नव्या धोंडाक रितीरिवाजा प्रमाण कौल दिवन देवीचो भक्त करून घेता. देवीचो कौल मेळ्ळे उपरांतूच तो होमखणांतल्यान वचपाक शकता. जात्रे दिसा, लयराईच्या देवळांत प्रवेश करपाखातीर सगळ्या धोंजांक पयलीं थंय आशिल्ले तळयेंत न्हावंचे पडटा. होमखणांतल्यान वचचे पयलींय हे तळयेंत न्हावचें पडटा. जे धोंड होमखणांतल्यान वता आसतना पडून लासतात वा जांच्या पांयांक फोड येतात, अशा धोंडांनी आपलें व्रत रितसर पाळूंक ना असो समज आसा. पूण लाशिल्ल्या धोंडाक हॉस्पिटलांत वा दोतोराकडेन केन्नाच व्हरनात. अशा धोंडांक लयराईच्या देवळांत व्हरून ताच्या घाव्यांवयल्यान देवीचें तीर्थ रकयतात आनी लाशिल्ले सुवातेर देवीचीं पवित्र फुलां दवरतात. घावे पेखसर ताका देवळांतूच दवरतात.
होमखणांतल्यान वचचे आदीं धोंड लयराईच्या देवळांत वचून लयराईचो जयजयकार करीत आनी बेतांचेर बेत मारून वाटकुळे नाचतात. देवी (सायबीण) तळयेर न्हावपाक वता आसतनाय धोंड तिचे मुखार नाचतात. तशेंच ते होमखण पेटोवंचे आदींय होमखणां भोंवतणीं नाचतात.
जात्रे दिसा दर एका धोंडाच्या हातांत बेत (वेत) आसता. हें बेत रंगीत गोंड्यांनी सजयल्लें आसता. सादारणपणान धवें पुडवें, धवें बानयान आनी खांदार शेलो, हो धोंडाचो भेस. पूण कांय धोंड णववारी कापड न्हेसतात. हेमखणांतल्यान वता आसताना दर एक धोंड गळ्यांत आनी उजव्या हातांत मोगऱ्याकळ्यांचो माळो घालतात. पूण चौगुले आपल्या माथ्याक धवो फेटो वांदतात. धोंड मेले उपरांत ताचें बेत जात्रेदिसा होमखणाक लायतात. भश्टे बायलेन पांचवें उदक न्हालेबगर होमखणांतल्यान वचूंक जायना. जर तिणें तशें केलें जाल्यार ती लासून मरतली असो समज आसा.
शिरगांव खेरीज गोंयांत मयां, मोरजे आनी हेर कडेन त्या त्या देवांचे धोंड आसात. पूण सगळेच कडेन धोंड उज्यांतल्यान चलतात अशें ना. कोंमुरफा गांवांत धोंड नासताना लेगीत होमखणांतल्यान चलपाची धर्मीक कार्यावळ जाता.
उज्यांतल्यान चलपाची धर्मीक प्रथा फिजी, श्रीलंका आनी लातीन अमेरिकेंतल्या कांय देशांनी आसा म्हणपाची नोंद जाल्या. थंय कांय कडेन आंगवण फारीक करपा खातीर मनीस आंगार जळटे इंगळे रकोवन उज्या न्हाण घेतात. - मारिया बर्नाडेट गोम्स
धोल : एक चामड्याचें वाद्य. धोलाचो आवाज धमSS धमSS असो 'ध' काराचे सुरावटीन येता आशिल्ल्यान ताका धोल हें नांव पडलां आसुंये. संगीतोपनिषत्सारोव्दार ह्या ग्रंथांत धोलाक म्लेंच्छवाद्य म्हळां. संस्कृत भाशेंत ह्या वाद्याक षटह अशें नांव आसा. धोलाचें खूब प्रकार आसात. कलकत्याच्या इंडियन म्युझियमांत सुमार 287 प्रकारचे धोल आसात. गुरू रवगेदास हाणें इ. स. च्या 10 व्या शेंकड्याच्या मध्याक 'धोलसागर' ह्या ग्रंथाची निर्मिती केली.
धोलसागर ह्या ग्रंथांत धोल हें विश्वाचें प्रतीक आसून, ब्रम्हा, विष्णु, महेश आनी पार्वती हाणीं तो तयार केला. धोलवादनाच्यो अमृत, सिंधू, पराणी आनी मध्यानी अशो चार शैली आसून ताचे प्रवर्तक अनुक्रमान इंद्राच्या दरबारांतलो उद्यीमदास, मांधात्याच्या दरबारांतलो बामादास, महेंद्राच्या दरबारांतलो विदिपालदास आनी विक्रमादित्याच्या दरबारांतलो अगवानदास, हे आसात. आर्विल्ल्या काळांत अगवानदासाची मध्यानी शैली उर्जितावस्थेक आयली. हे मध्यानी शैलीचे सूत्रिका, बाकुली, सेंदुरी आनी झारखंडी अशे चार प्रकार आसात. तांकां अनुक्रमान उत्तरी, दक्षिणी, उदेंती आनी अस्तंती शैली अशीं नांवां आसात.
धोलाचें आंग लाकडी आसता. कांयकडेन तांब्याच्या धातुचोय धोल करतात. धोलाची लांबाय सुमार 20-22 इंच आसता आनी सगळेकडेन समान आशिल्लो व्यास उण्यांत उणो 15 आनी चडांत चड सुमार 30 इंच आसता. धोलाचीं दोनय तोंडां ताणयल्ल्या बोकड्याच्या चामड्यान बंद करतात. दोनय वटेनच्यान येवपी आवाजांनी फरक आसचो देखून दोनय हातांनी तोणयो घेवन (दोनय तोकांकडेन गुळे आशिल्ल्यो 12-14 इंचाच्यो बडयो) वाजयतात. ल्हान धोल गळ्यांत घालून जाल्यार व्हड धोल फाटीर मारून वा जमनीर दवरून वाजयतात. धोलाचो आवाज धीरगंभीर प्रकृतीचो आसात आनी ताचो धमS धमS असो धुमपी आवाज येता. धोल हें साथी वाद्य म्हणून वापरप जाता आनी ताचेर तालाचो ठेको धरप जाता.
गोंयच्या दोन तोंडांच्या वाद्यांमदलें धोल हें सगळ्यांत मोटें वाद्य. पंचवाद्य मेळांतल्या तासो ह्या मुखेल वाद्याच्या बोलांक (वादनाक) पूरक बोल दिवपी धोल हें सगळ्यांत मोटें वाद्य. तासो तबल्याचे बोल जाल्यार धोल डग्ग्याचे बोल काडटा. लग्न, जात्रा वा हेर उत्सवावेळावयल्या वाजपांत धोल हें एक साथीवाद्य आसता. शिगम्याच्या वाजपांत (रोमट) धोल हें मुखेल वाजप आसता. तालगडी, तोणयामेळ, गोफ, मुसळांनाच, सारकिल्ल्या नाचां वेळार वाजपी वाद्यांनी धोलाचो आस्पाव जाता.
ल्हान आकाराच्या धोलाक धोलकें म्हण्टात. जंय धोल घेवन वावुरपाक अडचणीचें जाता थंय धोलक्याचो उपेग करतात. तशेंच जंय सौम्य वाजपाची गरज लागता थंय धोला जाग्यार धोलकें वापरतात. जागरांत धोलक्याचो वापर जाता. पालखी, दिवजां, अवसराची फेरी ह्या वेळांचेरय वाद्यांत धोलक्याचो वापर जाता. धोलक्याचें स्वतंत्र अशें वादनय जाता. - मलबाराव सरदेसाय
धोलकें : (पळेयात धोल).
ध्यान : अष्टांग योगाचें सातवें आंग, आनी अंतरंग योगाचें दुसरें आंग. ध्यान शब्दाची व्याख्या अशीः 'तत्र प्रत्ययैकतानता ध्यानम' (पतंजली
