ह्या दुयेंसाचो वसो प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्षपणान येवं येता.दुयेंत मनशाची सेवा करतना ताच्या पजडाकडेन(faeces)संबंद आयिल्ल्यान प्रत्यक्ष वसो येवंक शकता.अन्न,उदक,दूद,फळां,भाजयो दुशीत आसल्यार आनी त्यो नितळ धुवन वापरल्योनात वा उकडिनासतना खाल्यार हें दुयेंस अप्रत्यक्षपणान जावं येता.दर्याखाणांतल्यान देखीक-तिस-यो,खुबे,शिनाण्यो हातूंतल्यान ह्या दुयेंसाचो वसो येवंक शकता.नितळसाण राखपी राश्ट्राम्नी हें दुयेंस चडशे खेपे अन्न,उदक,दूद हाताळपी रोगवाहकां कडल्यान पातळटा.
रोगजंतू आंतकड्यांतल्यान रगतांत पावतात.अशा वेळार तकली,आंग दुखता.खूब थंडी खावन येता.भूक उणी ३-४ दिसांउपराम्त रोगजंतू ल्हान आंतकड्यानी वचून स्थिरावतात,तेन्ना आंतकड्यांक्सूज येता.हाका लागून दुयेंत मनशाच्या पोटांत दुखूंक कागता.आंतकड्यांक भितरल्यान घाय (ulcers)पडटाता आनी रोखडे पेखुनूय येतात.पोटांतल्या कांय लसीका गांठींक(lymph nodes)सूज येता.प्वीहा(spleen)तशेंच फिग्द(liver)हांकांय मातशी सूज येता.जोराचो सुरवातीचो काळ (incubation)१०-१४ दीस आसूं येता.
लक्षणां-टायफॉयड ह्या दुयेम्सांत आंगांत सवकासायेन जोर भरत आसता.सुरवतेक ३-४ दीस मेरेन जोर सकाळीं उणो आसता.सांजवेळां चडत वता आनी राती कडेन खुबूच वाडटा.जोराची वाड वाड जायता वता.जोर दिसानदीस वाडत आसता.पयले ७-८ दीस पांय,आंग,तकली खूब दुखता.रात-दीस दोळे दांपून येतात.केन्नाकेन्नाय सुकी खाम्क येवन नाकांतल्यान रगत पडटा.खुबशे फावटीं पोटांत दुखता.पोटांत सुकता वा अतिसारुय जाता.ल्हान भुरग्यांक मात चडशे खेपे ओंकारे तशेंच अतिसार जावप हें सुरवातीचें मुखेल लक्षण.सादो जोर आसता तेन्ना काळीज बेगीन चलता म्हणून नाडयेचे थेके(pulse)वाडटात.पूण टायफॉयड जोरांत नाडी जोराच्या मानान खूब उणे गतीन चलता.रगत तपासणेंत रगताच्या धव्या पेशींची संख्या हेर जोराच्या मानान उणी आसता.६-७ दिसांउपरांत पोट,फाट,तोंड,मान,हड्डें ह्या भागांचेर बारीक तांबसो पुळेर येता आनी तो २-३ दिसांभितर आपशींच वता.ह्याच दिसांनी प्लीहा,फिग्द सुजिल्ल्यान पोट फुगता,चड करून पोटाचे उजवे वटेन दुखता आनी पातळ परसाकडेन जाता.ह्या दोन सप्तकांभितर रोग्याचेर योग्य ते उपचार जालेनात जाल्यार पिडेस्ताची साबुद्द वता.अशा वेळार पिडेस्त मरपाचीय शक्यताय आसता.तिस-या सप्तकांत,आंतकड्यांनी उप्राशिल्ल्या घायांतल्यान घातक प्रमाणांत रगत व्हांवता वा घायाचे सुवातेर बुराक पडटा.केन्नाकेन्नाय कांयच वखदां घेना आसतना तिस-या सप्तका उपरांत जोर वचूं येता.पूण कांय म्हयन्यांनी वा वर्साउपरांत हो जोर परतून येवं येता.
सालमोनॅला पॅराटायफॉयड ह्या जोराचीं लक्षणां टायफॉयडाभाशेनूच आसतात.पूण हातूंत जोर ल्हव-ल्हव करून वाडचेबदला अतिसारावांगडा अकस्मात येता आनी तीन सप्तकांभितर वता.वैजकी तपासणी केलेबगर टायफॅयड आनी पॅराटायफॉयड जोर वळखूंक मेळना.ह्या जोरांत पॅराटायफाय ए,बी आनी सी अशे तीन तरांचे जंतू आसतात.टायफॉयडांत जावपी रक्तस्त्राव आनी आंतकड्यांक पडपी घायांसारके घातक उपद्रव ह्या रोगांत चडशे मेळनात.
टायफॉयड जोरांत दोन सप्तकांच्या काळा उपरांत आंतकड्यांच्या घायांतल्यान अकस्मात घातक प्रमाणान,संडासावटेन रक्तस्त्राव जाता.ताकाअ लागून आंगांतलें रगताचें प्रमाण खूब उणें जाता.तेन्ना रक्तदाब उणो जावन रोग्याचें काळीज कलकलता.अशा वेळार खूब अस्क्तपण जाणवता दोळ्यांचेर काळोख येवन घुंवळ आयिल्लेभाशेन जाता,खूब घाम येता,आंग धवें आनी थंड पडत वता.रोगी जाण्टो आसल्यार ताच्या मर्णाची शक्यताय चड आसता.आंतकड्यांक बुराक जाल्लो आसल्यार,पोटांत भितर रक्तस्त्राव जाता आनी पोट फुगून खूब दुखता.गुरवार बायलेक टायफॉयड येत जाल्यार ५०% प्रमाणांत गर्भपात जाता वा भुरगें पोटांत मरता वा भुरग्याची पुराय वाड जायना.तशेंच भुरग्याक श्र्वासनलिकादाह(Bronchitis),न्युमोनिया,काळजाचें दुयेंस(Myocarditis),कमीण अशा तरांचीं दुयेंसां जावं येतत.५ ते ७ वर्सां सकयले पिरायेच्या भुरग्याक मारून येवपाची शक्यताय आसता.
निदाअन-पयल्या सप्तकांत सुक्ष्मजंतू संवर्धन पद्दतीन(Blood culture)रगत तपासून ह्या रोग्यांचें निदान करुं येता.दुस-या सप्तकांत 'विडाल'(Widal Test)नांवाची रगत तपासणी करून रोगाचें निश्र्वीत निदान करुं येता.चडशे वैज निदान करपाक 'विडाल'पद्दतूच वापरतात.सादे रगत तपासणेंत धव्या रगता-पेशींचो उणाव दिसून येता.आंतकड्यांतल्यान रक्तस्त्राव जालो वा आंतकडेन बुराक पडल्यार 'बचाव उपचार पद्दत'(Conservation treatment)वापरतात.रगताशिरेंतल्यान सुक्ष्मरोगजंतुनाशक द्रव उपचार(fluid therapy)रक्तसंक्रमण(Blood transfusion)सारके वैजकी उपाय करतात.अशा वेळार शस्त्रक्रिये सारकिले उपचार करिनात कारण ते चड घातक जावपाची शक्यताय आसता.
सुरवेक ह्या दुयेंसाचेर,सुक्ष्मरोगजंतुनाशक(Antibiotic)वखदांतलें क्लोरांफॅनिकॉल(chloramphenicol)हें वखद सोदून काडलें.आयज लेगीत हें वखद वापरतात.पूण रगताचेर ह्या वखदाचे कांय वायट परिणाम जावं येतात.हाचे उपरांत जायतीं हेर वखदां तयार जालीं.देखीक-कोट्रायमॉक्साझोल(Co-Trimoxazole).हें वखद चड करून पॅराटायफॉयड रोगाचेर चड गुणकारी आसा.ह्य वखदाचे वायट परिणामय खूब उणे आसात.क्विनोलीन(Quinoline)जातीचीं सीप्रोफ्लोक्सासीन(Ciprofloxacin),पी-फ्लोक्सासीन(P-floxacin),ओ-फ्लोक्सासीन(O-floxacin)ही नवीं वखदां चड गुणकारी आसून तांचे वायट परिणाम जायनात.ह्या वखदांचो उपचार १० दीस घेतात.
वासीन(लस)-मोनोवेलंट अॅण्टीटायफॉयड वासीन(Monovalent Antityphoid Vaccine)हें सालमोनॅला टायफाय ह्या मृत सुक्ष्म जंतूपसून तयार केल्लें वासीन भारत धरून थोड्याच देशांनी वापरतात.०.५ मिलि.(ml).मात्रेंत ४ ते ६ सप्तंकांच्या अदमासान एक इंजॅक्शन(कातीपोंदा)अशीं पयलीं दोन इंजॅक्शनां दितात.हाका लागून ३ वर्सां मेरेन टायफॉयड जावपाची भिरांत उणी आसता.गरजेप्रमाण उपरांत दर ३ वर्सांनी एक फावट हें वासीन करून घेवंक जाय.वयलेवयर फकत टायफॉयडाचो वसो येवपी देशांतल्या लोकांनी वा अशा वाठारांत रावंक आयिल्ल्या नागरिकांनी वा भोंवडेकारांनी हें वासीन मुजरत करून घेवंक जाय.
तोंडांत घेवपाचें जिवें वासीन (Live oral vaccine)स्वीस आनी अमेरीकेच्या विज्ञानकारांनी सोदून काडलां आनी चीनी तशेंच इजिप्त सारकेल्या देशांनी ह्या वासिनाचो उपेग करून पळयला.जर्मनींत हें वासीन व्हड प्रमाणाचेर वापरतात.ह्या वासिनाची रोगनिवारण शत्त्क खूब व्हड
