धर्मझुजांच्या प्रचाराक देंवती कळा लागली.
धर्मझुजांचें खाशेलेपण : धर्मझुजां घडोवन हाडपाफाटल्यान सुरवात ते निमाणेमेरेन मुखेलपणान पोपसायबंचोच हात आशिल्लो. हाका लागून उपरांत लेगीत पुराय क्रिस्तांव समाजाचेर तांचोच शेक उरलो. धर्मझुजांत वांटो घेतिल्ल्या राजांक आनी लोकांक पोपान कांय सवलती आनी अधिकार दिल्ले. तेचपरी अर्थीक आदारूय केल्लो. हाका लागून सुर्वेक चडांत चड लोकांनी धर्मझुजांत वांटो घेतिल्लो.
धाव्या शेंकड्यात पोप आनी हेरांनी सुरू केल्ली धर्मझुजांची चळवळ आपलो हेत सादपाक साप अपेशी थारली आनी हाका पोप तशेंच कांय युरोपी राजा जापसालदार आसात अशें कांय इतिहासकारांचें मत आसा. पोप आनी कांय युरोपी राजांनी धर्मझुजांत आपल्या सुवार्थाखातीर वांटो घेतिल्लो आसलो तरी धर्मझुजांच्या निमतान ताणीं संवसारांतल्या क्रिस्तांव समाजाक एकठांय हाडपाचो व्हड वावर केलो. धर्मझुजांक लागून त्या तेंपार युरोपांत वेगवेगळ्या प्रकारच्या लिखाणाकूय चालना मेळून थंयच्या साहित्यांत भर पडली. धर्मझुजांचो प्रचार करपाखातीर साबार ल्हान ल्हान धर्मीक ग्रंथाची रचणूक जाली, तशेंच धर्मझुजांविशीं रीतसर आनी एके वळेरींत म्हायती दिवपी टांचण, धर्मझुजाऱ्यांची व्हडवीक गावपी पोवाडे, कथा वा पत्रां अशें धर्मझुजांचेर वेगवेगळ्या प्रकाराचें लिखाण जालें.
धर्मझुजांच्या निमतान युरोपी लोकांचो अरबांकडेन संबंद आयलो. ह्या धर्मीक मोहिमांक लागून युरोपी लोकांक अरबांकडच्यान अंकगणीत, होकायंत्र, कागद-कंवची तयार करप, नकासो तयार करप आनी हेर खूब गजाली शिकपाक मेळ्ळ्यो. मुखार साबार अरबी उतरांचो युरोपी भाशांनी वापर जावपाक लागलो.
धर्मझुजांचो एक नवो आनी म्हत्वाचो परिणाम म्हळ्यार मुसलमान सैन्यांत आशिल्ली शिस्त उपरांत युरोपी सैन्यांतूय दिसपाक लागली. तशेंच किल्ल्यांची उबारणी, अरबी वास्तूकला आनी तांचो उपेग ह्या सगल्यांचो अणकार युरोपांत जावपाक लागलो. धर्मझुजांच्या निमतान साकर, लिंबू, सुती आनी रेशमी लुगटां, मसालो, तशेंच हेर नव्या वनस्पतींचो आनी फळांचो वापर युरोपांत जावपाक लागिल्ल्यान तांचो वेपारूय वाडलो. कों. वि. सं. मं.
धर्मराज(युधिष्ठिर) : पंडू राजाची बायल कुंती हिका यमधर्माच्या मंत्रापसून जाल्लो पूत. जेश्ठ पांडव. हुशार, निश्ठावंत आनी ज्ञानी राजा. तो जल्मल्लो तेन्ना आकाशवाणी जाल्ली 'हो सगळ्या मनशांमदीं व्हड आनी धर्मीश्ठ जातलो', हाकालागून पंडून ताका युधिष्ठिर नांव दवरिल्लें. यमधर्मापसून जाल्ल्यान ताका धर्म वा धर्मराज अशेंय म्हण्टाले. अजातशत्रू, धर्मपूत्र ह्याय नांवांनी ताची नामना आसा. एक व्हड तत्त्वचिंतक, सत्यनिश्ठ राजा, दुस्मानाक आनी इश्टांक सारकोच लेखपी, क्षमा, निती, सत्य आदी गुणांनी परिपूर्ण म्हणून महाभारतांत जायतेकडेन ताचो उल्लेख आयला.
सगळ्या कौरव-पांडवां वांगडाच ताचें शिक्षण जालें. धृतराष्ट्रान ताका युवराजपद दिल्ल्यान कौरवांमदीं दुस्मानकाय वाडली. दुर्योधनान ताका द्युतांत हारयतकच ताणें थंडपणान वनवास पत्करलो. अज्ञातवासांत तो कंक म्हणून विराट राजाच्या दरबारांत आशिल्लो. काम्यकवनांत स्वता यमान यक्षाचें रूप घेवन ताची परिक्षा घेतिल्ली.
वनवास सोंपतकच कौरवांनी तांकां योग्य तो न्याय दिवंचो, अशी युधिष्ठिराची इत्सा आशिल्ली. झूज टाळपाचे ताणें जायते यत्न केले. पूण दुर्योधनान ताका सुये तोंकार आस्पावतली, इतली लेगीत भूंय दिवपाचें न्हकारलें. तेन्ना झूज जालें आनी तातूंत पांडवांक जैत मेळ्ळें. केन्नाच फट उलोवपी न्हय तो धर्मराज अश्वत्थामाच्या मरणाविशीं एकदांच फट उलयलो. महप्रस्थानाच्या वेळार धर्मराज स्वर्गांत पावलो, पूण आपले भाव पाताळांत आसतना आपूण एकलो स्वर्गसूख घेवचो ना, अशें ताणें यमधर्माक सांगलें.
दुस्मानाविशींय आदरभाव दवरपी म्हान, सत्यवचनी राजा म्हणून ताची महाभारतांत नामना आसा. दुर्योधनाकूय तो सुयोधन म्हण्टालो. ताणें राग, लोभ, मोह, मत्सर आदीं दुर्गुणांचेर मात केल्ली. भीष्माचार्यान शेवटाक धर्मराजाक राजधर्म, आपधर्म आनी मोक्षधर्म हांचो उपदेश केल्लो. युधिष्ठिराच्या नांवान 'युधिष्ठर शक' सुरू जाल्लो. - कों. वि. सं. मं.
धर्मविद्या : धर्मविद्या हाचो शब्दशः अर्थ 'देवविद्या वा ईश्वरविद्या'. पूण सादारणपणान हें विद्येंत ईश्वर, मनशाचो आत्मो, ईश्वराचो जगाकडेन आनी जीवात्म्याकडेन आशिल्लो संबंद, आत्म्याची मुक्ती ह्या सगळ्यांचो आस्पाव जाता. ह्या अर्थान धर्मविद्येचो उदय आनी विकास ग्रीसी तत्वगिन्यानान प्रभावित जाल्लें क्रिस्तांव परंपरेंत जालो. ग्रीसी तात्विक परंपरेंत प्लॅटो-अॅरिस्टॉटल हांचेसारके तत्त्ववेते आनी देववेत्ते हांचेभितर फरक करताले. देववेत्ते म्हळ्यार होमर, हेसिअड हांचेसारके देवाविशींच्यो पुराणीक कथा सांगपी आद्य कवी वा डेल्फायच्या संप्रदायाचे पुजारी. तत्त्ववेते बुध्दीप्रणीत तत्त्वांच्या आदारान विश्वाचें आनी मनशाच्या आत्म्याचें स्वरूप, विश्वाक आदारभूत आशिल्लें तत्त्व आनी ताचो मनशाच्या आत्म्याकडेन आशिल्लो संबंद हांची फोडणी करपाचो यत्न करतात. आपल्या उपास्य देवतांचें स्वरूप स्पश्ट करप हें देववेत्त्यांच्या कार्याचें स्वरूप आशिल्लें. क्रिस्तांव धर्मविद्येचें स्वरूप आनी आशय लेगीत ह्याच प्रकारचो आशिल्लो. क्रिस्तांव धर्मश्रध्देचो आशय स्पश्ट करपाचो आनी ताचें समर्थन करपाचे केल्ले यत्न म्हळ्यार क्रिस्तांव धर्मविद्या. अशें करतना हे श्रध्देचो आशय कांय सिध्दांतांच्या स्वरूपांत मांडला. देखीक: ईश्वराचें स्वरूप, आत्म्याचें स्वरूप, सृश्टी हें विशींचे सिध्दांत, ईश्वराचो जगाकडेन आनी आत्म्याकडेन आशिल्लो संबंद ह्या सगळ्यांचो आस्पाव हातूंत जाता. इंग्लिश भाशेंत हे विद्येक थिऑलॉजी अशें म्हण्टात. खंयच्याय धर्मपंथाचे अनुयायी ईश्वर, आत्मो, विश्व हांचेविशींच्यो ज्या सिध्दांतांवरवीं आपले धर्मीक श्रध्देचो आशय आनी आपल्या आचरणाचे नेम करपी मोलां स्पश्ट करतात. तांची रीतसर बौध्दिक वेवस्था म्हळ्यार त्या धर्माची धर्मविद्या.
सामान्य अणभवांसावन पयस आशिल्ले पूण श्रध्देन आपणायल्ल्या दिव्य तत्त्वाचें स्वरूप थारोवप, हें धर्मविद्येचें मुखेल कार्य आसलें, तरी हे श्रध्देकडेन एकरूप अशी मनशाची खाशेली आनी समाजीक जिवीत सरणी कशी आसूंक जाय हें स्पश्ट करपाचें कामूय धर्मविद्येक करचें
