ताका आचार्य म्हणून वळखुपाक लागले.
1928 वर्सा तो स्वराज्य पक्षाचो चिटणीस जालो. 1930त असहकार चळवळींत वांटेकार जाल्ले खातीर ताका तीन म्हयन्यांचे बंदखणीची ख्यास्त जाली. 1932त ताणें रायबरेली सत्याग्रह केलो. काँग्रेस समाजवादी पक्षाचे स्थापणुकेंत ताचो मोलाचो वांटो आशिल्लो. जवाहरलाल नेहरूच्या नियत्रंणासकल 1936त तो काँग्रेस पक्षाचे कार्यकारिणीचो वांगडी जालो. ह्याच सुमाराक ताची उत्तर प्रदेशाच्या विधीमंडळांत निवड जाली.
दुसऱ्या म्हाझुजाच्या काळांत वैयक्तीक सत्याग्रहाक लागून ताका ख्यास्त जाली (1940). 1945त ताची सुटका जाली. 1946त तो उत्तर प्रदेश विधीमंडळाचेर निवडून आयलो. पूण ताणें केन्नाच मंत्रीपद आपणायलेंना.
स्वातंत्र्या उपरांत जेन्ना काँग्रेस समाजवादी पक्ष काँग्रेसींतल्यान भायर सरलो तेन्ना नरेंद्र देवानूय ताका सोडचीट दिली. ताणें विधीमंडळाचो राजिनामो दिलो आनी पोटवेंचणूक लडयली. पूण तो हारलो. मजगतीं, ताणें लखनौ विद्यापिठाचें उपकुलगुरूपद आपणायलें (1947-51). थंयचे ताचे कार्यपद्दतीक लागून ताची कुलगुरू म्हणून बनारस हिंदू विद्यापिठांत नेमणूक जाली. 1953 वर्सा ताची भलायकी इबाडिल्ल्यान ताणें हें पद सोडलें आनी दम्याच्या दुयेंसाचेर उपचार घेवपाखातीर तो युरोपाक गेलो.
नरेंद्र देव हाणें थायलंड, मियानमार(ब्रम्हदेश) ह्या राश्ट्रांक भेटी दिल्यो. 1952त चीनाक गेल्ल्या सदिच्छा मंडळाचो तो वांगडी आशिल्लो. आचार्य कृपालानी हाचो 'कृषक मजदूर प्रजा पक्ष' आनी 'समाजवादी पक्ष' हांचें विलिनीकरण घडोवन हाडले उपरांत अस्तित्वांत आयिल्ल्या प्रजासमाजवादी पक्षाचो तो पयलो अध्यक्ष जालो(1954).
आवयभाशेंतल्यान सगळें शिक्षण दिवंक जाय आनी सगळ्या भारतीयभाशांक एकूच लिपी आसची अशें ताचें मत आशिल्लें. लोकशायवादी आनी मानवतावादी मार्क्सवादाचो ताणें पुरस्कार केलो. समाजवादी चळवळ राश्ट्रीय चळवळीपसून पयस वचची न्हय असो ताचो आग्रो आशिल्लो. भारतीय शेतकार वर्ग समाजवादी चळवळींत वांटेकार जालेबगर चळवळीक विधायक स्वरूप येवंचेंना अशें ताणें स्पश्ट केलें.
बौध्द तत्वज्ञानाचो अभ्यास करून ताणें 'बौध्दधर्म दर्शन' हो मोलादीक ग्रंथ हिंदींत बरयलो. - कों. वि. सं. मं.
देवनागरी लिपी : एक नामनेची भारतीय लिपी. संस्कृत, हिंदी, कोंकणी, मराठी ह्यो भासो जे लिपींत आसात ते लिपीक नागरी वा देवनागरी अशें नांव आसा. उत्तर प्रदेश, मध्य प्रदेश, पंजाब, बिहार, गुजरात, कोंकण, गोंय, महाराष्ट्र, ह्या प्रदेशांनी ही लिपी मुखेलपणान दिसता. पुर्विल्ले ब्राम्ही लिपीसावन देवनागरीचो उगम जाला अशें कांय अभ्यासकांचें मत आसा. ब्राम्ही ही भारतांतली सगळ्यांत पोरणी लिपी आसून अशोकाच्या काळांत ती सगळ्या भारतांत ती प्रचलीत आशिल्ली. तिचेपासून सगळ्या भारतीय सिपयांचो विकास जाला. इ. स. च्या 4 थ्या शेंकड्यासावन गुप्त साम्राज्यांत प्रचलीत आशिल्ली, गुप्त लिपी हें ब्राम्हीचेंच एक विकसीत रूप. इ.स. च्या सव्या शेंकड्यांत हे लिपींत मातसो बदल जावन तिका 'सिध्दमातृका' हें नांव मेळ्ळें. उत्तर भारतांत धर्मीक पुस्तकां बरोवपाखातीर हे लिपीचो वापर जातालो.
'ओम नमः सिध्दम्' ह्या वचनान खंयच्याय ग्रंथ लिखाणाक सुरवात जाताली, तेखातीर हे लिपीक 'सिध्दम्' अशें म्हणपाक लागले. ताडपत्र्यो आनी कागदांचेर लेखणी वयर उबारिनालताना बरोवंक मेळचें हे नदरेन हे लिपींत अक्षरांचें रूप बदलत गेलें, हिच्यातलीं अक्षरां आनी मात्रा वांकड्यो - तिकड्यो आशिल्ल्यान हे लिपीक 'कुटिल लिपी' (कुटिलाक्षरा) हें नांव पडलें. अक्षरांच्या माथ्यार त्रिकोन आसप हे लिपीचें खाशेलेपण.
बोधगयाक इ. स. 588 च्या अदमासाचो हे लिपींतलो एक लेख मेळ्ळा. ही कुटिल लिपी इ. स. च्या 9 व्या शेंकड्याचें निमणें मेरेन उत्तर भारतांत सगळ्याक प्रचलीत आशिल्ली. राजा यशोधर्मा हाचो मंदसोराचो शिलालेख (इ. स. 532), मेवाडचो गुहिलोतवंशी राजा शिलादत्य हाचे वेळचो एक शिलालेख (इ. स. 646) आनी प्रतिहारवंशी राजांचे इ. स. च्या णव्या शेंकड्यातलें शिलालेख हे कुटिल लिपींतूच बरयल्ले आसात. जपानांतल्या होर्युजी नांवाच्या गांवांत एका बौध्द मठांत, हे लिपींत ताडपत्रांचेर बरयल्ले ग्रंथ मेळ्ळ्यात. हे लिपींतलीं चडशीं अक्षरां सद्याचे नागरी लिपीभाशेनूच आसात. हे कुटिल लिपींतल्यानूच देवनागरी लिपी निर्माण जाली. इ. स. च्या 10 व्या शेंकड्याच्या आरंभाक सावन उत्तर भारतांत हे लिपीचो वापर सुरू जाल्लो दिसता. कनौजचो प्रतिहारवंशी राजा महेंद्रपाल हाच्या इ. स. 898 च्या एका दानपत्रांत ही लिपी आसा. उपरांत प्रतिहार, गुहिल, चाहमान, गाहडवाल, चौलुक्य, परमार, कछवाह, चंदेल, कलचुरी ह्या वंशांतल्या राजांचे शिलालेख आनी दानपत्रांनी हीच लिपी आसा.
दक्षिण भारतांत, गुप्त युगांत ब्राम्ही लिपीची एक वेगळी शैली आशिल्ली. तिका 'पल्लव लिपी' म्हण्टात. हे लिपीतल्यान इ. स. च्या आठव्या शेंकड्यांत नागरी लिपीचें दक्षिणी रूप विकसीत जालें.
राष्ट्रकूट राजा दंतिदुर्ग हाचें सामनगडा वयलें दानपत्र (इ. स. 754), राष्ट्रकूट गोविंद - दुसरो हाचें धुलिया हांगा मेळ्ळीलें दानपत्र (इ.स.780), पैठण आनी वणी गांवांनी मेळ्ळिलीं राष्टकूट गोंविद - तिसरो, हांचीं दानपत्रां (इ. स. 794 आनी 808), तशेंच कान्हेरीचो शिलालेख (इ. स. चो णवो शेंकडो) हातूंत ही लिपी आसा. गुजरातेंतलो गुर्जरवंशी राजा जयभट (तिसरो) हाच्या इ.स. 706 तल्या एका दानपत्रांत हे दक्षिणी शैलीची नागरी लिपींत निशाणी केल्ली आसा. हाचेंवयल्यान ही नागरी लिपी ताचे पयलींपसून निर्माण जाली आसूं येता. महाराष्ट्रांत हे लिपीक 'बालबोध लिपी' अशें नांव मेळ्ळां. हे लिपीक नागरी वा देवनागरी नांव कशें पडलें हेविशीं विद्वानांचीं विंगड विंगड मतां आसात. गुजराती नागर ब्राम्हणांकडेन संबंदीत म्हणून नागरी नांव पडलें, अशें एक मत जाल्यार नागर लोक ही लिपी वापरताले देखून तिका नागर नांव मेळ्ळें अशें दुसरें मत आसा. जायस्वाल हाच्या मताप्रमाण नागराजवंशाच्या प्रभावाक लागून हिका नागरी नांव पडलें. संस्कृत ही देवबास हे लिपींत बरयतालें. देखून तिका देवनागरी म्हणूंक लागले, देवतांचे उपासनेखातीर त्रिकोन, चक्र हीं जीं यंत्रां वापरतात, तांकां पयलीं देवनगर म्हण्टाले. त्या यंत्रांनी जीं चिन्नां आसतालीं, ती उपरांत अक्षरां मानपाक लागले. तीं अक्षरां हे लिपीत वापरिल्ल्यान हिका देवनागरी हें नांव मेळ्ळें अशें कांय अभ्यासकांचें मत आसा. काशीक पयलीं देवनगर म्हण्टालें. ताचेवयल्यानूय देवनागरी हें नांव आयलां आसूं येता. ग्रामीण-नागरी हो
