सायप्रसाचे वळेरेंतलीं हेर झाडां वेगळ्या वंशातली आसात. देखीक : लॉसन सायप्रस (कॅमिसायपॅरिस लॉसोनियाना) आनी अलास्का सीडार (कॅमिसायपॅरिस नूटकाटेन्सिस) हें अमेरिकेंतलें. हिनोकी झाड वा जपानी सायप्रस (कॅ. ऑबच्यूस) हें जपानातलें. सायप्रसाचीं झाडां उत्तर क्रिटेशस काळासावन (सु. णव कोटी वर्सां आदींसावन) धर्तरेचेर आसून तीं मध्यजीव महाकल्पांतल्या (सुमार 23-9 कोटीं वर्सांआदीं काळांतल्या) शंकुमतापसून जाल्यांत अशें मानतात. बाल्ड सायप्रस हें दक्षिण अमेरिकेंतलें. ताका श्वसनमुळां आसतात. - कों. वि. सं. मं.
देवदासी : धर्मीक श्रध्देंतल्यान देवाक अर्पण केल्ली बायल. मुर्तीरुपांतलो दव भौतिक सुखाचो उपभोग घेता हें कल्पनेतल्यान फुलां, धूप, निवेद्य, वस्त्रालंकार हांचे वांगडाच देवाक कलाभोग मेळचो म्हणून नाच- गायन उपभोगाखातीर देवळांतच देवदासी दवरपाची प्रथा खूब आदल्या काळासावन सुरू जाली. देवाचें सेवेंत जीण खर्चील्यार पुण्य पदरांत पडटलें आनी जल्माचें सार्थक जातलें ही आरंभाची भावना देवदासीचे प्रथेफाटल्यान आसूं येता.
देवाचो कलाभोग पुराय करपाखातीर देवदासींचें प्रयोजन आशिल्ले तरी देवळा संबंदीत एक सेवेकरी हो तांचो दर्जो आशिल्लो आनी आसा. देवळाचो वाठार झाडप, देव आनी देवळां संबंदीत वस्तूंची निगा राखप, देवाचें मिरवणुकींत नाचप-गावप आनी हेर देवळांसंबंदीत कामां तांच्या वाट्याक येतात. सुर्वेक धर्मीक भावना हें तत्व देवदासी प्रथेफाटल्यान आशिल्ले तरी कालांतरान देवदासी ही परंपरेन मेळिल्ली एक जात जावन रावली. इतलेंच न्हय, जाल्यार भोवतेक देवदासी ह्यो देवळाच्या वाठारांतल्यो भोगदासी जावन गेल्यो.
जातकां, अर्थशास्त्र, कामसूत्र ह्या पुर्विल्ल्या ग्रंथानी देवदासींचो उल्लेख मेळना. पूण पुराणांनी मात देवपुजेखातीर देवदासींची गरज मानल्या, तेखातीर सोबीत चलयो देवाक ओंपच्यो वा गणिका विकत्यो घेवंच्यो अशें सांगलां. सूर्यलोकाचे प्राप्तीखातीर सूर्यमंदीरांक नृत्य-गायनांत तरबेज अशो जलयो ओंपच्यो, अशें भविश्य पुराणांत सांगलां.
अपत्यप्राप्तीखातीर वा अपत्य जगपाखातीर पयलें भुरगें देवाक ओंपपाची आंगवण करतालें. देवाची बायल ह्या नात्यानूय जलयो ओंपताले. काळातरांन पुजाऱ्यांनी तांचो आपल्या विशयोभोगा खातीर उपेग केलो. पोरण्या ग्रीक लोकांमदीं तशेंच बॅबिलोनियांतल्या इस्टर देवळांनीय अशीच प्रथा आशिल्ली दिसता. बॅबिलोनियांतलें दरेके बायलेन एक फावट तरी अॅफ्रोडायटीच्या देवळांत, पयलें रूप्याचें नाणें दिवपी दादल्यावांगडा देवळाभायर वचून संग करून ताका तृप्त केल्यार देवी प्रसन्न जाता, असो तांचो समज आशिल्लो, अशें हिरॉडोटस म्हण्टा.
त्या काळांत वाचन, नृत्य आनी पदां शिकपाचो खाशेलो अधिकार फकत ह्याच बायलांक आसतलो. देवदासींक देवस्थाना कडल्यान थरावीक रक्कम मेळटाली. तशेंच, देवस्थानाचे मालकीची जमिनूय तांकां उदरनिर्वाहाखातीर मेळटाली. देवदासीचे चलयेक आवयकडल्यान वारसोहक्क मेळटालो आनी ती चली लेगीत उपरांत देवदासी जाताली. देवदासींचो पुश्र देवळाचो गवय वा वादक जातालो. ह्यो देवळांत पदां म्हणून नाच करपी नृत्यागंना खुबूच लावण्यपूर्ण आसताल्यो. त्यो सुगंधी द्रव्यां, सोबीत सुंदर भस आनी सुवासिक फुलां माळून केंसभूशा करताल्यो, रत्नांचें आनी भांगराचें अलंकार वापरताल्यो.
देवदासींच्या सात प्रकारचांचो उल्लेख मेळशटा.
(1) दत्ता - स्वता जावन देवांची सेवा करपी.
(2) विक्रिता - देवाचे सेवेखातीर स्वता जावन विकपी.
(3) भृत्या - स्वताच्या कुटूंबाच्या कल्याणाखातीर खोशयेन देवळांतलें काम आपणावपी.
(4) भक्ता - भक्तीन देवालयाचें काम आपणावपी.
(5) हृत्या - कोणेतरी फटोवन देवालयाक ओंपिल्ली.
(6) अलंकारा - राजा - महाराजांकडल्यान अर्पण केल्ली कला - निपूण बायल.
(7) रूद्रगणिका/गोपिका - नेमान वेतन घेवन देवासामकार नाच - पदां म्हणपी.
ह्या बायलांक समाजांत व्हड मान आशिल्लो. हजरजबाबीपण, उलेवपाची कला, आवाजाची गोडसाण, तांच्या मूळ सौंदर्यावांगडा तांची न्हेसपा-नटपाची सोबीतकाय आनी धिटाय ह्या गुणांक लागून देवदासी लोकप्रिय आशिल्ल्यो. अब्बे धूब्बा ह्या फ्रँच भोंवडेकारान नोंद केल्लेप्रमाण तांकां हेर बायलांभशेन बरोवपाक, वाचपाक आनी पांयतणां वापरपाक बंदी नाशिल्ली. देवस्थाना कडल्यान मेळपी वेतनां, रावपाक घरां तशेंच तांच्या कलागुणांक लागून धनवानां कडल्यान मेळपी बिदागी, राजदरबारांनी मेळपी भोवमान हाका लागून देवदासींची सापत्नींक स्थिती बरी आशिल्ली आनी जनतेकडल्यानूय तांकां खूब मान मेळटालो. देवदासीक देवाची बायल मानिल्ल्यान, तिका अखंड सवायशिण मानून तिचेकडल्यान लग्नां वेळार व्हंकलेच्या मंगळसुत्रांतलें मणी गुथूंन घेताले. व्हंकलपावणी वतना सगळ्यात मुखार देवदासी आसप बरें चिन्न मानलें. कर्नाकांतलीं बसवीं आनी हेर सुवातींतल्या देवदासींची वरी जतनाय घतल्यार गांवाची बरी उदरगत जाता अशें मानतात. देवदासींक जोगवा वाटल्यार बरकत येता देखून तांकां वस्त्र, कड्डण, पयशें, बोकड्यो, दूद दान दिवप, न्हवऱ्या-व्हंकलेक उंवाळपाखातीर तेचभाशेन धर्मीक सुवाळ्यांनी बायलांक आदार करपाखातीर देवदासींची मदत घवप ह्यो चालीं परंपरेन चलत आयल्यात.
अशें धर्मीक श्रध्देंतल्यान निर्माण जाल्लें हे देवदासींचें प्रथेन उपरांत वेगळेंच मोडण घेतलें. देवाक अर्पण केल्लें पुजेचे उपचार पुजारी आपणायता आनी तरी ते देवांक पावतात अशी समजूत आशिल्ल्यान पुजाऱ्याचीं सेवा केल्यार ती देवाचीच सेवा केल्ल्या भाशेन जाता. असो समज कालांतरान निर्माण जालो. पुजाऱ्यान देवदासींचो उपभोग घेतल्यार तो देवानूच घेतलो अशी भावना फुडें उत्पन्न जाली. ताका लागून देवाक ओंपिल्ल्यो चलयो आनी नर्तकी ह्यो पुजाऱ्यांच्यो दासी जाल्ल्यो. राजे आनी सरदार हांच्या विलास-सुखीखातीरूय तांचो उपेग जावंक लागलो. तांचो आलाशिरो मेळिल्ल्यान आनी प्रोत्साहनाक लागून हे प्रथेचो प्रसार जावन, ती तिगून उरलीं. अंधश्रध्देक बळी पडिल्ल्यो ह्यो ल्हान अजाण चलयो, सरदार, जहांगीरदार, पुजारी आनी भोंवडेकारांच्यो विशयवासना तृप्त करपाचें एक हुकुमी साधन थरलें.
सदळपणान ह्या देवदासींचे वर्ग करूं येतात ते अशें-
(अ) शारिरीक संबंद दवरप/दवरप ना
(ब) कोणाकडेन संबंद दवरप
