार पावमेरेन वात पालोवंक जायना अशें मानतात. देखून, दिवज खूब सांबाळचें पडटा. तेल सोंपून मदींच वात पालोवंची न्हय म्हणून दिवजांकान्नी तेलाचो तांबयो वांगडाच घेवन भोंवतात.
एका काळार गोंयांत दिवजांचो मान आशिल्ल्या घराण्यांत आपले चलयेक लग्न करून दिवपांत लोक भुशण मानताले.
कुमारिकांनी दिवजां पेटोवपाची ज्या घराण्यांनी चाल आसा, तांगेर उत्सवांतल्या ह्या विधीक एका संस्काराचेंच रूप मेळिल्लें आसा. कुमारिकेन पयलें न्हाण येवंचे पयलीं हें दिवज पेटोवपाचें आसता. ताका ‘दिवज लावप’ अशेंय म्हण्टात. तें एकूच वर्सा पेटयतात. ह्या वेळार तिका पयले फावट कापड न्हेसयतात आनी व्हंकलेवरी शिरंगारतात. दिवजांखातीर लागपी सगळो साज-शिरंगार आनी दिवज-फळावळ मामान धाडपाची आसता. तशेंच, मामान भाचयेक खांद्यार घेवन तिचें दिवज आपणें हातांत घेवन भोवपाचें आसता.
कुमारिकांनी दिवज पेटोवपाची जांगेर चाल आसा अशा घराण्यांनी दिवज पेटोवंचे पयलीं चलयांक न्हाण येत जाल्यार एका काळार तांच्या घरांचेर बहिश्कार घालप जातालें. आजय अशा चलयांचीं लग्नां घडून येवप कठीण जाता. तीं ‘देवाक पडनात’ अशें मानतात.
दर वर्सा आपल्याक वर्सावळीचें दिवज पेटोवंक मेळचें अशें बायलेक दिसता. ह्या दिवजांत एके तरेचो समाजीक मान ती अणभवता आनी देवाच्या व्रताचोय थंय अंश दिसता. अशें आसलें तरी आधुनीक काळांत दिवजांफाटल्यान आदली भावना दिसना जाल्या. विशेश करून नवी पिळगी दिवजांकडेन एक भोगावळ म्हणून पळयता वा अभिमान बाळगुपासारकी गजाल ना अशें समजता. नवे पिळगेंतल्यो, विशेश करून शिक्षीत बायलो, हातांत पेट्टें दिवज घेवन देवळाक भोंवताडे काडप उणेपणाचें समजतात.
- जयंती नायक
दिवड :
(विभाग : पृष्ठवंशी; वर्ग : सरपट; गण : स्क्युमेटा, कूळ : कोलब्रेडो, जाती : टायास आनी प्रजाती : म्युकोसस. शास्त्रीय नांव : टायास म्युकोसस).
दिवड हो बीन विखारी सोरोप भारतांत सगळेकडेन दिश्टी पडटा. श्रीलंका, अफघाणिस्तान, बलुचिस्तान, तुर्की, मियानमार, मलेशिया, इंडो-चीन, दक्षिण चीन आनी उदेंतेकडच्या हेर वाठारांनी तशेंच अंदमान जुंव्याचेरूय तो मेळटा.
दिसाचो भोंवपी हो सोरोप, भिजूड आसून तो चड करून सपाट प्रदेशांनी दिश्टी पडटा. केन्ना केन्नाय तो चड उंचायेचेर लेगीत मेळटा. दिवड हो खंयचेय स्थितींत दिश्टी पडपी सदांचोच सोरोप. तो शेतवडी लागसार आशिल्ल्या घरां भोंवतणीं चड मेळटा. तो खंयच्याय रुखाचेर सहज चडूंक शकता. सादारणपणान नर दिवडाची लांबाय सुमार २,२५० मी. मी. आसून शेंपडी ५५० मी. मी. आसता. मादी नरापरस मातशी मोटवी आसता. तिची लांबाय सुमार १,८०० मी. मी. इतली आसता.
दिवडाचे रंग वेगळेवेगळे आसतात. पूण भारतांत सांपडपी चडशे दिवड पुडी कोराचे, काळसर पाचवे, हळदुवे वा तांबशा कोराचे आसातात. फाटीचीं मुखावयलीं खवळां एकाच कोराचीं आसतात. फाटल्या भागार काळे – धवे पटे आसतात. ओंठांच्या देगांनी आनी मानेभोंवतणचीं खवळां काळीं आसतात. पोट धवशें वा हळदुवसार आसता.
