मानवेंद्रनाथ रॉय हाणें नवमानवतावादाचीं तत्वां मांडलीं आनी ते प्रमाण मनशाचें वर्तन कशें आसचें हाचीय विस्कटावणी केली. राजकीय विचार आनी प्रत्यक्ष अणभव ताचे कडेन आशिल्ल्यान कितल्योशोच तपशीलवार सुचोवण्यो ताच्या विवेचनात सांपडटात. तातूंत आदर्शवादाचो भाग खूब आसा, हें खरें. भांवडलशायी अर्थपद्दतींत पिळवणूक आनी विशमताय आसता, जाल्यार साम्यवादी वेवस्थेंत वैचारीक दास्यत्व आनी व्यक्तीमत्वाचो लोप हे दोश निर्माण जातात. ते भायर वेवस्थेंत अर्थीक समताय ही मृगजळा सारकीच थरता. संसदी लोकशायेंतलें सत्तेचें राजकारण सगळ्यांचे मतींत आयिल्लें. अशे परिस्थितींत सर्वंकश हुकूमशाय त्याज्य आशिल्ली आनी मनशान प्रधान्य दिवपी, नैतीकतेचो आदार आसपी कसले तरी व्यापक विचारप्राणालीची गरज आशिल्ली. मार्क्सवादाचे पलतडीं वचून ते साध्य जातले अशी रॉय हाची खात्री आशिल्ली. देखुनूच, विचारीक इतिहासांत रॉय हाका म्हत्वाची सुवात दितात. -कों. वि. सं. मं.
नवरत्नां : भूगर्भांतल्या (खनिजी) णव तेजस्वी वस्तुंचीं नांवां. वज्र, माणिक, मोती, पाचू, पुष्कराज, नील, गोमेद, वैडुर्य आनी पोवळें ह्या नवरत्नांक महारत्नां अशेंय म्हणप जाता. हाचे भायर आनीकय उपरत्नां आसात. सैमीक रुपांत खनीज द्रव्यांत आशिल्ल्या रत्न साठ्यांचेर फावो तशी प्रक्रिया करून रत्नाक आकार दिवप जाता.
दर एका रत्नाचे गुणदोश आसता अशें मानप जाता. योग्य तरेचें रत्न धारण करतल्याक शुभफळ मेळटा तर निर्दोश रत्नां धारण करतल्याक अशुभ फळ मेळटा असो संकेत आसा.
रत्नाचो उपेग ऋग्वेद काळा पासून जाल्लो दिसता. तेन्ना सावन रत्नांचें म्हत्व तीन गजालीं भोंवती आशिल्लें दिश्टी पडटा. ताचे लाक्षणीक गुणदोश, ताचो अलंकारीक उपेग आनी ताचें वैभवमुल्य. रत्न संपादन हें वैभवाचें लक्षण समजप जाता. रत्नाची सोबीतकाय, ताची दुर्मिळकाय, तगसाण आनी ताच्या शकून गुणां खातीर मनशांक जाल्लो रत्नाचो हावेस सगळ्या काळांनी दिसता. आयच्या काळांत लेगीत तो उणो जावंक ना. आदल्या तेंपार रत्नहार वा रत्नजडित मुकूट ह्यो वस्तू राजघराण्या खातीर वैभवाचें प्रतीक आसल्यो. हे बाबतींत ब्रिटीश, इराणी, तुर्की, मोगल हीं राजघराणीं गिरेस्त आशिल्लीं.
18 व्या शेंकड्या मेरेन भारत ही रत्नांची एक मुखेल बाजारपेठ आशिल्ली. रत्न ही मोलादीक वस्तू आशिल्ल्यान तिचें खरें-फटपण पारखुपा खातीर तांची पारखणी करप म्हत्वाचें आसा. अशी पारखणी करपी हे विद्येंत तज्ञ आशिल्ल्या मनशाक रत्नपारखी म्हणटात. रत्नपरिक्षा (बुध्दभट्ट), अगस्तीमत (अगस्ती), नवरत्नपरिक्षा (सोमेश्वर), रत्नसंग्रह, रत्नसमुच्चय, लघ्नरत्न परिक्षा आनी मणिमहात्म्य हे रत्नपारखणी वेले कांय पोरणे ग्रंथ आसात. कौटिल्याच्या अर्थशास्त्रांतय रत्नपारखा संबंदी विवेचन केल्लें आसा.
हालीं तेंपार कैत्रीम तशींच नकलीं रत्नां तयार करपाचे उद्देग सुरू जाल्यात. ह्या उद्देगांनी संबंदीत घटकाचेर शास्त्रीय प्रक्रिया करून कृत्रीम तशीं नकली रत्नां करप जाता. -कों. वि. सं. मं.
नवरस : साहित्य, नाट्य, नाच, रंग, शिल्प सारकिल्ल्या सर्जनशील शास्त्रांतल्या (कलांतल्या) णव सरांची अभिव्यक्ती. शृंगार, वीर, करूण, अद्भूत, हास्य, भयानक, बिभत्स, रौद्र आनी शांत अशे णव रस मानल्यात. भरतमुनीच्या नाट्यशास्त्रांत पयले आठच रस सांगल्यात. संत कवींनी भक्तीरस हो धावो रस मानला. दर एका रसाक संबंदीत अस् स्थायी भाव आसा आनी त्या त्या रसा प्रमाण ते ते गूण विकार निर्माण प्रदर्शीत जातात. रती उत्साह, शोक, विस्मय, आनंद, भय, जुगुप्सा (विटयाळो) राग, शम, अशे णव रसांचे णव स्थायीभाव आसात.
भरतमुनीच्या नाट्यशास्त्रा प्रमाण नाटककाराचें अंतस्करण, ताची निर्मीती म्हणजे नाटक. ते करपी नट आनी आस्वाद घेवपी प्रेक्षक अश्या चार सुवातींनी रसाचो संबंद येता. पयले तीन कडचे रस कारण रूप आसून निमणे कडचो रस फलरूप आशा, अशें ताचें मत . नाट्यकाव्यांतलो विभाव, अनुभाव आनी व्यभिच्यारी भाव हांचो रसिकांच्या स्थायी भावा कडेन संयोग जावन रसिकांच्या मनांत रस निर्मीती जाता.
कला अविश्कारांतल्यान कला आस्वादकांत रस निर्मीती जावप म्हळ्यार अंतर मनांतल्या सूप्त चितवृत्तीक जागृताय येवप. रस अविश्कार हो असो दोन पोडी जाता.
कला अभिव्यक्तीच्या वेळार कलाकार जे अवस्थेंत उरता तो रस ताच्या अंतरमनांत सूप्त अवस्थेंत ताच्या मनाचेर प्रभाव घालता. रसिकांची अवस्था ताचे परस वेगळी नासता. कलेचें आस्वादन करपाचे अवस्थेंत जेन्ना रसीक उरता तेन्ना नकळटां ताच्या मनाचेर रसप्रभाव पडटा. अलिप्तपायेन रसनिर्मिती आनी रसस्वाद कितपत शक्य आसा हे शक्यताये संबंदी बरेचशे मतभेद आसले तरी तन्मयता आनी रसतद्भवता हे कलाविश्काराचे आनी कला आस्वादाचे स्थायीभाव दिसतात. -कों. वि. सं. मं.
नवरात्र : णव दीस (राती) चलपी हिंदूंचो उत्सव. आश्विन शुध्द प्रतिपदे सावन (पाडवो) ह्या उत्सवाक सुरवात जाता. णव दीस चलपी ह्या दुर्गादेवीच्या उत्सवाक शारदीय नवरात्र अशें म्हणटात. तशेंच ह्या उत्सवाक दुर्गापुजा वा पुजा-उत्सव अशींय नांवां आसात. राम, कृष्ण, दत्त, खंडोबा ह्या देवतांचेय नवरात्र उत्सव आसतात. पूण भारतांत चडश्या सगळ्या भागांनी देवीच्या शारदीय नवरात्रांचो उत्सव व्हड उमेदीन मनयतात. हो उत्सव घरांनी तेच भशेन देवळांनीय करतात. नवरात्राचो हो उत्सव एक कुळाचार आशिल्ल्यान, तो वेगवेगळे पद्दतीनी करप जाता.
दुर्गादेवी विंगड विंगड अवतार घेवन शुभ-अशुभ, रक्तबीज, महीषासुर ह्या राकेसां वांगडा णव दीस झुज करून तांचो वध केलो. ते खातीर हो नवरात्रांचो उत्सव करतात. विजयादसम हो तिच्या जैताचो दीस म्हणून मनयतात.
महालक्ष्मी, महाकाली आनी महासरस्वती हीं दुर्गेचीं तीन म्हत्वाचीं रुपां आसात. पाडव्या दिसा सकाळीं नवरात्रेचें पुजेक प्रारंभ जाता. पुजारी श्री गणेशपुजन करून पुण्याहवाचन करतात आनी उपरांत मातयेंची वाटकुळी वेदी तयार करून तिचेर घटस्थापना करतात. वेदी करपाचें हें मातयेत भात, जोंधळो, गंव, हरभरो, नवस, सातू, राळे, उडीद, मको असीं णव कड्डणांपेरतात. ही वेदी पणसाच्या पानांचेर पत्रावळीचेर करतात. उपरांत हे वेदीचेर स्वस्तिवाचन करून शिंवाचेर बशिल्ले अश्टभुजांचे देवीची स्थापना
