न्हातात आनी तीनसांज जातकच गांवांत परत येतात. धेणल्याचीं फुलां, नाल्लांचीं वळीं प्रसाद म्हणून वांटून घेतात.
गांवांत ह्या वेळार दारांतलो गवळ मोडून त्या शेणाचेर पण्टी पेटोवन दवरतात, गवळ्याक पावयतात म्हळ्यार ताका घराचेर उडयतात. दुसऱ्या दिसा सकाळीं ह्या शेणाच्यो सात शेणयो थापतात. ह्या दिसासावन शेणयो थापूंक सुरवात जाता.
धेणलो ही परब मुखेलपणान गावडो-नायक समाजांत मनयतात. तशेंच, ज्या लोकांगेर गोरवां आसात, तांगेरूय ही परब चड उण्या प्रमाणांत मनोवप जाता. आयज धेणल्याच्या ह्या उत्सवांत खूब बदल जाल्लो दिश्टी पडटा. पुर्विल्ल्या फळ्याच्या जाग्यार आयज घुमट्यो जाल्यात, पाशाणी फातराचे सुवातेर श्रीकृष्णाच्यो मूर्ती आयल्यात - गोंयांत अंत्रूज म्हालांतल्या धेणल्याक खूब नामना आसा. हांगा धेणल्याक एका रथोत्सवाचें रूप येता.
गोरवांच्या ह्या पाडव्या दिसा गोंयभर खूबशा वाठारांनी गोरवांची पुजा जाता. महाराष्ट्रांत ह्या दिसा, राखणे गोठ्यांत येवन गोरवांक उंवाळटात. वारली जनातींत दारांत शेणाचो 'दोंगर' करपाची चाल आसा. - जयंती नायक
धेरे, भाऊसाहेब यशवंत : (जल्म : 13 जून 1931, अरडगांव, राहुरी, अहमहनगर). सुटकेझुजारी. तो इंडियन नॅशनल काँग्रेस समितीचो वांगडी आशिल्लो. प्रभात फेरयो काडप, भारतीय सुटके चळवळींत घोशणा दिवप असलीं कामां तो करतालो. 15 ऑगस्ट 1955 ह्या दिसा कॅसलरॉकच्यान शीम हुंपून ताणें सत्याग्रह केलो. 1956 वर्सा तो अरडगांव ग्रामपंचायतीचो वांगडी म्हणून वेंचून आयलो. 1956-65 ह्या काळांत तो रुलिंग कमिटीचो अध्यक्ष आशिल्लो. हाचे भायर 1963 त अरडगांव शेतकरी संघाचो अध्यक्ष म्हणून आनी 1974 - 1977 ह्या काळांत अरडगांव येवजण समितीचो अध्यक्ष म्हणून ताणें काम पळयलां. 1987 वर्सा महाराष्ट्र सरकारान सन्मानपत्र दिवन ताचो भोवमान केला.
- कों. वि. सं. मं.
धोंड : शिरगांवची देवी लयराईचो भक्त म्हणून रितीरिवाजा प्रमाण सोपूत घेवन, शिरगांवचे जात्रे रातीकडेन होमखणांतल्यान धांवता ती व्यक्ती. अडचणीच्या वेळार लयराईचे भावीक देवीकडेन आदाराची अपेक्षा दवरतात आनी ताच्या बदलाक तो आपूण वा कुटुंबांतली एक व्यक्ती धोंड जावन लयराईचे जात्रे रातीं होमखणांतल्यान वतलो अशी प्रतिज्ञा करता.
दादले, बायलो तशेंच ल्हान भुरगेय धोंड जावपाक शकतात. धोंड जावपाक जात-पात, धर्म वा लिंगाचो भेदभाव लागना. कांय लोक आपल्या कुटुंबातलें संकश्ट टळचे म्हणून वा कुटुंबातले वायट ग्रह लागिल्ले व्यक्तीक घसघशीत यश मेळचें म्हणून आपूण धोंड जातलो वा करतलो अशी लयराई देवीक आंगवण करतात. लयराईच्या भाविकांमदीं धोंड आनी चौगुले अशे फरक आसात. धोंड हो शिरगांवचो वा हेर खंयचेकडचो आसूंक शकता. पूण चौगुले हे उज्यांतल्यान चलपी देवीचे मूळचे (शिरगांवचेच) भावीक असो समज आसा. चौगुल्यांचो हक्क वंशीक परंपरेन मेळटा. चौगुले सोडून हेर जे काणूय होमखणांतल्यान चलतात तांकां धोंड म्हण्टात.
लयराई देवीविशीं कांय आख्यायीका आसात. कांय लोक लयराईची म्हायती सांगतात.ती अशी - लयराई देवी गोंयची एक शक्ती देवता आसून तिचें ठाणें शिरगांवांत आसा. देवीची मुळावी मुर्त तांदळा स्वरूपाची आसून तिची उत्सव मूर्त चतुर्भूज आसा. लयराई हो वैष्णवी देवीचो अवतार आसा अशें मानतात. लयराई देवी ही सात भयणींतली एक आसून, 'खेतलो' हो तांचो एकमेव भाव. लयराई तांच्यांतली सगळ्यांत व्हडली भयण. जेन्ना लयराईची एक भयण खूब दुयेंत आशिल्ली तेन्ना लयराईन ती बरी जावंची म्हणून धगधगत्या इंगळ्यांवयल्यान चलपाची आंगवण केल्ली. हाका लागून उपरांत तिच्या शिरगांवच्या थळाव्या भक्तांनी (सद्याचे चौगुले) उज्यांतल्यान चलत वचून लयराईचेर आपली निष्ठा आसा हें सिध्द केलें. तेन्ना चौगुल्यांक देवीचे वांगडी जावाखातीर सद्याभशेन कसलेच रितीरिवाज करचें पडलेनात. कांय तेंपा उपरांत लयराई देवीची आनी वैशाख शुध्द पंचमी दिसा होमखणांतल्यान चलपी तिच्या भक्तांची प्रसिध्दी हेरकडेन पातळ्ळी. हाकालागून भोंवतणचे लोक आपणाल्यो अडचणी वा दुख्खां पयस जावंची ह्या भावार्थान देवीचेर निष्ठा दवरून रितीरिवाजा प्रमाण तिचे भक्त जावपाक लागले. कांय तेंपा उपरांत अशा भक्तांची संख्या वाडत गेली. चौगुल्यावांगडा हे भक्तूय होमखणांतल्यान चलपाक लागले. ते भक्त मुखार धोंड म्हणून प्रसिध्द जाले. सद्या हिंदू वांगडा कांय क्रिस्तांव धोंडूय पळोवपाक मेळटात. फाटल्या कांय दसकांसावन क्रिस्तांव धोंडांचो आंकडो वाडत आसा.
'पात्रों' जात्रेदिसा धोंडांक खर उपास करचो पडटा. हे जात्रेच्या एका म्हयन्या उपरांत वैशाख शुध्द पंचमी दिसा शिरगांवची होमखणाची जात्रा जाता. हे जात्रेच्या कांय दीस आदीं, धोंड आनी चौगुल्यांक व्रत पाळचें पडटा. ह्या दिसांनी ते फकत पेज वा फळां खातात. तेचपरी ताणीं सोरो आनी लैंगिक संबंदासावन पुरायपणान पयस रावचें पडटा. जात्रेच्या पांच दीस आदीं धोंडांक हें व्रत चड खरपणान पाळची गरज आसता. जाल्यार चौगुल्यांक तें 15 दीस आदीं पाळचें पडटा. पूण ज्या भटांचेर देवीचो अवसर येता तांकां हें व्रत 22 दीस आदीं पाळचें पडटा, ह्या दिसांनी तांकां पुचा आनी जेवण-खाण वल्यांनीच जेवंचें पडटा. जेवणूय वल्यांनीच रांदचें पडटा.
नव्या धोंडांनी हीं व्रतां 22 दीस पाळचीं पडटात. जात्रे दिसा भट
