रातीकडेन व्हडल्या धोलाच्या साथीर लोक आपलीं दीर्घ लोकगीतां रातभर गायत आसतात. ह्या गीतांनी बिरोबा देवाच्यो चरित्रकथा आनी हेर कथांचो आस्पाव आसता.
महाराष्ट्राच्या घाटमाथ्यावयल्यान धनगर जात गोंयात देंवली आनी नवे काबीजादींत स्थायीक जाली. सत्तरी आनी दिवचल म्हालांनी धनगराची संख्या चड दिसता. गोंयातल्या धनगरांचें रीत रिवाज हे सर्वसामान्य धनगराच्या रीत रिवाजाप्रमाणूच आसा. हेर प्रांतातल्या धनगरां प्रमाण गोंयतलें धनगर दोंगरांनी रावतात आनी बोकड्यो, मेढरां पाळून आपली उपजिविका चलयतात. हेर धनगरां प्रमाण गोंयातलें धनगर हे अर्थीक, शिक्षणीक आनी राजकीय नदरेन हेर अनुसुचीत जातींच्या मानान खूब फाटीं आसात. - कों. वि. सं. मं.
धनिष्ठा : आश्विन्यादी गणनेंतलें तेविसावें नखेत्र. हाचें वैदिक नांव श्रविष्ठा. धनिष्ठा म्हळ्यार गिरेस्त आनी श्रविष्ठा म्हळ्यार फामाद. श्रवणाचे उदेंतेक पूण मातशें उत्तरेवटेन हें नखेत्र आसा. अस्तंत पध्दत्तीप्रमाण तिमी (डॉल्फिनस) ह्या गिऱ्या चोम्यांतल्या आल्फा, बीटा, गामा, डॅल्टा आनी एप्सायलॉन हे पांच वा कांय जाण हातूंत आनीक एक गिऱ्याचो आस्पाव करून स गिरे समजतात. ह्या नखेत्राचो आकार शेंपडेसयत ल्हान पतंगावरी आसा. ऑक्टोबराचे 10 तारखेच्या सुमाराक रातचे आठ वरांचेर हें नखेत्र मध्यमंडलाचेर (जंय उदेंतेक आनी अस्तंतेक रेखांश मेजतात) दिसता. हातूंतले दोन गिरे तिसरे प्रतीचे आनी तीन वा चार गिरे चवथे प्रतीचे आसात. हातूंतलो आल्फा गिरो हो योगोयोग आसून ताचे विषुवांश 20 व. 30 मी. 1800 से. आनी क्रांती 15(0) 42 मी. 452 से. उ. अशी आसा. गामा हो गिरो युग्मगिरो आसून तातूंतलो एक भांगरावरी हळदुवो आनी दुसरो निळसार पाचवो आसा.
क्रिश्ता आदीं 3000 च्या सुमाराक धनिष्ठा नखेत्रांत सूर्य आसताना उत्तरायणाक सुरवात जाताली. वेदांग ज्योतिश पध्दतीन धनिष्ठा हें पयलें नखेत्र समजतात. बार्हस्पत्यसंवत्सर चक्राची सुरवात धनिष्ठेपसूनच जाता. ताची देवता वसू आनी आकृती मर्दल (धोलकें) आसा. ह्या नखेत्राचे पयलें देन चरण मकर आनी फुडलें दोन चरण कुंभ राशींत येतात. धनिष्ठापसून रेवतीमेरनच्या पांच नखेत्रांक धनिष्ठापंचक म्हण्टात. ह्या पंचकांत आयिल्ले मरण वायट समजतात. ह्या नखेत्राचेर जल्मल्लो मनीस गिरेस्त, शीलवान, बळीश्ट आनी किर्तीमान जाता अशें कोष्ठीप्रदिपांत म्हळां. - कों. वि. सं. मं.
धनु : (सॅजिटेरियस).
राशीचक्रातली णववी रास. ही सगळ्यांत दक्षिणेकडली रास. भारतीय पध्दतीप्रमाण मूळ, पूर्वाषाढा आनी उत्तराषाढाचो पयलो चरण (चतुर्थांश) हीं सवायदोन नखत्रां हे राशींत येतात, पूण अस्तंते क्षेत्रात्मक पद्दतींत मूळ हें वृश्चिक राशींत आस्पावल्लें आसा. वयलो भाग धनुर्धारी मनशाचो आनी सकयलो भाग (धड) घोड्याचो असो अश्वमानव प्राणी, अशी हे राशीची आकृती आसा. गुरू हो तिचो स्वामी. ही रास उदेंतेची स्वामिनी आसून ती अग्नीराशी आनी क्षत्रियवर्णी समजतात. ही राशी वृश्चिक आनी मकर राशीच्या दरम्यान विस्तृत (होरा 17 ता. 40 मि. ते 20 ता. 20 मि. आनी क्रांती -12(0) ते -45(0); ज्योतीशशास्त्रीय सहनिर्देशक पद्दत) पातळिल्ली आसा. ही रास जुलय आनी ऑगस्टांत रातची दक्षिणेकडेन बरी दिसता. हिच्यांत सवे प्रतीमेरेनचीं 47 नखेत्रां आसून तातूंतले डॅल्टा, एप्सायलॉन, लॅम्डा, झीटा, आल्फा, बीटा आनी म्यू हीं म्हत्वाचीं नखेत्रां आसात. आकाशगंगेचो सगळ्यांत तेजिश्ट भाग धनु राशींत आसून आकाशगंगेचो एक फांटो हे राशींतल्यान गेल्लो दिसता. हिच्या वायव्य भाागांत नखेत्रांची भरपूर दाटी जाल्या. तांतूत गिऱ्यांचोमो, अभ्रिका, तीन नवगिरे, दोन सेफीड रूपविकारी गिरे, सॅजिटेरियस-ए हो रेडीओ उदगम आदी म्हत्वाचे खस्थ पदार्थ आसात. दक्षिण संस्तंभ (दक्षिणयनान्त बिंदू) हे राशींत आसून 22 डिसेंबरा दिसा सूर्य थंय येवन उत्तरायणाक सुरवात जाता. 22 नोव्हेंबराक सूर्य हे राशींत प्रवेश करता. कार्ल जान्स्की हाणें हें राशींचे दिशेकडल्यान रेडिओ प्रारण (तरंगरूपी उर्जा) येता आशिल्ल्याचें 1931-32त सोदून काडलें. ग्रीक पुराणकथेप्रमाण चिरॉन हो सॅटर्नचो (शनीचो) चलो, एक खांपो धनुर्धर आशिल्लो. हर्क्युलीसाच्या विखारी बाणान ताका मरण येतकच ज्युपिटरान (गुरून) ताका मळबांत ताऱ्यापद दिलें. तो मळबांत वृश्चिकाचेर बाण रोखून आसा. चिरॉन म्हळयार बैल मारपी अशेंय समजतात. कारण धनु रास उदेता तेन्ना वृषभ (बैल) राशींतल्यान गिऱ्यांचो अस्त जाता.
हे राशींत जल्म घेवपी मनीस रागीट, सडसडीत उलोवपी, कलेंत हुशार , पुण्यकर्मा करपी, सुखी आनी धनवान जाता, अशें जातकचंद्रीका आदी ग्रंथांनी सांगलां. - कों. वि. सं. मं.
धनुर्मह : अक पुर्विल्लो लोकात्सव. ह्या उत्सवांत वीर मनीस धोणवाचेर दोरी चडोवन आपल्या बळाचें प्रदर्शन करता देखून हाका धनुर्मह (धनु म्हळ्यार धोणू आनी मह म्हळ्यार उत्सव) अशें नांव पडलें.
रामायण, महाभारत, हरिवंश आदीं ग्रंथानी धनुर्महाची वर्णनां मेळटात. सीतास्वयंवराच्या वेळार मिथिलेंत जो उत्सव जाल्याचो रामायणांत उल्लेख मेळटा तो धनुर्महच. तेन्ना रामान शिवधोणू बागोवन जनकान दवरिल्लो पण जिखिल्लो. महाभारतांत द्रौपदी स्वयंवरावेळार धनुर्विद्योंतलें कसब दाखोवपाचो पण आशिल्लो. हाचेवयल्यान अशें दिसता, पुर्विल्ल्या काळांत धनुर्महाच्या निमतान राजकुवरांक एकठांय आपोवन धनुर्विद्येंत जांची सगळ्यांत बरी कुशलताय दिसताली ताका आपली धूव दिवपाची प्रथा आशिल्ली.
हरिवंशांत कंसान केल्ल्या धनुर्महाचें वर्णन दिलां. हरिवंशातल्या वर्णनावयल्यान अशें दिसता, ज्या जाग्यार हो वा अशे तरेचो उत्सव जातालो ताका रंगवाट म्हण्टाले. ह्या जाग्यार पौर वा जनपद जनांक बसोवपाखातीर माची घालताले. राजाक बसपाखातीर उंच विमानावरी माची घालताले. ताका विमान अशेंच नांव आशिल्लें.
अतिपुर्विल्ल्या काळांत जायत्या आदीम जमातींनी अशा बळ प्रदर्शनाच्या उत्सवाची चाल आशिल्ली. धनुर्मह म्हळ्यार ह्या उत्सवाचें एक रूप. - कों. वि. सं. मं.
