(क) कामाचे दर्जो
(अ) शारिरीक संबंद दवरप/दवरप ना:
(1) खंयच्याय दादल्योकडेन शारिरीक संबंद दवरिनासतना देवालयांत रावन देवाची सेवा करप.
(2) लग्न जायनासतना रावन एकाच सुयोग्य आनी समर्थ - समृध्द अशा मनशाक आयुश्यभर साथ दिवप.
(3) आपले मर्जीप्रमाण खंयच्याय व्यक्तीवांगडा शारिरीक संबंद दवरप.
(ब) कोणाकडेन संबंद दवरचो
(1) प्रतिश्ठीत मानिल्ल्या नागरिकाच्या घरा वचून नाच - गायन करचें, पूण हेरांकडेन वचचें न्हय, अशें मानपी तमीळनाडूंतल्यो वल्लंगै देवदासी.
(2) मेस्त आनी हेर बलुतेदारांकडेन संपर्क दवरपी इडंगै. शूद्र - अतिशूद्रांकडेन संपर्क दवरपाक इडंगैनाकूय परवानगी नाशिल्ली.
(क) कामाचो दर्जो
(1) देवपुजेच्या वेळार देवासामकार आनी जात्रेंत रथाफुडें नाच - गायन करप.
(2) देवळाच्या वाठाराची झाडलोट, देवाचीं आयदनां घांसप, निवेद्याचें कड्डण वेंचप हीं कामां करतात.
चोचाल राजाच्या तंजावरच्या देवळांत चारशें देवदासी आशिल्ल्यो असो इ. स. 1004च्या शिलालेखांत उल्लेख मेळटा. तेराव्या शेंकड्याच्या शेवटाक भारतांत आयिल्ल्या मार्को पोलो ह्या इटालियी भोंवडेकाराच्या भोंवडेवर्णनांत भारतीय देवदासींचो उल्लेख मेळटा. एकुणिसाव्या शेंकड्याचे सुर्वेक तमीळनाडूंतल्या कांचीपुरमांतल्या देवळांत शंबर नर्तिका आशिल्ल्यो अशें म्हण्टात. विसाव्या शेंकड्याचे सुर्वेक कांचीपुरम, मदुराई आनी तंजावरच्या देवस्थानांनी आशिल्ल्या देवदासींक देवस्थानां कडल्यान नेमान वेतन मेळटालें.
दक्षिण भारतांत णवव्या-धाव्या शेंकड्यांनी देवळां उबारपाचें कार्य चालू आशिल्लें. त्या काळांत देवळांनी खूबश्या देवदासींची भरती केल्ल्यान देवदासीप्रथा खूब प्रचलीत जाली. चंवरान मुर्तीक वारो घालप, कुंभारतीची पवित्र ज्योत व्हरप, मिरवणुकेंत देवासामकार नाच - पदां म्हणप असलीं कामां तांकां करचीं पडटलीं.
मध्ययुगांत, कर्नाटकांत कांय जातींभितर दरेका घरांतली एक चली देवाक चली देवाक ओंपतले अशें म्हण्टात. तिका 'बसवी' अशें म्हण्टाले. अशे चलयेचें देवाकडेन वा तरसादी वांगडा लग्न करताले. उपरांत तिका खंयचेय उच्च जातींतल्या दादल्याकडेन संबंद दवरपाक मेळटलो. सादारणरणपणान बसवी जाताली. चड करून लिंगायत आनी होलेया लाकांभितर ही चाल प्रचारांत आशिल्ली. तशेच कोइमुत्तूरचे कैकोलन जातांतूय दरेका कुटुंबातली एक चली देवाक ओंपपाची चाल आशिल्ली. कैकोलन देवदासी मरतकच देवाच्या आंगावयलीं फुलां आनी वस्त्र काडून तिच्या आंगार घालताले आनी तिचें दहन जालेबगर देवाची पुजा करिनाशिल्ले. कारण तिका देवाची बायल मानिल्ल्यान देवाक सुतक आयलां अशें मानतालें.
कर्नाटकांत बेळगांव जिल्ह्यांतल्या सौंदत्ती गांवांत दर पुनवेक देवदासींची जात्रा भरता. तातूंत माघांतलें पुनवेक (रांड पुनव) व्हड जात्रा भरता. ते जात्रेंत यल्ल्मा देवतेक चलयो ओंपपाची प्रथा पयलींसावन चलत आयल्या. ह्या देवदासींक 'जोगतिणी' अशें म्हण्टात. केंसांक जटा येत जाल्यार तो देवीचो राग मानून ती चली देवीक ओंपतात. ह्यो जोगतिणी गळ्यांत मणयांच्यो वा कवट्यांचो माळो घालतात, माथ्यार 'जग' म्हळ्यार देवतेचो पितूळचो मुखवटो दवरिल्ली परडी घेवन भोंवतात आनी कपलाक भंडारो लायतात. चोंडक, टाळ आनी तुणतुणें ह्या वाद्यांचे साथीचेर ते देवतेचीं पदां म्हण्टात. पोट भरपाखातीर त्यो जोगवा मागतात. पूण हालींच्या तेंपार चडशो जोगतिणी वेश्यावेवसाय करतात.
ओडिसांतल्या देवदासींक महारिस म्हण्टात. गंग वंशातल्या राजांनी, त्या प्रदेशांतल्या वेगवेगळ्या देवस्थानांनी देवांचे सेवेखातीर खूबश्या देवदासींची नेमणूक केल्ली. देवळांच्या उत्पन्नांतल्यान तांचो उदरनिर्वाह चलतालो.
गोंयांत कलवंत, भाविणी, देवळी आनी नायकिणी अशे देवदासींचें समाज मेळटात. ह्या समाजांतले लोक (दादलें तशेंच बायलो) थळाव्या देवळाच्या संबंदीत नाच-गायन-वादना सावन ते सान्न मारपामेरेन कामां केल्ले दिश्टी पडटात. ह्या समाजातल्या चलयांचो, तीं पिरायेंत येतकच शेंसविधी करपाची प्रथा आशिल्ली. शेंसविधी हो लग्नसुवाळ्या भाशेनूच धर्मीक तसोच समाजीक सुवाळो. फकत न्हवरो म्हणून दादल्या भेसांतली चली वा एकाद्रें शस्त्र मुखार उबें करताले.
देवाच्या उत्सवांत, विशेश करून पालखेमुखार नाच-गाणें करपांत देवदासी वांटो घेतात. तांच्याच समाजातलें दादलें तांकां अशा वेळार वाद्याची साथ करतात. ह्या कामाखातीर तांकां देवस्थानाकडल्यान थरावीक उत्पन्न मेळटा. देशांतल्या हेर वाठारांप्रमाण गोंयच्याय देवदासींचो समाजाकडल्यान भोगदासी म्हणून वापर जातालो. गोंयच्या भोवतेक सगळ्याच वाठारांनी ह्या लोकांची वसती आशिल्ली. गोंयांत ह्या समाजाक 'गोमंतक मराठा समाज' ह्या नांवान संबोदीत करप जाता. नाच-गायन-वादनाचो सराव आनी शिक्षण, वंशपरंपरेन लाबिल्ल्यान गोंयांतल्यो ह्या समाजाच्या बऱ्याच लोकांनी गायन-वादन-अभिनय सारकिल्या कलांच्या मळार राश्ट्रीय नामना जोडल्या. गोमंतक मराठा समाजाच्या जाळवणदारांनी समाजाचें उदरगतीची चळवळ हातांत घेतली आनी ह्या समाजाचो सर्वांगीण विकास जावपाचे नदरेन परिश्रमांची शर्थ केली. हाचें फळ म्हणून हो समाज शिक्षीत जालो. सगळ्यांत पयलीं परिवर्तन घडलें तें म्हळ्यार ह्या समाजातलीं शेंसविधी चाल नश्ट जावन तिची सुवात लग्नविधीन घेतली. आयचे घटकेक ह्या समाजांत, गोंयच्या समाजाच्या हेर घटकांवरीच लग्नां जावन गृहस्थाश्रम चलता. देवळाच्या उत्सवांत पालखेमुखार नाचपाची-गावपाची प्रथाय पातळ जायत गेल्या. आपले आपुणूच आपले भितर अशे तरेचें समाजीक परिवर्तन घडोवन हाडपी गोमंतक मराठा समाज हें आर्विल्ल्या काळांतलें एक तोखणायेक पात्र थरपी उदाहरण मानचें पडटलें.
महाराष्ट्रांत खंडोबाक 'मुरळी' म्हणून चलयो ओंपतात. दादल्याक 'वाघ्या' म्हणून वळखतात. मुरळी नाचता तेन्ना वाघ्या पदां म्हणून तुणतुणें वाजयता. तमाशा आनी गांगिऱ्या नाटकांनीय ते कामां करतात. कांय मुरळ्यो वेश्यावेवसाय आपणायतात.
ही देवदासी प्रथा बंद करपाखातीर खूब यत्न जाले. सगळ्यांत पयलीं इ. स. 1910 वर्सा म्हैसूर संस्थानांत एक कायदो केलो. इ. स. 1922-23 वर्सा देवदासींक बऱ्या मार्गाक लावपाखातीर 'हिंदू युवती शरणालयम्' संस्था मद्रासांत स्थापन केली. इ. स. 1925 वर्सा डॉ.
