गेले आनी तांची नवनंद म्हणून नामना आशिल्ली. श्रीलंकेच्या ‘महावंसांत’ निमाण्या नंदाचें नांव धननंद अशें आयलां. धननंद राजा पराक्रमी आशिल्लो. पूण तो दुश्ट आनी लोभी आशिल्लो. ताचे वायट वागणुकेक लागून लोक ताचो व्देश करताले. देखुनूच इ.स. आदीं 324त चंद्रगुत मौर्य हाका आर्य चाणाक्याच्या आदारान ताका हारोवंक सहज शक्य जालें. नंदवंशाचो राज्यकाळ इ.स. आदीं सुमार 364 ते 324 असो थरता. नंदराजांनी आपल्या राज्यांत नवीं वजनमापां सुरू केलीं अशें पाणिनीच्या सुत्रां वयले(2421) काशिकेंत म्हळां. नंद राजांचो कल जैन धर्मा कडेन आशिल्लो आनी ताचे मंत्री जैन आशिल्ले अशें आवश्यकसुत्र ह्या ग्रंथा वयल्यान कळटा. महापद्म नंदाचो मंत्री कल्पक आनी धननंदाचो मंत्री शकटाल हे जैन आशिल्ले. -कों. वि. सं. मं.
नंदा, ऍडमिरल सरदारीलाल मथुरादासः (जल्मः10 ऑक्टोबर 1915) भारताचो आदलो नौसेनाचो मुखेली. ताणें कराचिक शिक्षण घेतलें. तो इंग्लंडाचे शाही संरक्षण अकादमीचो पदवीधर. 1941 वर्सा ताणें रॉयल इंडीयन नेव्हल व्हॉलंटिअल रिझर्व्हांत प्रवेश घेतकच 1957 वर्सा तो नौदलांत सैविवर्गाचो मुखेली जालो. डायरेक्टर जनरल, मुंबयच्या नौदल तळाचो विस्तार येवजणेचो मुखेल(1958-60), सारवद मुखेल(Chief of Material) चीफ ऑफ मटेरियल – 1962, माझगांव गोदीचो कार्यकारी संचालक 1964-66, उपरांत 1966-68 वर्सा हिंदी नौदल ध्वजधिकारी, 1968-70 वर्सा अस्तंती विभागाचो नौदल समादेशक ह्या पदांचेर ताणें कामां केल्यांत. 1962 वर्सा ताका अतिविशिश्ट आनी 1968 वर्सा परमविशिश्ट हीं सेवा पदकां मेळ्ळ्यांत. 1970 वर्सा तो नौदलाचो मुखेल जालो. 1971 वर्साच्या भारत-पाकिस्तान झुजांत खास कामगिरी केल्ले खातीर 1972 वर्सा ताका पद्मविभूषण ही पदवी मेळ्ळी. सेवेंतल्यान निवृत्त जातकच तो भारतीय तारवां येरादार निगमाचो अध्यक्ष आनी कार्यकारी संचालक जालो. ‘इराणो-हिंद शिपिंग कंपनी’ चे स्थापणुकेंत ताणें भारत सरकारा वतीन फुडाकार घेतलो. -कों. वि. सं. मं.
नंदादेवीः हिमालयाचें, पाकिस्तान व्याप्त प्रदेशा भायलें भारतांतलें सगळ्यांत उंचेलें तेमूक. उंचाय 7,817 मी. हें दोन तोंकाचें तेमूक उत्तर प्रदेश राज्याच्या उत्तर भागांत, गाढवाल जिल्ह्याचे अस्तंत शिमे लागीं आसा. हाचीम उदेंत आनी अस्तंत तेमकां सुमार 7,500 मी. उंचायेच्या तीन किमी. च्या दांतेरी कटकान(ridge) जोडल्यांत हाचे भोंवतणी सुमार 112 किमी. परिघाचीं आनी सरकारी 6100 मी. उंचायेच्या दोंगुल्ल्यांच्या ओळिचीं दोन वलयां आसात. तातूंत 6,400 मी. परस चड उंचायेचीं 19 तेमकां आसात. ह्या वलयांतल्यान अस्तंते कडल्यान वाट काडून सुमार 625 चौ. किमी. प्रदेशांतलें हिमवहन करपी हिमन्हंयेतल्यान भायर सरिल्लो ऋषीगंगा न्हंयेचो प्रवाह सकयल कोसळटा आनी खोल, देगणांतल्यान व्हांवत वचून फूडेम गंगेक मेळटा. मायलम आनी पिंडारी हिमन्हंयांक हिमपुरवण नंदादेवी हिम वाठारांतल्यानूच जाता. कितल्याश्याच वर्सांसावन व्हड प्रमाणामत हिंदू यात्रीक हांगा येत आसले तरी 1934 मेरेन नंदा देवीच्या भिरांकूळ परिसरांत कोणेंच पांय दवरूंक नाशिल्लो. त्या वर्सा एरिक शिप्टन आनी टिलमन हाणीं तीन शेरपांसयत ऋषीगंगेच्या देगणांतल्यान व्हडा कश्टान आनी धाडसान वाट काडून भितर प्रवेश केलो. दोंगुल्ल्यांचेर आशिल्ले फर आनी स्प्रुसाचे रूख, मदल्या देगणांत रानबोकड्यो आनी रानमेंढरां चरत आशिल्लीं दाट मड्डां, निळ्या उदकाचीं तळीं आनी ह्या सगळ्यां मदीं आशिल्लें नंदादेवीचें पवित्र तेमुक असो सोबीत देखाव ताणीं पळेलो. 29 ऑगस्ट 1936 ह्या दिसा ओडेल आनी टिलमन हाणीं नंदादेवी पयलीं सर केलें. उपरांत 1951त तेनसींग नंदादेवीच्या उदेंत तेमकाचेर चडून गेल्लो. 1964त कॅ.नरेंद्रकुमार हाच्या फुडारपणाखाल भारतीय पंगडानय नंदादेवी चडून वचपाक येस मेळयलें. नंदादेवीचे दक्षिणेक सुंदरडुंगा देगणामत 1970 सावन कलकत्ता विद्यापीठा वरवीं शास्त्रीय संशोधन चालू आसा. -कों. वि. सं. मं.
नंदीः एक मुखेल शिवगण आनी शंकराचो द्वारपाळ. ताका नंदीश, नंदीश्वर, नंदिकेश्वर अशीं हेर नांवां आसात. शिवाच्या सहस्त्र नांवां मदीं नंदी हेंय एक नांव आसा. शिवपुराणाच्या शतरुद्रखंडांत शिवाचे अवतार वर्णिल्ले आसात. तातूंत नंदीची कथा अशी आसा- शालंकायनाचो पूत शिलादमुनी हाणें आपल्याक पूत जावंचो, हे इत्सेन शिवाक प्रसन्न करून घेवपा खातीर खर तप केलें. शिव प्रसन्न जातकच ताणें ताचे कडेन असो वर मागलो, ‘म्हाका तुजे भशेनूच पूत दी’. शिवान ‘तथास्तू’ म्हळें. फुडें एक फावट शिलादमुनी यज्ञाखातीर आंगनांतली जमीन खणटा आसताना ताका एक भुरगें मेळ्ळें. ताका पळयतनाच शिलादाक शिवाचें स्वरूप जाणवलें आनी देखून ताका आनंद जालो. त्या आनंदाचो उगडास म्हणून ताचें त्या भुरग्याचें नांव ‘नंदी’ (आनंद दिवपी) अशें दवरलें. नंदीन पिरायेच्या आठव्या-णवव्या वर्सा खर तप करून शिवाक प्रसन्न करून घेतलो. शिवान ताका पुता भशेन मानलो आनी आपल्या गणांचो मुखेली केलो. विष्णुपुत्रांचो जाच ना करपा खातीर शिवान बैलाचें रूप धारण केल्ल्याचोय उल्लेख शिवपुराणांत आसा.
महाभारत आनी पुराणां हातूंत नंदिकेक्ष्वरा विशशीं कथा मेळटात. रामायणांत तो कुरूप, मोटवो आनी वानरा तोंडाचो आशिल्ल्याचें म्हळां शैव लोक पारमार्थीक नदरेन नंदी हें आनंदतत्वाचें प्रतीक मानतात. शिवाच्या तांडवनृत्या वेळार ताल धरपाक तो आसता, देखून ताका ‘तांडवतालीक’ अशेंय म्हणटात.
