येयात गो रंबानो, झंपांनी खेळया
आयली गे, आयली गे रंबाबाई
रंबानी फुगडी घाल धडाडी...
करून ताळ्यांच्या थेक्यार फुगडा खेळटात. उपरांत रंबाचो अवसर येता. बारा वर्सा सकयल्यो आंकवार चलयो खुदतात.सात जाण रंभा आनी एक तांचो भाव खेतलो. भावार्थी लोक आपले प्रस्न विचारतात. रंभा प्रस्नांच्यो जापो सांगतात. मत येवंक नाशिल्ल्या, इल्ल्याश्या भुरग्यांकडल्यान बुदवेतपणाच्यो जापो आयकून जमिल्ले लोक भारावतात. उपरांत हेर भोगावळी जातात. रंभाची खणानाल्लांनी होंट भरतात. मागीर तांचो अवसर निवळटा.
धालांचो मांड दवरतात (सोंपता) तेन्ना खूब खेळ जातात, सावज मारप, घाडी खुदोवप, न्हवरो, भट-भटीण, मोरूलो, आमयो, घोणशे पिलां, गावडी, अंबाबाय, पिंगळी आदी सगळ्यो भोगावळी जातकच हळद कुकुम करतात. त्या वेळार बायलो घोवांचें नांव घेतात. देखीक -
काळीं चोळीं मिरयां येदी गांठ
जिवार हळद कुकमाचो थाट.
हांगा आंकवार चलयांनीय नांवा घेवपाची आसतात. लग्नच ना जाल्यार नांव कोणाचें घेतलां. देखीक -
आठवभर गंव खंयच्या मडक्यांत ठेंव?
करिनाशिल्ल्या घोवाचें नांव कशें घेवं?
धालांतली निमाणी रात चड म्हत्वाची. ती सगळी रात जागोवन काडूंक जाय ना जाल्यार कितें तरी नकलामी जाता असो समज आसा. दुसऱ्या दिसा फांतोडेर कोंबो साद घालता तेन्ना 'फटीचें लग्न' हो एक दबाजो जाता. एक बायल दादल्याचो भेस करून न्हवरो जाता. फेटो बांदून एक बायल 'पिंगळी' जाता. हातांत तांबयो, भितर आंब्याचे ताळे आनी नाल्ल घवन तो दर एके बायलेमुखार वता आनी म्हण्टा -
'सकाळचे पारी, पिंगळी आयला दारी,
आमी पिंगळी भटाचे, तांदूळ घाला भाताचे'
हो पिंगळी घराघरांनी भोंवता आनी म्हण्टा -
खट खूट करता कांय , पेटये चावी काडटा काय,
म्हाका पयशे दिता काय, म्हाका पयशे दिता काय?'
आनी अशे तरेन पिंगळी घराघरांत वचून पयशे आनी धान्य जमयता.
मागीर ल्हान आंकवार चलयो नाचतात आनी तांच्या आंगांत रंभा येतात. हाचे मजगती शिकार करपाचो देखाव जाता. दादल्याचो भेसकरून बायलो कासाक वतात आनी सावद मारून हाडटात. ह्या सावदाचें सवंग मात खरेलोच दादलो करता. मागीर देवतेमुखार गाराणें जाता, फोडिल्ल्या नाल्लाचें वळें सावद जाल्ल्या मनशाक मेळटा.
धालांनी पुर्वापार चलत आयिल्लीं, गितां आसतात. कृष्ण, कृष्ण श्रृंगार, साताहरण आनी रामायण, महाभारताचेर आदारिल्लीं बरींच गितां धालांनी आसतात. तेभायर थळाव्या देवदेवतांची तोखणाय सांगपीय गितां आसतात. तशेंच तत्कालीन आनी प्रासंगीक आशयांचीं गीतां धालांनी आसतात.
हालीं तेंपार मराठी तशेंच हिंदी सिनेमा गितांचो आनी हेर लोकगितांचो धालोगितांचेर प्रभाव पडला. धालांनी तरेकवार फुगड्यो, पाती, झिम्मा, कचे, फेर फुगडी, बसकी फुगडी, फालां आनी गितां आयकूंक मेळटात.
म्हजी फुSS चली फूSS तुज्या फूSS चल्याक फूSS दिवची फूSS आसा फूSS' करून उकडयां बसून खेळिल्ल्यो बसक्यो फुगड्यो आसतात. निमाणे रातीक देवचाराक सूर-रोंट दवरतात.
मांडा भोंवतणीं चारु शिंपतात. कांयकडेन कोंबेय मारतात.मांडार जमिल्ल्या भुरग्यांक आठवल वा फोव खावपाक दितात. निमाणी रात जागोवपाची आसता.
कांयकडेन रथ नाचयतात, नाटकुली करतात. गितां गायतात,फांतोडेर कळस दवरतात,मांड खेळटात आनी रंभाची फुगडी म्हण्टात.
उपरांत शेणाचो कालो जाता. मांडार शेण सारोवन जातकच धालो सोंपतात. तेन्ना हें गीत म्हण्टात.
पयलीं रांक - धालांच्या माथ्यार फुलांचो झेलो
आयच्यान धालो सोंपल्यो गे
आयच्यान धालो सोंपल्यो गे.
दुसरी रांक - गडां गडयो
मोडा मोडयो.
अशें म्हणीत बायलांच्यो फांतयो हेवटेच्यान तेवटेन वतात आनी फांतयो मोडटात. उपरांत मांड शिंपतात. शिरन्यो वांट्टात आनी धालो सोंपतात.
धालो कितल्यो पोरण्यो सांगू नजो. तातूंतलीं गितां, खेळ, फुगड्यो आनी हेर भोगावळी सगळ्या गोंयांत जातात. कांय कडेन क्रिस्तांव - कुणबी लोकांगेरय धालो खेळटात. - प्रा. श्याम वेरेंकार पूरक नोंद - कोंकणी साहित्य.
धिंग्रा, मदनलाल : (जल्म : 1887, अमृतसर; मरण : 17 ऑगस्ट 1909, संडन). भारतीय सुटके चळवळींतलो एक क्रांतीकारी. ताचो जल्म एका मध्यमवर्गीय घराण्यांत जालो. ताचो बापूय नामनेचो दोतोर आनी भाव बॅरिस्टर आशिल्लो.
मदनलालाचें म्हाविद्यालय मेरेनचें शिकप अमृतसराकच जालें. पंजाब विद्यापीठांतल्यान ताणें बी. ए. पदवी मेळयली आनी 1906 त फुडलें शिक्षण घेवंक तो इंग्लंडाक गेलो. ताचेपयलीं विद्यार्थी अवस्थेंत ताचें लग्न जाल्लें. इंग्लंडाक ताणें स्थापत्य अभियांत्रिकीचो अभ्यास केलो. थंय ताची स्वातंत्र्यवीर सावरकार, श्यामजी कृष्णवर्मा, हरदयाळ ह्या क्रांतिविरांकडेन इश्टागत जुळ्ळी. तो होमरूल लीग आनी सावरकराच्या अभिनव भारत ह्या संस्थांचो वांगडी जालो. तेन्नाच खुदिराम बोस आनी कन्हैयालाल ह्या सुटकेझुजाऱ्यांच्या बलिदानाचो ताचेर बरोच प्रभाव पडलो. सशस्त क्रांतीविराक जाय आशिल्लें अशें शिक्षण ताणें घेतलें. फुडें ताणें भारताचो मंत्री स्वीय सहाय्यक कर्नल विलीयम कर्झन वायली हाच्या खुनांचो बेत आंखलो. पयले खेपे ताका तातूंत येस आयलें ना. फुडें 1 जुलय 1909 दिसा इंपीरियल इन्सिट्युटाच्या जहांगीर हाउसांत इंडियन नॅशनल असोसिएशनची बसका आशिल्ली, त्या वेळार कर्नल वायलीचेर ताणें गुळयो घाल्यो. तेन्नाच कोवास लालाकाका हो मदीं आयिल्ल्यान तााका कर्नल वायलीवांगडा मरण आयलें. तेन्ना मदनलाल हाका अटक जाली आनी ताका फांशीची ख्यास्त फर्मायली. लंडनच्या पेण्टोनाविल बंदखणींत ताका गोळाक लायलो. - कों. वि. सं. मं.
