शिकप जालें उपरांत 1937 वर्सा तो सेंट पिटर्सबर्ग आर्मी इंजिनियरींग कॉलेजीत दाखल जालो. 1843 वर्सा कमिशन मेळटकच, तो आर्मी इंजिनियरींग कोरांत भरती जालो. पूण 1844 वर्सा ताणें कमिशन सोडून दिलें आनी स्वताक साहित्यात ओंपून घेतलो. ताची पयली स्वतंत्र लेखनकृती 'बेदनिये ल्यूदिं' 1946 वर्सा उजवाडा आयली.
1846 वर्सा तो समाजवादी चळवळींत घुसपलो. 1947 वर्सा तो 'पित्रशेवस्की' पक्षांत सामील जालो आनी 23 एप्रिल 1849 दिसा बंदखणींत घालून ताका मर्णाची ख्यास्त फर्मायली. पूण उपरांत ही ख्यास्त फाटीं घेवन चार वर्सा सश्रम बंदखण ताका सायबेरियेच्या कारागारांत भोगची पडली. थंय तो आठ वर्सां उरलो आनी 18 वर्सां पिटर्सबर्गाक वतकच आपले साहित्यीक जिणेक परतून सुरवात केली. मजगतीं, 6 फेब्रुवारी 1957 दिसा मारिया इसायेव्ह हे 29 वर्सांचे विधवेकडेन तो लग्न जालो.
1844 ते 1849 ह्या काळांत ताणें 10 ल्हान-व्हड कथा बरयल्यो. ताची 'पूेअर पिपल' (1945) ही कथा ब्यिल्यीनस्कई ह्या नामनेच्या टिकाकाराच्या मतान रशियेंत जाल्लो समाजीक नवलिका बरोवपाचो पयलोच यत्न. दोतोयेव्हस्कीच्यो हेर कथा म्हळ्यार 'द डबल' (1846), 'मिस्टर प्रोखारचिन' (1848), 'द लँडलेडी' (1847), 'व्हायट नायटस्' (1848) आनी फुडें 'क्रायम अँड पनिशमँट' ह्या रूपान नामनेक पाविल्ले नवलिकेची संकल्पना गर्भरूपान केळोवपी 'धी ऑनॅस्ट थीफ' (1948). ही कथा ताणें सायबेरियांत बंदखणींत आसतना बरयली. बंदखणींतल्यान सुटका जातकच ताणें 'माय अंकल्स ड्रीम' आनी 'द विलेज ऑफ स्टेपांनजिकोवो' ह्यो दीर्घकथा बरयल्यो. बिटसबर्गाक परत गेलें उपरांत उजवाडा आयिल्ल्यो ताच्यो साहित्यकृती अशो आसात - 'दी इन्सल्टेड अँड दी इन्जुअर्ड' ही नवलिका आनी आपजिणेचो रूपकार आशिल्ली 'द हाऊज ऑफ द डॅड'. ह्या दोनूय कृतींतल्यान सायबेरिया बंदखणींतलें नरकासमान विश्व वास्तवतायेन दोळ्यांसामकार उबें जाता.
पूण उपरांतच्या काळांत ताच्या साहित्यांत एक अध्यात्मीक शक्त संचारिल्लेवरी दिसता. ताका लागून ताच्या पात्रांमदीं दुख्ख - दगदग हालांतल्यान पुनरूज्जीवन मेळोवपाची तांक दिश्टी पडटा. 'सक्रिय' मोग आनी भक्तीरूपी ल्हानपण हे गूण ताच्या 'दी इडियट' हे नवलिकेंतलो 'मिश्कीन' आनी 'दी ब्रदर्स कारमाझोव' हातूंतल्या 'अलोयशा' ह्या पात्रांत उठून दिसतात.
1859 वर्साचे अखेरेक ताणें आपलो भाव मिखायल हाच्या सांगातान 'टायम' हें नेमाळें काडलें. पूण पॉलिश क्रांतीसंबंदान उजवाडायिल्ल्या एका लेखाक लागून तें बंद करचें पडलें. उपरांत ताणें 'इपॉक' हें नेमाळें काडलें, पूण तेंय चड तेंप चललें ना. ताचे बायलेक आनी भावाक दोन वर्सांभितर आयिल्ल्या मरणान तो भायल्या देशांत गेलो.
1864 ते 1866 मेरेन ताणें आपली क्रायम अँड पनिशमँट ही नवलिका पुराय केली. हे कृतींत ताचो हेत, गुन्यांवकारीचो मानसोपचारिक अभ्यास करून तशेंच एक तत्कालीन जिवितांतल्यान निर्मल्ली नवलिका करप हो आशिल्लो. हे नवलिकेंतल्यान ताणें कांय असादारण व्यक्ती कायद्यापरस व्हड आसतात, हे निपोलियनी विचारसरणेचो फाटसोद घेवपाचो यत्न केला.
परदेसांतल्या 4 वर्सांच्या राबित्यांत 'दी इडियट' आनी 'द डॅविल्स' ह्यो दोन नवलिका ताणें बरयल्यो. पूण 'दी इडियट' हे नवलिकेन ताका समाधान मेळ्ळेना. सामक्यो तोंकाच्यो कल्पना केळयिल्ल्यान ताका त्यो नवलिकेंत मूर्त रुपांत हाडूंक फावो तें येस मेळ्ळेंना. 'द डॅविल्स' हेय कृतीक अशीच घुस्मटिल्ली नामना मेळ्ळ्या. एका अर्दान ती कृती लेखकाली तेजिश्ट नदर, ताचें मानवी मनाकडलें लागशिल्लें नातें आनी ताका मेळिल्लें जिणेंचें गिन्यान हांचेर उजवाड घालता, जाल्यार दुसरे वटेन ती कृती ताचो खर द्वेश आनी खर धर्मीक विस्वास उक्तायता.
विस्कटपी कुटुंबाचेर आदारिल्ली 'दी अॅडोलसँट' आनी 'द ब्रदर्स कारमाझोव' ह्यो ताच्यो म्हत्वाच्यो प्रकल्प जावन आशिल्ल्यो नवलिका बरयल्ल्यो. 'द ब्रदर्स कारमाझोव' हे नवलिकेंत दोस्तोयेव्हस्कीन एक व्हड साहित्यीक तशेंच एक निर्भय, खोलाय आशिल्लो विचारवंत अशी नामना जोडल्या. - किरण बुडकुले
दोहा : एक छंद. हो मात्रीक अर्धसम छंद. दोग्धि चित्तमिती दोहा = जो चित्त दवित करता, तो दोहा, अशी हाची व्याख्या केल्या. द्विपदी ह्या शब्दावयल्यान हें नांव आयलां अशें मानतात. हातूंत पयल्या आनी तिसऱ्या चरणांनी 13 मात्रा आनी दुसऱ्या आनी चवथ्या चरणांनी 11 मात्रा आसतात. चरणाचे अखेरेक यती आसता. विशम चरणाचे अखेरेक ज गण नासचो आनी निमाणें लघू आसचो असो नेम आसा.
हिंदी भाशेक हो छंद अपभ्रंश भाशेकडल्यान मेळ्ळो. अपभ्रंशांत आनी हिंदी भाशेंत दोह्यांचे कितलेशेच झेले आसून मुनीयोगीन्द्र, रामसिंह, देवसेन आनी हेर बौध्दी सिध्द हांणी आपले रचणुकेंत दोहा छंदाचो उपेग केला. 'प्राकृतपैङ्गलम्' ह्या छंदोग्रंथांत वट्ट तेवीस दोहा प्रकारांची विस्कटावणी केल्या.
हिंदीतल्या चडशा सगळ्या कवींनी हो छंद वापरला. दोहा हो मुक्तक काव्याचो महत्वाचो छंद. भक्तीयुगांतले प्रबंध रचणुकेंत दोह्याचो व्हडा प्रमाणांत उपेग केल्लो दिसता. तुलसीदासाचें 'रामचरित मानस' आनी जायसीचें 'पद्मावत' हातूंत दोहे मेळटात.
दोहा आनी साखी हे शब्द सारक्या अर्थाचे आसात. कबीराच्यो साख्यो ह्यो दोह्यांसारक्योच आसात. साखी हो साक्षी ह्या उतराचो अपभ्रंश जावन आसा. गोरखपंथी काव्याच्या प्रभावाक लागून कबीरपंथी कवींनीं हो छंद आपणायलो, अशें म्हण्टात. बिकानेरचो राजा अनूपसिंह हाणें 'दोहा-रत्नाकर' नांवाचो एक व्हडलो दोह्यांचो झेलो तयार करून घेतिल्लो. तातूंत शेंकड्यांनी कवींचे सुमार 4500 दोहे संकलीत केल्ले आसात.
अपभ्रंश साहित्याचे उदरगतीवांगडा दोहा छंदाचो प्रचार वाडलो. हिंदी भाशेप्रमाणूच राजस्थानी आनी गुजराती भाशांनीय दोह्यांची रचना जाल्या. साहित्याच्याच मळार न्हय, जाल्यार लोकवेदांतूय दोहा छंदाक म्हत्वाची सुवात प्राप्त जाल्या. लिखीत दोह्यांपरस तोंड्यां घोळत प्रचलीत जाल्ल्या अलिखीत दोह्यांचो आंकडो खूब व्हड आसा.
जैन लोक पुजेचे सुर्वेक वेगवेगळ्या रागांनी दोहे गायतात. ह्या छंदांत वेगवेगळ्या विशयांचेर काव्यां निर्मिल्लीं दिसतात. सामान्य विशयांप्रमाणूच आयुर्वेद, ज्योतीश ह्या विशयांवयले कांय ग्रंथूय दोहा छंदात रचिल्ले आसात.
दोह्याचें एक उदाहरण अशें -
स्वर्ग सात असमानपर, भटकत है मन मूढ|
