वैजकी अनुसंधान परिशदेन १९५५ ते १९५८ ह्या काळांत पुराय भारतांत वेगवेगळ्या वाठारांनी केला.ह्या सर्वेक्षणावरवीं भारतांत ह्या दूयेंसाचें खरें आनी सारकें स्वरूप मेळ्ळें.
हेर कांय म्हत्वाचे सर्वे अशे:तुमकुर सर्वे (राजनारायण १९६३),मदनापल्ली सर्वे(फ्रिमोट मोलार १९६०),बंगळूर सर्वे(एन.टी.आय.१९७४),दिल्ली सर्वे(पामरा १९७३),तमीळनाडुच्या चिंगलपूट तालुक्यांत १९६८ ते १९७५ ह्या काळांत व्हडली ट्रायल घडोवन हाडली.हाका 'ट्युबरक्युलोसीस प्रिव्हॅन्शन ट्रायल' अशें म्हण्टात.
फुडल्या कांय संस्थांनी टी.बी.रोगाचेर विज्ञानाचे अत्याधुनीक उदरगतीचे नदरेन संशोधन चालू आसा.Chest & Heart Association,इंग्लंड;British Medical Research Council,इंग्लंड;American Thoracic Society;(WHO)संवसारीक भलायकी संस्था,भारतीय वैजकी अनुसंधान परिशद(ICMR);नॅशनल ट्युबरक्युलोसीस इन्स्टिट्यूट,बेंगळूर(NTI);ट्युबरक्युलोसीस,(IUAT);टी.बी.असोसिएशन ऑफ इंडिया हाची स्थापणूक १९३९ वर्सा जाली आनी हे संस्थेवतीन दर राज्यांत टी.बी.असोसिएशनाची स्थापणूक जाल्या.
आज संवसारांत सुमार दोन कोटी टी.बी जाल्ले रोगी आसात.तातूंतले चडशे थुकयेंतल्यान टी.बी.चे जंतू भायर उडयतात.हातूंत दर वर्सा सुमार ३५ लाख नव्या रोग्यांची भर पडटा.तशेंच दर वर्सा सुमार ३० लाख लोक ह्या रोगाक लागून मरतात.
भारतांत सुमार एक कोटी लोक टी.बी चे रोगी आसात.हातूंत २० ते २५ लाख लोक थुकयेवरवीं टी.बी.चे जंतू भायर उडोवपी आसात.दर वर्सा पांच लाख लोक ह्या रोगाक लागून मरतात.प्रतिकार शक्त खर आशिल्ल्यान टी.बी.ची लागण लागना.पूण जांच्या आंगांत हो रोग बळावना अशा मनशांचें प्रमाण भारतांत ४०% आसा.दर हजार लोकांभितर २० लोक टी .बी.चे रोगी आसात.दर वर्सा हो रोग नव्यान जावपी लोकांचें प्रमाण दर हजार मनशाफाटल्यान १ ते ३ इतलें आसा.ह्या रोगान मरपी लोकांचें प्रमाण १९६४ वर्सा लाखांत शंबर आशिल्लें,आतां तें ६० ते ८० आसा.हेंच प्रमाण फुडारिल्ल्या देशांनी दर एका लाखांत १ ते २ आसा.
भारतांत व्हड प्रमाणांत जावपी ह्या रोगाचेर आळाबंदा घालपाक सरकारान १९५९ वर्सा बेंगळुरांत नॅशनल ट्युबरक्युलोसीस इन्स्टिट्यूटाची स्थापणूक केली.हे संस्थेन दर जिल्ह्यांत District T.B.Control Programme १९६२ वर्सा सावन सुरू केलो.ह्या कार्यक्रमांत भौशीक भलायकेचे संस्थेवरवीं रोग सोदून काडपाचें तांकां वखदां पावावेपाचें आनी रोगाक प्रतिबंध करपाचें,बी.सी.जी.लस तोपपाचें आनी हेर सेवा खेडेगांवांनी पावोवपाचीं कामां आस्पावतात.
भारतांत सगळी वेवस्था आसून लेगीत ह्या रोगाचेर पुराय नियंत्रण हाडप शक्य जावंक ना.हाचें मुखेल कारण म्हळ्यार देशाचे अर्थीक परिस्थितीक लागून फावो तितलीं साधनां मेळनात.हो रोग पुराय नियंत्रणांत आयिल्ले देश म्हळ्यार नॅदरलॅंड्स,नॉर्वे आनी मिनेसोटा राज्य (अमेरिका).गोंयांत टी.बी.रोगाचें प्रमाण सोदून काडपाक आजून मेरेन कसलीच पळोवणी जावंक ना.पूण जो थोडो भोव अभ्यास जाला ताचेवरवीं अशें समजलां की गोंयांत ह्या रोगाचें प्रमाण राश्ट्रीय प्रमाणा इतलेंच आसा.गोंय राज्यांत National T.B. Control Programmeचो एक वेगळो फांटो आनी District T.B.Control Programme आसा.तशेंच गोंयचें State T.B.Association आसा. -डॉ.दुर्गा लवंदे
टेंगसे,केशव महादेव:(जल्म:२२ जुलय,१९२९,लोलयें-काणकोण).
सुटकेझुजारी.ताणें मुळावें शिक्षण मराठींतल्यान घेतलें.१९५५-५६ ह्या काळांत तो 'नॅशनल कॉंग्रेस गोवा'हे संघटणेचो वांगडी आशिल्लो.उपरांत तो गोंय सुटके सैन्याचो वांगडी जालो.तो सत्याग्रह्यांक मार्गदर्शन करतालो.तेचपरी भूंयगत घातकी वावरांनी वांटो घेतलो.१५ जुलय १९५६ ह्या दिसा काणकोणच्या सुपनगुडी पोलीस ठाण्याचेर हल्लो करपांत ताणें वांटो घेतिल्लो.१८ ऑक्टोबर १९५६ ह्या दिस पैंगीण पुलाचेर ताणें स्फोट घडोवन हाडलो.१९ फेब्रुवारी १९५७ ह्या दिसा शिरगांव मिनाखणीचेर दुसरे फावट हल्लो केलो.सप्टेंबर १९५७ त पोलिसांनी ताका धरलो आनी बंदखणींतल्यान सुट्टकच तो परत भूंयगत वावरांनी वांटो घेवंक लागलो.१९ मार्च १९५७ ह्या दिसा सुपानगुडी पोलीस ठाण्यालागसार ताणें स्फोट घडोवन हाडलो.१५ ऑगस्ट १९७२ दिसा भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो.
-कों.वि.सं.मं.
टेंगसे,केशव सदाशिव:(जल्म:१९२६,पैंगीण,काणकोण;मरण:१९५७). सुटकेझुजारी.सदाशिवभट हो ताचो बापूय.पैंगीणी देवळांत भट म्हणून काम करताना टेंगसे केशव भूंयगत कार्यकर्त्यांक आलाशिरो दितालो.तशेंच तांकां तांचीं हत्यारां आनी दारुगुळो सुरक्षीत थळार लिपोवपाक आदार दितालो.
उपरांत तो आझाद गोमन्तक दलाचो वांगडी जालो.१९५०च्या मध्याक नगर हवेलीक स्वतंत्र्यताय मेळ्ळे उओपरांत थंयच्यान तडीपार जावन आयिल्लो पुलीस जेरोमिनू बार्रेतु राश्ट्रवाद्यांचो छळ करतालो.
सप्टेंबर १९५६ त जेरोमिनु बार्रेतान जबरदस्तीन रामाच्या देवळांत भितर सरून,देवळाचो पुजारी पुरुषोत्तम आचार्याक अटक केली.
ताचेफाटल्यान रोकडेंच भूंयगत कार्यकर्त्यांनी,अर्दफोंड्यांत जेरोमिनु बार्रेताचे असभ्य वागणुकेखातीर ताच्या घराचेर धाड घाली आनी १७ सप्टेंबर १९५६ दिसा ताका गुळी घालून मारलो.
दुस-या दिसा हे घडणुकीचो दुबावीत म्हणून टेंगसेक अटक केली.ताका आनी पुरुषोत्तमाक इतले मारले की तांकां थोड्याच दिसांनी बंदखणींतच मरण आयलें.
गोंय सरकारान मरणोत्तर पुरस्कार दिवन १८ जून १९८६ दिसा ताचो भोवमान केला. -कों.वि.सं.मं.
टेंबेस्वामी:(जल्म:१८५४,माणगांव,रत्नगिरी;मरण:१९१४,गुजरात).
