'कवीराजशिखामणी’ ह्या नांवान ताचो गौरव केला. तो वेलामती चोड घराण्याचो राजकवी आशिल्लो. कांय अभ्यासकांच्या मतान तो राजघराण्यांत जल्मल्लो. पाकनाडूचो चोलवंशी राजा चोडबल्ली हो ताचो बापूय. ताच्या काळा विशीं एकमत ना. तरी तो बाराव्या शतमानाचे सुर्वेक नन्नय आनी तिक्कन्न हांचचे मदल्या काळांतलो जावन गेला आसूंक जाय अशें मानतात. शैव कवींमदीं ताका उंचेलें स्थान आसा. देशी शैलीचो आद्य प्रणेतो आनी कुमारसंभव ह्या प्रबंधकाव्याचो (महाकाव्याचो) कर्तो ह्या नात्यान ताका पुर्विल्ल्या तेलुगू साहित्यांत म्हत्वाचें स्थान आसा. ताच्या कुमारसंभव ह्या महाकाव्यांत धनुर्विद्या, आयुर्वेद, गजपरिक्षा आनी हेर कलाविद्यादिकांचो उल्लेख येता. ताणें कालिदास आनी उद्भट हांच्या नामनेच्या कृतीचो हो अणकार स्वतंत्र पद्दतीन केला. ताणें आपलें हें काव्य आपलो गुरु श्रीशैलमाचो जंगम मल्लिकार्जूनदेव शिवयोगी हाका अर्पण केलां. बारह पर्वां आनी सु. 2000 पद्यां आशिल्ल्या ह्या चंपू शैलींतल्या ग्रंथांत शृंगार आनी वीर ह्या रसांचो बरो मेळ सादला. ताचीं निसर्गवर्णनां आनी व्यक्ती चित्रणां प्रभावी आसात. ह्या काव्यां कडेन ताचें कल्पना वैभव, भावमाधुर्य आनी तात्कालीन आचार विचारांचें पडबींब हे नदरेन पळेल्यार ह्या पयल्या प्रबंधकर्त्यांची प्रतीभाशक्ती समर्थ दिसता. शिष्टू रामकृष्णशास्त्री ह्या समीक्षकान ताची कालीदासा कडेन तुळा केल्या. ताणें लोकवेव्हारांतली भास आनी वाक्प्रचार हाचोय आपले रचनेंत उपेग केल्लो दिसता. तमीळ आनी कन्नड भाशांतल्या त्या काळांतल्या उपलब्ध साहित्याचें अनुकरण ताणें केल्लें दिसता. नन्नेचोडाचे शैलेचो पाल्कुरिकी सोमनाथ हाणें परस्कार केला. -कों. वि. सं. मं.
नभोनाट्य : रेडिओ वयल्यान (नभोवाणी) प्रसारीत जावपी नाट्य प्रकार. हो नाटक प्रकार फकत आयकुपाचो. रंगमाची वा दूरदर्शन – व्हिडीओ वयल्या नाटका सारको पळोवन आयकुपाचो न्हय. उतरां, कंठ, संगीत, वाद्यसंगीत आनी तरेकवार ध्वनी संकेत इतल्याच माध्यमांतल्यान तो प्रगट जाता. रंगमाचये वयल्या नाटका भासेन हातूंत पात्रां, तांचो अबिनय, रंगोवप, भेस, देस, काळ हातूंतल्यान निर्माण जावपी वाताववरण नाशिल्ल्यान नभोनाट्याक कांय बंधनां पडटात. नभोनाट्याचो वेळ धा-पंदरा मिनटां पसून एका वरा मेरेन आसता. उण्या वेळांतलें नभोनाट्य अदीक परिणामकारक जावपाची शक्यताय आसता. नभोनाट्य ही आयकुपाची कार्यावळ आशिल्ल्यान ताका ‘श्रृतिका’, ‘रेडिओ नाटक’ वा ‘आकाशवाणी नाटक’ अशींय नांवां आसात. हातूंत संविधानक रोखडेंच समजुपा सारकें आसून पात्रांची आनी प्रसंगाची संख्या उणी आसची पडटा. तशेंच उच्चारांतलो आवाज वाडोवन-देंवोवप, दुख्ख-उमेद, राग-मोग ह्या भावनांचो परिणाम ध्वनियेवजणे वरवीं सादचो पडटा. तेच भाशेन वाताववरणाची निर्मीतीय करतात. कथा, कादंबरी, महाकाव्यां हांचेर आटापिल्लीं नभोनाट्यां वितरायतात. दर म्हयन्याच्या एका थरावीक दिसा. एकाच वेळार एकूच नभोनाट्य सगळ्या केंद्रां वयल्यान त्या त्या केंद्राचे थळावे भाशेंतल्यान राष्ट्रीय प्रसारण म्हणून सादर जातात. तेभायर वेवसायीक स्वरुपांत उण्या प्रमाणांत नभोनाट्याच्यो ध्वनीफिती आनी ग्रामोफोन रिकॉर्डिय भायर सरतात. नभोनाट्याच्या लिखणांक साहित्यीक मोल आसता. कांय साहित्यकृती नभोनाट्यां म्हणून मुखार येतात जाल्यार कांय नभोनाट्यां पुस्तक रुपान येवन साहित्याक योगदान दितात. 1936 वर्स सावन भारतीय आकाशवणीचेर नभोनाट्याचे वितरावणेक आरंभ जालो. ‘ब्रिटीश ब्रॉडकास्टींग कॉर्पोरेशन’ (लंडन) हाचे वयल्यान प्रसारीत जावपी ल्हान ल्हान प्रहसनांच्या प्रभावान भारतीय नभोनाट्य तयार जालें. गोंय स्वतंत्र जावंचे आदीं गोंयांत ‘एमिसोर द गोअ’ (EMISSORA DE GOA) ह्या नांवा खाला पुर्तूगेज सरकाराचें रेडिओ केंद्र आशिल्लें. त्या केंद्रा वयल्यान कोंकणी नभोनाट्याची वितरावणी जाताली. 1952 वर्सा सावन मुंबय रेडिओ केंद्रा वयल्यान कोंकणी नभोनाट्यां वितरीत जावपाक लागली. गोंयांत कोंकणी नभोनाट्याक पुंडलीक नारायन दांडे हाणें लिखाण आनी निर्मीतीचे नदरेन नामना आनी प्रतिश्ठा मेळोवन दिली. 1980 आनी 1986 वर्सा पुंडलीक नारायण नायक हाच्या अनुक्रमान ‘मर्णकटो’ आनी ‘श्री विचीत्राची जात्रा’ ह्या नाटकांक अखिल भारतीय आकाशवाणी नाट्य पुरस्कार फावो जाले. 1988 वर्सा कोंकणी नाटकाच्या ‘श्री विचित्रेश्वर का मेला’ ह्या हिंदी रूपांतराक ऑस्ट्रेलियन ऍकॅडॅमी ऑफआर्टस ऍण्ड सायन्स हाचो पेटर्स ऑस्ट्रेलियन अवॉर्ड फावो जालो. 1987 वर्सा सावन अखिल भारतीय नभोनाट्य लिखाण सर्तींत हेर भारतीय भाशां वांगडा कोंकणी नभोनाट्याच्या लिखाणांक राष्ट्रीय पुरस्कार लेळ्ळ्यात. ‘संगीत लोकां खेळ’ नांवाच्या लोकनाट्य शैलीच्या नभोनाट्य निर्मातो म्हणून आलेन कोश्त हाचें नांव फांकिवंत आसा. देशांतल्या पणजी, मुंबय, मंगळूर, धारवाड ह्या केंद्रां वयल्यान कोंकणी नभोनाट्यांची वितरावणी जाता. -पुंडलीक नारायण नायक
नम : एक तीथ. चंद्राची णववी कला म्हणजेच नम. दरेक म्हयन्याच्या शुक्ल आनी कृष्ण पक्षांनी ही तीथ येता. हे तिथीक ‘रिक्ता’ अशेंय नांव आसा. देखून खंयचेंय शूभकार्य ह्या दिसा करचें न्हय अशें म्हणप जाता. पूण कांय विधि वा निमित्तीक उत्सव ह्या दिसाच करचे पडटात. देखून ही नम कशी आनी केन्ना धरप हे विशींचें स्कंदवचन अशें जाता –
नवमीतुसर्वमते पूर्वा युग्मवाक्यात् नकुर्यात नवमिंतात दशम्यांतु कदाचनेति स्कांदवचनात् ΙΙ धर्मसिंधु ΙΙ
सगळ्या शास्त्रकारांच्या वचना प्रमाण नम ही तीथ पूर्वा म्हळ्यार अश्टमीयुक्त धरपाची, कारण अश्टम आनी नम ह्यो तिथी जोडयेन येतात. सुर्योदयाक अश्टम मेळटा अशी नम धरपाक हरकत ना, मात नम सुर्योदयाक आसून फुडें त्या दिसा दसम आशत जाल्यार ती नम धरपाक जायना अशें शास्त्रवचन आसा. वर्स भरांत ज्यो नम तिथी येतात तातूंतल्यो कांय तिथी म्हत्वाच्यो आनी सांस्कृतीक रितीन रूढ आसात. तांकां वेगवेगळीं नांवांय आसात. चैत्र शुध्द नम : ह्या दिसा प्रभु रामचंद्राचो जल्म जाल्लो देखून हिका ‘रामनम’ अशें म्हणटात. श्रावण कृष्ण नम : गोपाळकालो.
