संबंध, फरक दाखोवपाच्या उद्देशांतल्यान तिका हें नांव दवरलां आसूं येता.
दक्षिणेंत हे लिपीक 'नंदिनागरी' अशें म्हण्टात. वाकाटक आनी राष्ट्रकूट हांच्या राज्यांत नंदिन नांवाचें नगर (सद्याचें नांदेड) आशिल्लें. ताचेवयल्यान हें नांव मेळ्ळें अशें एक मत आसा. दक्षिणेत ही लिपी इ. स. च्या 17 व्या शेंकड्यामेरेन वापरांत आशिल्ली.
हे नागरी लिपीपसून कैथी, महाजनी, राजस्थानी, गुजराती ह्यो लिपी निर्माण जाल्यो. पुर्विल्ले नागरीच्या उदेंतेकडल्या फांट्यांतल्यान इ. स. च्या 10 व्या शेंकड्यांत बंगाली लिपी तयार जाली. 11व्या शेंकड्यांत बंगाली लिपी तयार जाली. 11व्या शेंकड्या उपरांत नागरी लिपींतल्या नेपाळी, सद्याची बंगाली, मैथिली आनी उडिया ह्यो लिपी विकसीत जाल्यो. इ. स. आठव्या शेंकडयामेरेन काश्मीर आनी पंजाब ह्या प्रदेशांनी कुटिल लिपी चलताली. ते लिपींतल्यान 10 व्या शेंकड्यांत शारदा लिपी तयार जाली. दक्षिण भारतांतल्यो तेलुगू, तमीळ, मल्याळम आनी ग्रंथी ह्यो लिपी अशेच तरेन नागरी लिपींतल्यान विकसीत जाल्यात.
पुर्विल्ल्या काळांत ब्राम्ही लिपींतल्या अक्षरांनी शिरोरेखा नाशिल्ली. उपरांत तीं अक्षरां सुंदर करपाच्या हेतान तातूंत जायते बदल केले. तातूंतल्यान ही शिरोरेखा निर्माण जाली. शिरोरेखा हें देवनागरीचें खाशेलेपण. भारतांतले हेर खंयचेय लिपींत ही शिरोरेखा मेळना. देवनागरी लिपी शास्त्रशुध्द आसून अक्षराचें नांव आनी उच्चार एकूच आसता. भाशाशास्त्र आनी ध्वनिशास्त्र ह्या दोगांयचे नदरेन पळयल्यार नागरी वर्णमाळ शुध्द आसा. इ. स. च्या 10 व्या शेंकड्यांतले उत्तर भारतांतले नागरी लिपींत अ, आ, ध, प, म, य, ष आनी स ह्या अक्षरांची तकली विभागिल्ली आसा. पूण 11 व्या शेंकड्यासावन हे दोन भाग मेळून एक ओळ जाली. 12 व्या शेंकड्यांत नागरीचें सद्याचें रूप दिसपाक लागता. कांयकडेन मात ए, ऐ, ओ आनी औ च्यो मात्रा व्यंजनाक लायताना वेगळी पद्दत आपणायल्ली दिसता. ए, घ, च, थ, ध, प, ब, म, य, ल, व, श, स ह्या अक्षरांनी खूब बदल जाले.
नागरी वर्णमाळ - अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ऋ, ऋ, लृ
ऐ, ओ, औ, क, ख, ग, घ, ङ, च
छ, ज, झ, ञ, ट, ठ, ड, ढ, ण, त
थ, द, ध, न, प, फ, ब, भ, म, य
र, ल, व, श, ष, स, ह, ळ, क्ष, ज्ञ.
- कों. वि. सं. मं.
देवमासो : (विभाग : पुश्ठवंशी; वर्ग : सस्तन; गण : सिटॅसिया; उपगण : ओर्किओसीटाय मिस्टिसीटाय आनी ओडाँटोसीटाय; कूळ : मस्कुलस;प्रजाती : बॅलिनॉप्टेरा).
दर्यांत मेळपी सगळ्यांत व्हडलो प्राणी. सिटॅसिया गणांत आस्पाव जावपी सगळ्या नुस्त्यांक देवमाशें अशें म्हण्टात. देवमासो हो उदकांत मेळपी एक सस्तन प्राणी आसून, तो संवसारांतल्या सगळ्या दर्यांनी मेळटा. कांय खाशेल्या शारिरीक लक्षणांक लागून तांची आर्किओसीटाय मिस्टिसीटाय आनी ओडाँटोसीटाय अशा तीन उपगणांनी विभागणी केल्ली आसा. आर्कीऑसीटाय उपगणांत इओसीन आनी ऑलिगोसिन ह्या काळांत अस्तित्वांत आशिल्ल्या देवमाशांचो आस्पाव जाता. सद्या हे देवमाशे अस्तित्वांत ना. फकत तांच्या जीवाश्मांच्या आदारान तांचो अभ्यास करप जाता. मिस्टिसीटाय उपगणांतल्या देवमाशाच्या ताळ्यांत दांत नासतात. दांतांचे सुवातेर हाडाची पातळ मांव आसता. दांत नाशिल्ल्यान तांकां आपणालें खाण मेळोवपाखातीर खूब उदक तोंडांत घेवंचें पडटा. उदकांत आशिल्ले बारीक बारीक जीव खातात आनी उदक परत भायर सोडटात. उदकांतले बारीक बारीक जीव गाळपाखातीर तांच्या मुखांत खाशेली वेवस्था आसा. ह्या उपगणांतले देवमाशे खूब व्हड आसून ते चड करून थंड दर्यांत सांपडटात. ब्ल्यू व्हेल, ग्रे व्हेल, हंपबॅक व्हेल, रायट व्हेल, फिनबॅक व्हेल हांचो मिस्टिसीटाय उपगणांत आस्पाव जाता. हातूंतलो निळो देवमासो (ब्ल्यू व्हेल) हो धर्तरेवयल्या सगळ्या प्राण्यांपरस व्हड प्राणी. ताची लांबाय 31 मी. परस चड आसता. सादारणपणान ताचें वजन 115 ते 122 टनांमेरेन आसता. ओडाँटोसीटाय ह्या उपगणांतल्या देवमाशांक दांत आशिल्ल्यान ते हेर व्हड नुस्तें आनी प्राणी खावपाक शकतात. ते दांतांचो उपेग फकत आपले भक्ष धरपाखातीर वा दुस्मानांचेर घुरी घालपाखातीर करतात. ते आपलें खाण केन्नाच चाबून खायनात. तांचें कट्टें असमित (Asymetrical) आसून, हे जातीचे देवमाशे मुखेलपणांत उश्ण दर्यांत सांपडटात. स्पर्म व्हेल, किलर व्हेल, नॉरव्हेल, पायलट व्हेल आनी चोंच आशिल्ल्या देवमाशांचो ह्या उपगणांत आस्पाव जाता.
सादारणपणान तिनूय उपगणांतल्या देवमाशांचें बाह्य स्वरूप लागी लागीं एकसारकेंच आसता. तांचे मुखावयले अवयव वल्ल्यांत (फ्लीपर) रूपांतर जाल्लें आसून, तांचो उपेग ते पेंवपाखातीर आनी आपले कुडीचो तोल सांबाळपाखातीर करतात. देवमाशाचो फाटलो (Pelvic girdle) भाग सरळ आसून तो फाटीकण्यासावन वेगळो जाल्लो आसा. शेंपडेच्या तोंकार दोन आडवे पांखाटे आसतात. तांच्यो नाकपुड्यो तकलेचे वयले वटेन आसतात. तांची कात दाट आनी सुळसुळीत आसता. कात आनी मास हांचेमदीं ओशीचो थर आसता. चड थंड आनी चड उश्ण उदकांत आपले कुडीचें तापमान एकसारकें दवरपाक हे ओशीचो उपेग करतात. तो सस्तन प्राणी आशिल्ल्यान भुरगेंपणांत देवमाशांच्या कुडीचेर बारीक-बारीक ल्हंव आसता. देवमासो वाडटा तशी तशी ताची ल्हंव झडूंक लागता.
देवमाशाचें पोट व्हड आसून तें वेगवेगळ्या भागांनी विभागिल्लें आसता. ताची जीब मासाळ आसता. नाकपुडयो तकलेचे वयले वटेन आसून त्यो फुफुसांक जोडिल्ल्यो आसतात. तांचीं फुफुसां खूब व्हड आसतात. तांकां आपल्या फुफुसांनी वारो घेवपाक उदकावयर येवंचें पडटा. एक फावटी
