करतात. मुर्ती नासल्यार नवार्ण यंत्राची स्थापना करतात. ह्याच यंत्रा म्हऱ्यांत एका घटाची स्थापना करुन ताची आनी देवतेची यथासांग पुजा करतात. घट म्हळ्यार हे वेदीचेर मदीं रंगयल्लो कलश दवरतात. देवळांत पुजतात तो कलश आकारान व्हड आसता. ह्या कलशांत भांगर, रुपे, रत्न, मोती, पोवळें अशीं पंचरत्नां आनी अक्षता, सुपारी ताब्याचे नाणें, रुप्याचे नाणे, फुलां, गंध, गळद-कुकूम घालून ताची पुजा करतात. कलशांत सप्तसरितांचें उदक घालतात. सप्तसरितांची पुजा करून कलशाक गेजवस्त्र म्हळ्यार कापसा पसून तयार केल्लें वस्त घालतात. ह्या कलशाचेर आंब्यांचीं वा विड्याचीं पानां दवरून ताचेर नाल्ल दवरतात. हाकाच घट अशें म्हणटात. ह्या घटाचेर फुलांची माळ बांदतात. घटा म्हऱ्यांत नंदादीप पेटोवन दवरतात. ताचीय पुजा करतात. सगळी पुजा जावन घटाचेर ,माळ चडयतकच घटाचेर, नंदादीपाचेर आनी देवतेचेर मंत्राक्षता उडयतात. इतली सगळी पुजा जातकच घटस्थापना जाली आनी देव बसले अशे म्हणटात.
व्रत करपी मनशान णव दीस मेरेन उपास करून व्रतस्थ रावपाचें आसता. आश्विन शुध्द नमीमेरेन हें व्रत चलता. ह्या व्रतांत णव दीस सप्तशतीचो पाठ करतात, अखंड दीप लायतात, घटाचेर दिसपट्टी एक वा चडट्या क्रमान माळ बांदतात. कांय कडेन होमहवन आनी बलिदानूय करतात. घटा लागीं पेटयतात तो नंदादीप अकंड पेटपाचो आसता. णव दीस मेरेन हातूंतली वात बदलूंक उपकारना वा तो दिवो पालोवंक जायना असो शास्त्र संकेत आसा. णव दीस मेरेन त्या घटाची त्रिलकालपुजा, चंडीपाठ, महानिवेद्य आनी ‘माळ चडोवप’ असो विधि करपाचो आसता.
णवव्या दिसा विधिवत रितीन घटाचें आनीक देवतेचें उत्थापन करतात. त्या दिसा पुजाअर्चा, चंडिपाठसमाप्ती, कुमारीपुजन आनी महानिवेद्य जातकच ब्राह्मण – सवायशिणींक संतर्पण करतात. उपरांत ‘माळ परतप’ असो विधि जाता. हो विधी जातकच घट आनी देवतेचें विसर्जन करतात. ह्या णव दिसा मदीं ते मातयेचें वेदीचेर किल्लल्लें तण कापून माथ्याक माळटात. अशे हे नवरात्र व्रत दुर्गापुजेचे भावनेन करतात. हें व्रत केल्ल्यान दुर्गा देवी सगळ्या कार्यांनी येस, धन, सूख आनी वैभव दिता अशी उदात्त भावनां आसा.
गोंयांत हो उत्सव म्हणून मनयतात. चडश्या सगळ्या देवळांनी पयल्या दिसा घटस्थापना दर दिसा रातीचें भजन-किर्तन पुराण आनी उपरांत मखरोत्सव अशी कार्यावळ आसता. णव दीस, णव आसनाचेर देवता आरूढ जाता अशें दाखोवन तो दीस वेगवेगळे रितीन मनयतात.
असो हो नवरात्राचो उत्सव मनोवपाची वेगवेगळ्या प्रांतांनी वेगवेगळीं प्रथा आसा. गुजरात आनी सौराष्ट्रांत, वण्टीचेर दुर्गादेवीचें प्रतीक आशिल्लो. शेंदुराचो त्रिशुळ काडून उपरांत घट पुजतात. रातच्यो, गुजराती बायलो ह्या घटा भोंवतणी फेर धरून गरबा नाच करतात. महाराष्ट्रांतल्यो बायलो शक्ती देवी मुखार पदां गायतात. बंगालांत ह्या सणाक राश्ट्रीय म्हत्व आसा. थंय हो उत्सव व्हड प्रमाणाचेर मनयतात. देवी मुखार गायन, वादन, नाच, नाट्य असल्यो करमणुकीच्यो कार्यावळी करतात. ह्या दिसांनी नवे संकल्प सोडटात. थंय देवते मुखार बळी दिवपाची चाल आसा. तमीळनाडूंत नवरात्रांक खून म्हत्व आसा. थंय हाका चडसो बायलांचो सण मानतात. णववे रातीक सरस्वतीपुजा करतात. नेपाळांत शक्तीदेवीचे उपासक आशिल्ल्यान थाटामाटांत नवरात्र मनयतात.
ह्या शारदीय नवरात्र उत्सवा भशेन हेर कांय नवरात्र उत्सव मनयतात. ते अशे – मार्गशीर्ष म्हयन्यांत पाडव्या सावन नमी मेरेन जेजुरीच्या खंडोबाची नवरात्र, चैत्रांत शुध्द पाडव्या सावन रामनमी मेरेन ‘श्रीरामनवरात्रारंभ’ पौष शुध्द अश्टम ते पौष पुनवे मेरेन ‘शाकंभरी नवरात्र’.
-माधव गोविंद भुस्कुटे.
नवरोज : पारशी लोकांच्या वर्साचो सुरवातीचो दीस. सुर्य मेश राशींत वता तेन्ना (20 वा 21 मार्च) पारश्यांचें नवें वर्स सुरू जाता. इराणांत पारशी लोकांचें राज्य आसतना पारशी राजा आपल्या राज्यारोहणाचो दीस मनयताले. ताकाय ‘नवरोज’ अशेंय म्हणटाले. मुसलमानांनी इराणाचो ताबो घेतकच ताणींय हो सण चालू दवरिल्लो. अकबर बादशाहान दिल्लीक नवरोज हो सण मनोवपाची प्रथा सुरू केली. ती मोगल बादशाहीचे अखेर मेरेन चालू आशिल्ली. ही परब पाँच दीस मनयताले. ह्या दिसांनी नवीं नाणीं तयार करताले आनी मीना बाजार भरयताले. पुराय दीस मजेंत घालयताले. ह्या दिसा नवे गंव आनी हेर धन्यां, भाजीपालो, फळां, वेगवेगळे खावपाचे पदार्थ, गुलाबपाणी, फुलां, हारसो आनी हेर वस्तूंची सजावट करून भोंवतणी आरास करतात. पारशी लोक एकमेकांच्या घरा वतात. भेटूंक आयिल्ल्या लोकांक गुलाबपाणी शिंपडून येवकार दितात. मागीर ताकां हारसो दाखयतात. हारशांत पळेतकच मनशाक सोंपेपणीं हांसूंक येता. वर्सभर ताणें अशेंच हांसत रावचें हो ताचे फाटलो संकेत आसता. कांय पारशी लोकां मदीं ह्या दिसा पितरां खातीर प्रार्थना करपाची प्रथा आसा.
-कों. वि. मं. सं.
नवरोजी, दादाभाई : (जल्मः 4 सप्टेंबर 1825, मुंबय; मरणः 30 जून 1917, मुंबय). एक व्हड फुडारी, अर्थशास्त्र आनी भारतीय राश्ट्रीय कॉंग्रसचो एक संस्थापक. मुंबयच्या एका आचार्य पारशौ कुळांत ताचो जल्म जालो. ताच्या बापायचें नांव नवरोजी पालनजी दोदीं आनी आवयचें नांव माणेकबाई. ताचे पिरायेच्या चवथ्याच वर्सा, ताच्या बापायक मरण आयलें. ताचे सुरवेचें शिक्षण नेटिव्ह एज्युकेशन सोसायटीचे शाळेंत जालें. कॉलेजांत वचचे पयलीं, पिरायेच्या इकराव्या वर्सा, शोराबजी श्रॉफ हाचें सात वर्साचें गुलाबी नावाचें चलये वागडां दादाभाईचें लग्न जालें. दादाभाईक एक पूत आनी दोन धुवो अशीं तीन अपत्यां जालीं.
एल्फिन्स्टन इन्सिट्यूशन आनी एल्फिन्स्टन म्हाविद्यालयांत शिक्षण घेवन 1845 वर्सा ताका पदवी मेळ्ळी. 1850 वर्सा एल्फिन्स्टन तमीळनाडूंत नवरात्रांक खून म्हत्व आसा. थंय हाका चडसो बायलांचो सण मानतात. णववे रातीक सरस्वतीपुजा करतात. नेपाळांत शक्तीदेवीचे उपासक आशिल्ल्यान थाटामाटांत नवरात्र मनयतात.
ह्या शारदीय नवरात्र उत्सवा भशेन हेर कांय नवरात्र उत्सव मनयतात. ते अशे – मार्गशीर्ष म्हयन्यांत पाडव्या सावन नमी मेरेन जेजुरीच्या खंडोबाची नवरात्र, चैत्रांत शुध्द पाडव्या सावन रामनमी मेरेन ‘श्रीरामनवरात्रारंभ’ पौष शुध्द अश्टम ते पौष पुनवे मेरेन ‘शाकंभरी नवरात्र’.
-माधव गोविंद भुस्कुटे.
नवरोज : पारशी लोकांच्या वर्साचो सुरवातीचो दीस. सुर्य मेश राशींत वता तेन्ना (20 वा 21 मार्च) पारश्यांचें नवें वर्स सुरू जाता. इराणांत पारशी लोकांचें राज्य आसतना पारशी राजा आपल्या राज्यारोहणाचो दीस मनयताले. ताकाय ‘नवरोज’ अशेंय म्हणटाले. मुसलमानांनी इराणाचो ताबो घेतकच ताणींय हो सण चालू दवरिल्लो. अकबर बादशाहान दिल्लीक नवरोज हो सण मनोवपाची प्रथा सुरू केली. ती मोगल बादशाहीचे अखेर मेरेन चालू आशिल्ली. ही परब पाँच दीस मनयताले. ह्या दिसांनी नवीं नाणीं तयार करताले आनी मीना बाजार भरयताले. पुराय दीस मजेंत घालयताले. ह्या दिसा नवे गंव आनी हेर धन्यां, भाजीपालो, फळां, वेगवेगळे खावपाचे पदार्थ, गुलाबपाणी, फुलां, हारसो आनी हेर वस्तूंची सजावट करून भोंवतणी आरास करतात. पारशी लोक एकमेकांच्या घरा वतात. भेटूंक आयिल्ल्या लोकांक गुलाबपाणी शिंपडून येवकार दितात. मागीर ताकां हारसो दाखयतात. हारशांत पळेतकच मनशाक सोंपेपणीं हांसूंक येता. वर्सभर ताणें अशेंच हांसत रावचें हो ताचे फाटलो संकेत आसता. कांय पारशी लोकां मदीं ह्या दिसा पितरां खातीर प्रार्थना करपाची प्रथा आसा.
-कों. वि. मं. सं.
नवरोजी, दादाभाई : (जल्मः 4 सप्टेंबर 1825, मुंबय; मरणः 30 जून 1917, मुंबय). एक व्हड फुडारी, अर्थशास्त्र आनी भारतीय राश्ट्रीय कॉंग्रसचो एक संस्थापक. मुंबयच्या एका आचार्य पारशौ कुळांत ताचो जल्म जालो. ताच्या बापायचें नांव नवरोजी पालनजी दोदीं आनी आवयचें नांव माणेकबाई. ताचे पिरायेच्या चवथ्याच वर्सा, ताच्या बापायक मरण आयलें. ताचे सुरवेचें शिक्षण नेटिव्ह एज्युकेशन सोसायटीचे शाळेंत जालें. कॉलेजांत वचचे पयलीं, पिरायेच्या इकराव्या वर्सा, शोराबजी श्रॉफ हाचें सात वर्साचें गुलाबी नावाचें चलये वागडां दादाभाईचें लग्न जालें. दादाभाईक एक पूत आनी दोन धुवो अशीं तीन अपत्यां जालीं.
एल्फिन्स्टन इन्सिट्यूशन आनी एल्फिन्स्टन म्हाविद्यालयांत शिक्षण घेवन 1845 वर्सा ताका पदवी मेळ्ळी. 1850 वर्सा एल्फिन्स्टन
