४) आच्छादीत उजवाड
५) आच्छादीत समुह उजवाड.
दीपगृहाच्या दिव्यांचेर व्हड व्हड दर्यासुकणीं झोपय मारपाची शक्यताय आसता. ताका लागून दिव्याची कंवची फुटची न्हय देखून दिव्या भोंवतणीं घटमूट जाळी बसयतात. दीपगृहाचेर वेगवेगळ्या तरांची यंत्रणा बसोवन वेगवेगळ्या तरांचो उजवाड पडपाची येवजण करतात. एका प्रकारांत उजवाड एकठांय करपाची यंत्रणा दवरतात आनी दिव्याची जोत थारावीक काळा उपरांत वाडोवपाची आनी परत पेटोवपाची एक यंत्रीक वेवस्था करतात. दुसर्या प्रकारांत जोत थीर दवरतात आनी एकठांय हाडपाची यंत्रणा ताचे भोंवतणीं घुंवडायतात.
दीपगृह चड करून उंचेले दोंगुल्लेचेर वा तुटिल्ल्या ऊंच कड्याच्या माथ्यार बांदतात. वादळां आनी मोडांतल्यान तिगून उरची म्ह्स्णून दीपगृहाची बांदणी वांटकुळी वा अश्टकोनी तशेंच वयर अशीर आनी सकयल रूंद दवरतात. इमारतीचे वयले माळयेर दिवो बसयतात आनी ताचेर सत्रेवरी पांखें घालतात. दीपगृह जायत्या माळयांचें आसूं येता. दीपगृहाचे सकयले माळयेपसून वयरमेरेन वचपाखातीर भितल्ले वटेन मुळसुदी पद्धतीचीं सोंपणां बांदिल्लीं आसतात. विद्युत शक्ती उत्पन्न करपाचें यंत्र आनी डिझेल इंजीन चड करून स्वतंत्र बांदिल्ल्या लागसारच्या घरांत दवरतात आनी सरयांच्या आदारान विद्युत प्रवाह दिव्यामेरेन व्हरतात. अस्तंती देशांतलें सगळ्यांत पोरणें दीपगृह इजिप्तांतल्या ॲलेक्झांड्रिया लागसल्ल्या व्दीप कल्पार टॉलेमी हाणें इ.स.प. ८० च्या सुमाराक बांदलेम. पुर्विल्ल्या काळांतल्या बांदकामांतल्या सात अजापांमदीं हाचो आस्पाव जाता. ताच्या फॅरॉस ह्या नांवावेल्यान दीपगृह बांदपाच्या विशेश उद्देगाक फॅरॉलॉजी म्हणपाची चाल आसा. हे दीपगृह संगमरवरी फातरापसून बांदिल्लें आनी ताची उंचाय १२० मी. आशिल्ली. तेराव्या शतमानात तें भूंयकांप जावन कोसळ्ळें.
जंय दीपगृह बांदपाखातीर बरो जागो मेळना थंय वा थळावे परिस्थितीक लागून दीपगृह बांदपाक शक्य जायना थंय स्वतंत्र व्हडें उबें करतात आनी ह्या व्हड्याच्या खांव्याचेर शक्य तितले व्हड शक्तीचो दिवो दवरतात. व्हडें हालता आसतना दिवो हालचो न्हय देखून दिवो दवरपाक विशेश तरेची यंत्रीक बसका वापरतात. तांडेलाक दर्याचे वाटेसंबंदी मार्गादर्शन करपाखातीर दर्यांत कांय बोंयाचेर दिव्याची सोय केल्ली आसता. हीं दिव्याचीं बोंयीं रातच्या वेळार तांडेलाक मार्ग दाखयतात.
भारतांतल्या दीपगृहाची शासन व्यवस्था पळोवपाखातीर तीन विभाग केल्यात. संवसारीक येरादारीक उपेगा पडपी दीपगृहां, केंद्र सरकाराच्या नियंत्रणाखाल आसतात. दर्यादेगेवयलीं सामान्य दीपगृहां राज्य सरकाराच्या आनी थळ्याव्या बंदरांतलीं दीपगृहां पोर्ट ट्रस्टाच्या नियंत्रणाखाल आसतात. भारतांतल्या ५,००० किमी. दर्यादेगेर केंद्र सरकाराच्या नियंत्रणाखाल सुमार ३१४ दीपगृहां आनी ८ दीप नौका आसात. दीपगृहांची बांदावळ, वाड आनी सुदारणा करपाखातीर केंद्र सरकाराक सल्लो दिवपी एक समिती आसून तिच्यो सुचोवण्यो कार्यान्वित करपाची जबाबदारी दीपगृहाच्या महासंचालकाकडेन आसता. महासंचालकाच्या हाताखाल पोर्ट ब्लॅर (अंदमान), कलकत्ता, चेन्नई, पणजी, मुंबई आनी जामनगर ह्या स ठिकाणांची दीपगृह कार्यालयां आसात. ह्या खात्याचो खर्च चलोवपाखातीर १९२७च्या भारत दीपगृह अधिनियमाप्रमाण दरेका बंदरात येवपी तारवाकडल्यान वसुली करतात.
- कों. वि. सं. मं.
दीपवंश :
एक बौध्द ग्रंथ. हो पाली भाशेंत आसा. हातूंत लंकेंतल्या बौध्द धर्माचो इतिहास सांगपाच्या निमतान महासेन राजाच्या काळामेरेनचो (इ.स. ३२५-३५२) लंकेचो पुर्विल्लो इतिहास सांगला. बुद्धघोषान आपल्या अश्टकथांत हाचे संदर्भ घेतल्यात. हाचेवयल्यान ३५२ ते ४५० ह्या काळांत ह्या ग्रंथाची रचना जाली असो अदमास काडटात.
सिंहल अश्टकथांतल्या इतिहासीक अंशाच्या आदारावरवीं ह्या ग्रंथाची रचणूक जाली. हातूंत सुर्वेक बुध्दाच्या तीन लंकायात्रांची खबर दिवन फुडें तीनय बौध्द संगितींचो इतिहास नोंद केला. ह्या बौध्द संगितींवरीच सिंगली राजवंशाचो इतिहासय हातूंत दिला. चड करून लाटदेशीय राजकुंवर विजय हाणें लंकेंत भारतीय उपनिवेशाची स्थापना कशी केली आनी तो लंकेचो पयलो राजा कसो जालो हाची विस्तारान खबर ह्या ग्रंथांत आसा. तृतीय बौध्द संगितींउपरांत बौध्द धर्माच्या प्रचाराखातीर अशोकाचो पूत महेंद्र आनी धुव संघमित्रा हीं दोगांय लंकेंत गेलीं, तेन्ना विजयाचो वंशज तिस्स हो लंकेंत राज्य करतालो. ताणें बौध्द धर्म आपणावन त्या धर्माच्या प्रसाराखातीर कसो यत्न केलो हाची खबर ह्या ग्रंथांत मेळटा. ताचेफुडें तिस्साच्या काळाउपरांत द्रवीडांनी लंकेचेर घुरी घाल्ली, ते घुरयेक तोंड दिवपाखातीर दुट्ठगामणी राजान केल्ले यत्न, ताणें बांदिल्ले महास्तुपादी स्तूप, ताच्या वंशांतल्या वट्ठगामणीन करून घेतिल्लें त्रिपिटकांचे लेखन आदी म्हत्वाच्या घटनांची खबर दिवन, महासेन राजाचे कारकिर्दीच्या शेवटाकडेन हो इतिहास सोंपयलो.
भाशेचे नदरेन आनी रचणुकेचे नदरेन तो ग्रंथ परिपूर्ण ना, तरी लंकेचो पुर्विल्लो इतिहास जाणून घेवपाचे नदरेन ह्या ग्रंथांच्या तोलामोलाचें दुसरें साधन ना. लंकेचो राजा धातुसेन (इ.स. चें पांचवें शतमान) हाणें एका वर्सुकी उत्सवांत ह्या ग्रंथाचें पठण करून ताका राष्ट्रीय गौरव मेळोवन दिलो.
- कों. वि. सं. मं.
दीस :
सामान्यपणान एका सुर्योदयासावन दुसर्या सुर्योदयामेरेनच्या काळाक दीस म्हण्टात. हातूंत दीस आनी रात ह्या दोगांयचो आस्पाव आसता. पुर्विल्ल्या काळांत यज्ञयागाखातीर हेच पद्धतीन दीस मेजताले. म्हणून ताका ‘सावन दीस’ म्हण्टाले. पूण सूक्ष्म अवलोकनाचे नदरेन सूर्य उदेवपाचो आनी अस्ताक वचपाचो हे दोनूय खीण सोयीचे नाशिल्ल्यान पुर्विल्ल्या गणितशास्त्रांत दनपार ते दनपार वा मध्यानरात ते मध्यानराती मेरेन एक दीस मानपाची प्रथा निर्माण जाली. अशा दिसाक सौर दीस म्हण्टात. पूण हो काळ सदांत सारको आसता अशें ना. सूर्यमार्ग धर्तरेच्या विषुववृत्ताकडेन कलिल्लो आसता. तेखातीर भूगोलाच्या विषुववृताचेर एक काल्पनिक सूर्य स्थापून ताचे सरासरी गतीन दिसाचो जो काळ थारता, ताका ‘मध्यम-सौर’ दीस म्हण्टात. सामान्यपणान दीस २४ वरांनी वांट्टात.
धर्तरेक आपले भोंवतणीं एके फावटीं घुंवपाक लागपी काळाक दीस’ म्हण्टात. हो काळ खंयच्याय पयसुल्ल्या अवकाशांतल्या पदार्थाच्या वा दिशेच्या संदर्भांत मेजतात आनी तेप्रमाण दृश्य, माध्य, नाक्षत्र आनी सांपतिक दीस अशे प्रकार आसात. माध्य नाक्षत्र दिसाभितर माध्य सौरदिसाचीं २३ वरां ५६ मिनटां आनी ४.०९०५४ सेकंद जातात.
तशेच हेर प्रकारचेय दीस आसात. चंद्राक याम्योत्तरवृत फाटोफाट दोन फावटीं हुंपपाखातीर लागपी काळाक ‘चांद्रदीस’ म्हण्टात. पुराय
