धिरयो : बैलांझुजींचो एक प्रकार. बैल, रेडे, कोंबे सारकिल्ल्या मोनजातीमदीं झुजां आयोजीत करप हो मनशाचो खूब आदींसावनचो एक मनरिजवणेचो छंद. गोंयांत धरून बऱ्याच वाठारांनी, उत्सवाचो एक वांटो म्हणून अशीं झुजां लोक आयोजीत करतात. झूज जिखतल्याक इनामां दवरतात. कांय कडेन प्रेक्षकांखातीर तिकेटीय आसतात. बैलांच्या आयोजीत केल्ल्या झुजांक गोंयांत धिरयो म्हण्टात. झुजींत वांटो घेवपी बैलांचे भलायकेची खास वेवस्था करप जाता आनी तेप्रमाण तांकां खाशेलें खाणजेवण, तशेंच प्रशिक्षण दिवप जाता. ह्यो धिरयो आदीं गांव पंगड धरून जाताल्यो. हालींसरां कांय व्यक्ती आपले बैल तयार करून धिरयांनी वांटो घेतना दिसतात. गोंयांत, विशेश करून दक्षिण गोंयांत, अशो धिरयो फेस्ताच्या निमतान जाल्ल्यो दिश्टी पडटात. गांवचे एके मेकळे सुवातेर, उत्सूक प्रेक्षकांचे हजेरेत धिरयो आयोजीत करप जाता. धिरयांनी वांटो घेवपी बैलांक ताचे पुरस्कर्ते आनी समर्थक उतरांनी, कुरवांनी आनी हातांनी आपआपल्या बैलांक विरूध्द पंगडाच्या बैलाचेर धुरी घालपाक तशेंच जैत मेळोवपाक प्रोत्साहन दितात. धिरी लागचेपयलींच मैदान सोडून पळून गेल्ल्या बैलाक केन्ना चुचकारून जाल्यार केन्ना बळाचो वापर करून परत मैदानार हाडटात. जो बैल प्रतिस्पर्धी बैलाक आपल्या शिंगाच्या आदारान वा हेर उपायान मैदानभायर धुकलूंक पावता तो बैल झूज जिखलो अशें समजतात.
विशेश अशी संरक्षणाची वेवस्था करिनासताना अशो धिरयो आयोजीत केल्ल्यान कांय वेळार सुट्टिल्लो बैल धिरयांखातीर आंखून दिल्ले शिमेभायर सरून प्रेक्षकांक दुखापत जाल्ल्याचे वा मरण आयिल्ल्याचें प्रसंग खूब फावटीं घडिल्लें आसात. तेभायर वांटो घेवपी बैलाकूय दुखापत जाता.
धिरयो आनी युरोपी देशांनी जावपी बूलफायट हांचो तसो लागींचो संबंद दिसना. बूलफायट हे बैलाचे झुजींत बैल आनी मनीस वांटो घेता जाल्यार धिरयांनी बैलाबैलांमदीं झूज लायतात. बूलफायटिचो शेवट मनशाकडल्यान बैलाक जिवो मारप जाता.
बूलफायट तशेंच धिरयो ह्यो आपआपल्या वाठारांनी लोकप्रिय आसल्यो आनी तातूंतल्यान साहस तशेंच कुशळटाय हांचें दर्शन जाता आसलें तरी आयच्या काळांत फकत मनरिझवणेखातीर पिडापीड करपी असल्या खेळांविशीं कांय लोक नापसंती दाखयतात. ह्याच कारणाखातीर सद्याक गोंयांत अशा धिरयांचेर बंदी घालची म्हणून न्यायालयांत अर्ज केल्लो आसा. - कों. वि. सं. मं.
धुकें : जातूंत नदरेची कक्षा (visibility) एक हजार मीटर अंतरापरस उणी आसता अशा जमनीच्या वा उदकाच्या वयल्या थराक स्पर्श करपी एक तरेचें कूप. नदरकक्षा एक हजार मीटरांपरस चड आसल्यार ह्याच कुपाक 'झकळ' (mist) अशें म्हण्टात.
ध्रुवी वाठारांत वा दर्याचेर तयार जाल्ल्या धुक्यांत भौतेक करून द्रवरूप जाल्लें उदका बाश्पकप वा अतीसुक्षीम हिमस्फटीक आसतात. पूण भूंयतळाचेर जाल्ल्या धुक्यांत धुल्लाचे कण, कार्बन कण, मिठा कण हे सारकिलीं आद्रताय आशिल्लीं द्रव्यां आसूं येतात.
दर्यादेगे लागसारच्या वाठारांत, दोंगरांचेर उपाट उदकाबाश्प आशिल्ल्या देगणांनी तशेंच पृश्ठभागावयलें उदक थंड आसता, अशा दर्याथराचेर धुकें तयार जाता. भुंयेवयल्या भागाचेर धुकें चड करून सकाळीं दिसता. लंडन, लॉस एंजलीस, टोकियो, पिटसबर्ग हेसारख्या उद्देगीक शारांतले हवेंत उदकां बाश्पाप्रमाणूच धुल्लाचे कण आनी धुम्रकण व्हडा प्रमामात आसतात. ताका लागून विखारी आनी अपायकारक धुक्याचो (smog) प्रसार जाता. लंडनांत डिसेंबर 1952त अशे तरेन उपराशिल्ल्या धुक्याच्या प्रदुशणाक लागून चार हजारांवयर लोकांक मरण आयिल्लें.
धुक्यांत सापेक्ष आद्रताय शंबर टक्के आसुकूंच जाय, अशें ना. ती 95 टक्क्यांपरस चड, म्हळ्यार संतृप्त अवस्थेंत आसता. शारांतले प्रदूशीत हवेंत जेन्ना धुकें पातळटा, तेन्ना अंधूकपण, धुंवरी, झाकळ आनी धुकें असो क्रम दिश्टी पडटा. संद्रवीत कणांचो आकार आनी संख्या वाडिल्ल्यान झाकळीचें धुक्यांत रुपांतर जाता.
विंगड विंगड वाठारांनी जेन्ना धुकें पडटा, तेन्ना हवेंत उदकाचो अंश कितलो आसूं येता, हाचेविशीं कांय म्हत्वाचे निकश थरयल्यात. ध्रुवी वाठारांत, दर्याभागाचेर वा भूंयतळाचेर तयार जाल्या धुक्यांत हवेंतल्या उदकाचो अंश सारकोच आसलो, तरी धुक्यांतल्या घटक कणांच्या आकाराचो वा संख्येचो नदरकक्षेचेर परिणाम जाता. दर्यावयल्या धुक्यांत संद्रवीत कण संख्येन उणे पूण आकारान व्हड आसतात आनी शारांवयले प्रदुशीत हवेंत धुक्याचे कण संख्येन चड पूण आकारान ल्हान आसतात. ताका लागून दोनूय तरांच्या धुक्यांनी उदकाचो अंश आसलो, तरी दर्यावयल्या धुक्यांत शारी धुक्यापरस नदरकक्षा (visibility) चड आसता. धुक्यांतलो उदकाचो अंश विस्तृत मर्यादांप्रमाण खूबदां बदलत आसता.
भूंयतळाचेर धुकें शरद ऋतूंत आनी शिंयाळ्यांत पडटा, दर्याभागाचेर तें वसंत ऋतूंत आनी गिमाळ्यांत पडटा. उंच कटिबंधीय वाटारांपरस मध्यमकटिबंधीय वाठारांत धुक्याची परत परत उपरासपाची शक्यताय चड आसता. जमनीवयल्या धुक्याचो ऊर्ध्व विस्तार भूंयतळासावन 225 मी. मेरेन आसता, जाल्यार दर्यावयल्या धुक्याचो ऊर्ध्व विस्तार 150 मी. मेरेन आसता.
भूंयतळा लागसारची आर्द्र हवा थंड जावन तिचें तापमान दव अंकासकयल गेल्यार चड करून धुकें तयार जाता. खूबदां धर्तरेवयले उश्ण उदक बाश्पीभवन क्रियेन लागसल्ले शुश्क थंड हवेंत वचून हवा संतृप्त जाल्यारय धुकें आसता. अशे तरेन शीतलीकरण (तापमान उणें जावप) आनी बाश्पीभवन ह्या दोन क्रियांक लागून धुकें पडटा. जी परिस्थिती धुकें निर्माण करपाक अनुकूल आसता, तेप्रमाण धुक्याचे वेगवेगळे प्रकार थरयल्यात.
शीतलीकरण धुकें : वेगवेगळ्या तरांनी आर्द्र हवेंतली उश्णताय
