केतूचारांत म्हळां. चीनी वाङमयांत इ. स. प. 3000 वर्सां पयलींसावन धुमकेतूंचे उल्लेख आयिल्ले आसात. तशेंच, प्राचीन ग्रीसी आनी रोमी लोकांनीय धुमकेतूंचे उल्लेख केल्ले मेळटात.
सोळाव्या शेंकड्यामेरेन धुमकेतूंविशीं विंगड विंगड मतां आशिल्लीं. 1577 त ट्यूको ब्राए आनी मायकल मिस्टलीन हाणीं कांय धुमकेतूंचे हालचालींचें बारीकसाणीन निरिक्षण करून ते धर्तरेसावन खूब पयस आसात हें सिध्द केलें. उपरांत सतराव्या शेंकड्याचे निमाणेकडेन न्युटन हाणें धुमकेतूंच्या कक्षेच्या आदारान तांची गती थरवपाचो वावर केलो. एडमंड हॅली हाणें गणिताच्या आदारान साबार धुमकेतूंच्यो कक्षा थरयल्यो.1809 त जर्मन गणितज्ञ सी. एफ. गौस हाणें धुमकेतूंच्या कक्षांचें गणीत करपाची एक व्यापक पद्दत सोदून काडली. हेच पद्दतीच्या आदारान योहान एंके हाणें 1818 त दिश्टी पडिल्ल्या धुमकेतूचो रीतसर अभ्यास करून तो आदीं साबार खेपे येवन गेला हें स्पश्ट केलें. ताणें ताचो आवर्तन काळ 3.3 वर्सा थरयलो. हाका लागून तो एंके धुमकेतू म्हणून प्रसिध्द जालो.
सोळाव्या शेंकड्यांत धुमकेतूची शेपटी सदांच सुर्याचे विरूध्द दिशेक आसात हें सिध्द जालें. सुर्याभोंवतणीं भोंवाडे मारपी कांय घन पदार्थांचे समुदाय आनी धुमकेतू हांचीय घुंवपाची कक्षा लागींलागीं अकूच आसता हें एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या मध्याक सिध्द जालें. एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या दुसऱ्या अर्दामेरेन लेगीत धुमकेतूच्या भोतिकी रचणुकोविशीं व्हडलिशी म्हायती मेळूंक नाशिल्ली. 1864 त धुमकेतूंचो अभ्यास करपाखातीर पयलेंच खेपे दृश्य वर्णपटलेखाचो (visual Spectroscopic Observation) उपेग केलो. विसाव्या शेंकड्याच्या सुर्वेक ह्या शास्त्रांत खूब सुदारणा जाली. दुसऱ्या म्हाझुजाउपरांत अवकाशयानांचे सर्तीक लागून धुमकेतूंविशीं चड आनी चड म्हायती मेळपाक लागली. सद्या फोट्यांच्या आदारान धुमकेतूच्या चडशा भागांचो सोद लागला. कांय वेवसायीक अंतराळ शास्त्रज्ञ मळबांत सर्वेक्षण करता आसतना साबार धुमकेतूंचो अचकित सोद लागिल्लो आसा. 1951 ते 1970 ह्या काळांत सांपडिल्ल्या धुमकेतूंचीवर्सुकी सरासरी णव इतली आसा. विसाव्या शेंकड्याच्या शेवटामेरेन धुमकेतूकडेन अवकाशयान धाडून ताचो बारिकसाणीन अभ्यास करचो, अशी शास्त्रज्ञांची आशा आसा.
धुमकेतू मळबांत अचकीत दिश्टी पडटा आनी कांय दिसांउपरांत रोखडोच तो नाच्च जाता. हाका लागून धुमकेतूंच्या सभाव गुणांविशीं आयज लेगीत व्हडलीशी म्हायती मेळूंक ना. धुमकेतूची म्हायती मेळपाखातीर तो नितळ दिसपाक जाय. चडशे सगळे धुमकेतू मुखेलपणान सुर्वेक अस्पश्ट दिसतात. नितळ दिश्टी पडपी धुमकेतू मुखेलपणान तीन वांट्यानीं विभागिल्लो आसता. हे तीन वांटे म्हळ्यार गाभो(Nucleus), शिखा(Coma), शेंपटी(Tail). नखेत्राप्रमाण लिकलिकपी धुमकेतूचो गाभो मध्य भागार आसता. ह्या गाभ्या भोंवतणीं वाटकुळेंच धुकेंशें पातळिल्लें आसता. धुमकेतूचो आकार ताच्या गाभ्याचेर आदारून आसता. एंके धूमकेतूंच्या गाभ्याची त्रिज्या 1.5 किमी. जाल्यार हॅली आनी ह्यूम्यासोन ह्या धूमकेतूंच्या गाभ्याची त्रिज्या 20-25 किमी. इतली आसा. शिखा आनी शेंपटी हांचें अस्तित्व गाभ्याचेर आदारून आसता. गाभ्या भोंवतणीं वाटकुळें धुक्याभाशेन दिश्टी पडपी शिखा धुल्लकणांसावन आनी गाभ्यांतल्यान भायर शेंवटुपी वायुसावन तयार जाल्ली आसता. सादारणपणान शिखाचो व्यास 10,000 किमी. आसपाक शकता. गाभो आनी शिखा मेळून धुमकेतूचें शीर्ष (तकली) तयार जाता. ह्या शीर्षासावन आयिल्ल्या लांबसार पूण अंधूक अशा पिसाऱ्याक धुमकेतूची शेपटा अशें म्हणटात. धुमकेतू सुर्यालागीं येता तेन्ना शेंपटेचे दोन वांटो जातात. तातूंतलो एक सरळ आसून तो वायू आनी आयनांसावन तयार जाल्लो आसता. ह्या भागाक वायुपूच्छ अशें म्हण्टात. दुसरो भाग मातसो वांकडो आसून ताका धुल्लपूच्छ अशें म्हण्टात. हो भाग धुल्लकणांसावन तयार जाल्लो आसता. शिखे भोंवतणीं धुमकेतूचें वातावरण आसता. ल्हान धुमकेतू फकत दूरदर्शकांतल्यानूच दिश्टी पडटात.
धुमकेतूविशीं साबार अंधश्रध्दा चालींत आसात. धुमकेतू चड करून अचकित दिश्टी पडटा आनी कांय दिसांउपरांत नाच्च जाता. हाका लागून प्राचीन काळासावन लोकाच्या मनांत धुमकेतूविशीं एके तरेचो अपशकुनात्मक भंय निर्माण जाला. धुमकेतू दिश्टी पडटा त्या वर्सा राजाक मर्ण येता वा ताचो पराभव जाता. तेचप्रमाण दुकळ, रोगाच्यो धामी वा भिरांकूळ संकश्टां येतात अशो लोकांच्यो वेगवेगळ्यो समजुती आसात. - डॉ. अरूण हेबळेकार
धूळवड : फाल्गून पुनवेदिसा होळी जातकच दुसऱ्या दिसा होळयेच्या गोबराची पुजा करतात. पुजा जातकच मंत्र म्हणून तिची प्रार्थना करतात ती अशी -
वन्दितासि सुरेन्द्रेण ब्रम्हणा शंकरेणच |
झअतस्त्वं पाहि नो देवि भूते भूतिप्रदा भव |
अर्थ - हे धूळि, ब्रम्हा - विष्णु - महेशानी लेगीत तुका वंदन केलां. तेखातीर हे भूते देवी, तूं आमकां ऐश्वर्य दिवपी जा आनी आमची राखण कर. सगळ्या प्राणीमात्रांचेर दया दाखय. जें अनिश्ट - वायट आसा तांचो नाश करून आमचें कल्याण कर.
गोंयांत 'धूळवड' मनोवपाची पददत वेगवेगळी आसा. ज्या ज्या गांवाची जी जी प्रथा आसा, ते ते प्रमाण तशे पद्दतीन ती मनयतात. गोंयांत भोवतेककडेन शिगमो धूळवडीनूच सोंपता. शिगम्याच्या उत्सवांत खंय रोमट - सुवारी, खंय गडे जाल्यार खंय नाटकां जातात. निमाण्या दिसा धर्मीक विधी युक्त अशी धूळवड करतात. हे धूळवडीन गांवगिऱ्या वाठारांत आदीं देवाक गुलाल ओंपून उपरांत लोक एकामेकांक गुलाल लायतात. कांयकडेन धुळवडी दिसा हेर धर्मीक कृत्यावांगडाच देवाचे अवसर हाडप, गडे पडप सारकिल्यो कार्यावळी जातात. - माधव गोविंद भुस्कटे
धृतराष्ट्र : काशिराजाची धूव अंबिका हिचो पूत आनी कौरवांचो बापूय. तो जल्मताच कूड्डो आशिल्लो. भिष्माचार्याकडेन ताचें शिक्षण जालें. गांधार देशाचो राजा सुबल हाची धूव गांधारी, हिचेकडेन ताचें लग्न जालें. गांधारीपसून ताका दूर्योधन, दुःशासन अशे शंबर पूत आनी दुःशला ही धूव जाली. धृतराष्ट्राचो भाव पंडू, राज्य सोडून रानांत वतकच धृतराष्ट्र हस्तिनापूरचो राजा जालो. उपरांत ताणें पंडूचो पूत युधिष्ठिर हाका युवराजपद दिलें. ताका लागून धृतराष्ट्राचे पूत आनी पंडूचे पूत हांचेभितर दुस्मानकाय जावन जें झूज जालें ताका महाभारत म्हण्टात.
धृतराष्ट्राक, पांडवांविशीं कसलेंच वायटपण वा दुस्मानकाय नाशिल्ली.
