आपल्या देशाचें नागरीकत्व रद्द जाता आनी ती आपल्या घोवाच्या देशाची नागरीक जाता. परकी नागरीकाक राबित्याच्या आदाराचेर नागरीकत्व मेळूंक शकता. नागरीकत्व आपणायताना ताका त्या देशाच्यो कांय अटी मानून घेवंच्यो पडटात. नागरीकत्व दितना राबित्यांचो उण्यांत उणो काळ थरयल्लो आसता. परकी नागरीकाक दुसऱ्या देशाचें नागरीकत्व जाय जाल्यार ताणें त्या देशाक अर्ज करचो पडटा. आपल्या राष्ट्राचें नागरीकत्व रद्द करून नव्या राष्ट्राच्या नागरीका प्रमाण वावुरतालो असो सोपूत घेवंचो पडटा. ज्या देशाचें नागरिकत्व जाय आसता त्या देशाच्या भाशेचें कामा पुरतें तरी गिन्यान आसचें पडटा.
सगळ्या नागरीकांक कांय राजकीय आनी कांय नागरी अधिकार आसतात. देखीक – परदेशी राबितो आसतना लेगीत आपल्या राष्ट्राकडल्यान संरक्षण मेळप, राज्यांत सदां खातीर राबितो करप, मतदान करप भौशीक अधिकारपद आपणावप, शासना लागीं अर्ज करप,संघटना करप. ह्य अधिकारां वांगडा नागरीकांक कांय कर्यव्यांचेंय पालन करचें पडटा. देखीक – राज्याचे सगळे कायदे पाळप, राष्ट्रनिश्ट आसप, ते खातीर परकी आक्रमणा सारक्या संकटांच्या देशा भितरल्या आणिबाणीच्या काळांत देशाचे राखणे खातीर सैन्यांत भरती जावप, तशेंच सरकारी अधिकाऱ्यांक आनी पोलीस अधिकाऱ्यांक आपलें कर्तव्य करपा खातीर आदार करप, वेंचणुकेच्या वेळार मतदान करप आनी कर भरप.
भारतीय नागरीकत्व : स्वातंत्र्या पयलींच्या काळांत सगळेच भारतीय ब्रिटीश साम्राज्यसत्तेचे प्रजाजन आशिल्ले. भारत स्वतंत्र जाले उपरांत 26 जानेवारी 1950 दिसा हिंदुस्थान सार्वभौम लोकशायी गणराज्य जालें आनी त्याच दिसा हिमदुस्थानाचे लोक भारताचे नागरीक जाले. देशाची फाळणी जाले उपरांत लाखांनी निर्वासीत पाकिस्तांनातल्यान भारतांत आयले. तांकां नागरीकत्व दिवपाचें काय ना हाका लागून 1955 त संसदेन नागरीकत्वाचो नवो कायदो पास केलो.
भारतीय राज्यघटनेच्या कलम 5 ते 11 त नागरीकत्वा संबंदींचे तजविजी प्रमाण संविधानाचे सुर्वेक खंयच्या मनशाचो राबितो भारतांत आशिल्लो आनी जो मनीस भारतांत जल्माक आयिल्लो, वा ताचो आवय वा बापूय हांचो एकाचो ज्लम भारतांत जाल्लो, वा जो मनीस संविधाना पयलीं उण्यांत उणीं पाँच वर्सां भारतांत रावतलो असो जण एकलो बारताचो नागरीक जालो. पाकिस्तानांतल्यान भारतांत आयिल्ल्या लोकांकूय नागरीकत्वाचे अधिकार दिले. जे लोक एक मार्च 1947 उपरांत पाकिस्तानांत गेले ते भारताचे नागरीक उरूंक नात, पूण ते परत भारतांत आयले जाल्यार कांय खाशेल्या अटींचेर तांकां भारताचें नागरीकत्व दितले अशें मान्य केलें. भारतीय नागरीकत्वाचो अधिकार जांकां मेळ्ळा ताणीं ताचो वायर उपेग केलो, जाल्यार हे अधिकार काडून घेवपाची तजवीज संविधनांत केल्ली आसा.
नागरीकत्वाच्या कायद्यांतले तजविजी प्रमाण भारतांत 26 जानेवारी 1950 पयलीं जल्माक आयिल्ली व्यक्ती भारताची नागरीक जाता. तशेंच, भारताची नागरीक आशिल्ली व्यक्ती 26 जानेवारी 1950 दिसा भारता भायर तरीय ती भारतीय नागरीक जाता. मूळ भारतीय आनी अर्ज करचे पयलीं वर्सभर भारतांत राबितो करून आशिल्ली पूण ताचे पयलीं वर्सभर भारताची नागरीक नाशिल्ली व्यक्ती, मूळची भारतीय पूण परदेशांत राबितो करून आशिल्ली पूण भारताचें नागरीकत्व मेळूंक नाशिल्ली, भारतीय नागरीका कडेन लग्न जाल्ली परकी बायल, भारतीय आवय- बापायचीं भुरगीं हांकांय भारतीय नागरीकत्व मेळूंक शकता.
बेचाळीसावे घटना दुरूस्ते वरवीं भारतीय नागरीकाचीं कर्तव्यां हीं भारतीय राज्यघटनेच्या 51 कलमांत आस्पावल्यांत. तीं म्हळ्यार राज्यघटनेचें पालन करप आनी देशाचे आदर्श आनी संस्था, राष्ट्रध्वज, राष्ट्रगीत हांचो आदर करप, भारताची सार्वभौमताय, एकताय आनी एकात्मकताय हांची राखण करप; देशाचें संरक्षण करपाक हातभार लावप आनी देशाची सेवा करप; धर्मीक, भाशीक आनी प्रादेशीक वा वर्गीय भेद पयस करून भारतीय जनतेंत एकवट हाडप आनी भावबंधी वाडोवप तशेंच बायलांची प्रतिश्ठा राखप; भारताच्या संस्कृतायेच्या वारसाची जतनाय घेवप; सैमीक पर्यावरणाची राखण करप; भौशिक संपत्तीची राखण करप.
-कों. वि. सं. मं.
नागरीकशास्त्र : ज्या देशांत निश्चीत राज्यघटना आसता आनी थंयच्या लोकामक घटनेन अधिकार दिल्ले आसतात, अशा देशांतल्या व्यक्तींक ‘नागरीक’ अशें म्हणटात. जाल्यार नागरीकांचो राज्या कडेन आनी समाजा कडेन आशिल्ल्या संबंदांचो अभ्यास करपी शास्त्र नागरीकशास्त्र अशें म्हणटात.
मनीस हो समाजमोगी आशिल्ल्यान जेवणखाण, वस्त्र आनी आलाशिरो ह्यो मुळाव्यो गरको भागोवपा खातीर ताका समाजाची गरज पडटा. गिन्यान, मनोरंजन आनी बरी जीण जगपाक समाजाची गरज आसता. समाजांत रावल्यारूच ताच्या जिवीताक पुरायपण लाबता. कुटुंबांत तशेंच धर्मीक, वेवसायीक, राजकीय आनी संस्कृतीक संस्थांनी वांटो घेवन तो आपणाचो आनी समाजाचोय विकास करूंक शकता. समाजांत रावन ताच्या समुहाचे उदरगती खातीर वा भलायके खातीर मनशाच्या आंगांत कांय गूण आसप भोव गरजेचें. राष्ट्राचो अभिमान, कायद्या विशीं आदर, न्याय-वेव्हार, सहनशीलता, एकामेकाच्या आदाराची जाणीव हे गूण मनशाच्या आगांत आसचे पडटात. असले गूण नागरीकांच्या पदरांत पडचे म्हणून चडशा देशांनी शिक्षणाचो एक वांटो म्हणून ‘नागरीकशास्त्र’ हो विशय शिकयतात. नागरिकांची जीण सुखी, सुसंवादी आनी वेवस्थीत जावंची म्हणून लागपी आचार, विचार आनी वेव्हार हांचे नेम नागरीकशास्त्र अभ्यासांत आश्पावतात. ह्या शास्त्रा वरवीं नागरीकाच्या आचाराचो, रावपाचो, हेर समाजा कडेन आशिल्ले ताचे संबंद आनी हे संबंद बरे रितीन कशे उपेगांत हाडपाचे हे विचार नागरीकशास्त्रांत येतात. समजाजांत खंयची वागणूक बरी आनी खंयची वायर हांचे कांय आदर्श ह्या शास्त्रान थरयल्ले आसात.
नागरीकशासअत्र जिविताच्या विंगडविंगड भागांचो अभ्यास करता. नागरीकांच्या हक्कांचो आनी कर्तव्यांचो तातूंत मुखेलपणान विचार जाता. कुटुबांत, शाळेंत आनी मागीर समाजांत कशें वागप, तशेंच ह्या आनी हेर संस्थांतल्या मनशांची वागणूक कशी आसची हांची म्हायती नागरीकशास्त्राच्या अभ्यासान समजता. विंगड – विंगड स्वयंसेवी संघटना, समाजीक संस्था, थळाव्यो स्वराज्य संस्था, हेरांचें आनी नागरीकांचें तशेंच एका नागरीकाचे दुसऱ्या कडेन संबंद कशे आसचे हांचो अभ्यास नागरीकशास्त्राचे वळेरेंत येता. आदर्श नागरीक कोणाक म्हणप हाचीय म्हायती नागरीकशास्त्र दिता. नागरीकाशास्त्र फकत एकाच मनशाच्या सुखाचो वा गरीब-गिरेस्त असो भेदभाव करिना. समाजांतले सगळे लोक कशे सुखी जातले हाचे विशीं हें
