शास्त्र मार्गदर्शन करता. मनीस एकलो एकसुरो आपली उदरगत करूंक शकना. ताची उदरगत समाजाचे उदरगतीचेर आदारिल्ली आशता. आयचे नवे परिस्थितींत मनशाचीं कर्तव्यां आनी जापसालदारक्यो बदलत रावतात. नागरीकाक तांची जाणीव आसप भोव गरजेचें. समाजजीण सुखी, वेवस्थीत जावपा खातीर नागरीक शास्त्रांतले शिकवणुकेची भोव गरज आसा. -कों. वि. सं. मं.
नागरी लिपि : (पळयात देवनागरी लिपी).
नाग वंश : भारतांतलो एक पुर्विल्लो वंश. पुर्विल्ल्या काळा सावन भारतांत नाग राज्य करताले आसूंक जाय. पूण तांचे उल्लेख खुबूच उण्या प्रमाणांत मेळटात. पुराणांत नागराजांनी विदिशा, मथुरा, कांतिपुरी आनी पद्मावती राज्यांनी राज्य केल्ल्याचो उल्लेख मेळटा. विदिशेच्या सदाचंद्र, चंद्राशू, नखवान, धनधर्मा, भूतिनंद आदी नाग राजांचो उल्लेख आसा. पूण हाचे भायर हेर कांयच म्हायती मेळना. मथुरेंत सात आनी पद्मावतींत णव नागराजास जावन गेल्ल्याचो उल्लेख पुराणांत आसा. पूण तांचीं नांवां दिवंक नात. कांतीपुरी खंय आशिल्ली हाचीय निश्चीत म्हायती मेळना.
पद्मावतीक भावनाग, भीमनाग, बृहस्पतीनाग, देवनाग, गणपतिनाग, प्रभाकरनाग, स्कंदनाग अशा जायत्या नागराजांचीं नाणीं मेळ्ळ्यांत. पद्मावतीचे हे राजा भारशिव कुळांतले आशिल्ले. ते आपल्या खादांर शिवलिंग धारण करताले. भगवान शंकराच्या प्रसादान आपलो नागवंश तयार जालो अशें ते मानताले. ताणीं धा अश्वमेध यज्ञ केल्ले. आपल्या पराक्रमान भागीरथी न्हंयेचें उदक मेळोवन ताणीं आपणाक राज्याभिशेक करून घेतिल्लो. गणपतीनागाचीं नाणीं पद्मावती आनी मथुरेक मेळ्ळ्यांत. भवगानान आपली धूव विदर्भाचो वाकाटक राजकूंवर गौतमीपुत्र हाका दिवन उत्तर आनी दक्षिण भारताची आघाडी निर्माण केल्ली. पूण समुद्रगुप्तान नागांक हारोवन पद्मावतीचें राज्य गुप्त साम्राज्यांत आस्पावन घेतलें. ताणें गणपतीनाग, नागसेन, अच्युत आनी नंदी हांचो नाश केलो अशें ताच्या प्रयागप्रशस्तींत म्हळां.
समुद्रगुप्तान कांय नागकुळांकडेन शरीरसंबंद दवरिल्लो. ताचो पूत दुसरो चंद्रगुप्त हाची कुबेरनागा ही रानी नागवंशांतली आशिल्ली. दक्षिण भारतांत नागराज्यां आशिल्लीं. सातवाहनवंशी सिमुक (श्रीमुख) हाची रानी नागनिका ही नागकन्या आशिल्ली.
मध्य प्रदेशाच्या छत्तीसगढांतल्या बस्तरांत आनी रायपूर जिल्ह्यांत चवदाव्या शतमाना मेरेन नागराज्यां तिगून आशिल्लीं. पद्मगुप्ताच्या नवसाहसांक चरितांत धआर हांगाचो परमारनृपती हो एके नागकन्ये कडेन लग्न जाल्ल्याचो उल्लेख आसा .ती नागकन्या बस्तर जिल्ह्यांत चक्रकोटाक राज्य करपी नाग वंशांतली आशिल्ली अशें संशोधना वयल्यान सिधअद जालां. दक्षिणेंत हेर कांय नागराज्यां आशिल्लीं. कदंबाचे आनी उपरांत बादामीच्या चालुक्याचे मांडलीक आशिल्ले सेंद्रक राजा नागवंशाचे आशिल्ले.
काश्मीरांतलो कर्कोट वंशय नागांतलोच आशिल्लो. ताचो मूळापरीस दुर्लभवर्धन हो इ.स. 650 च्या सुमाराक राज्यार आयलो. ताच्या काळांत चीनी भोंवडेकार ह्युएनत्सांग काश्मीरांत आयिल्लो. ताणें आपल्या वर्नांत म्हळां, दुर्लभवर्धनाचें पंजाबमेरेन पातळिल्लें. ताचो व्हडलो पूत चंद्रापीड हाका चीनी सम्राटान इ.स. 720त राजा म्हणून मान्यताय दिवन ताचे कडेन मैत्री जूळयल्ली. ह्या राजाची ताच्या न्याया खातीर नामना आशिल्ली. हाका फुडैं ताच्याच तारापीड नांवाच्या पुतान मारलो. तारापीडाची कारकीर्द चारच वर्सां आशिल्ली. ताचे उपरांत ललितादित्य मुक्तापीड हो इ.स. 724त गादयेर आयलो. हो काश्मीराचो सर्वश्रेष्ठ राजा आशिल्लो. ताणें जायतीं जैतां मेळयलीं. ताणें गौड, कामरूप, कलींग, कर्णाट, कावेरी, कोंकण, सौराष्ट्र, उत्तर करू, जलंदर आदी ‘देश’ जिकून दिग्वीजय मेळयलो.
ललितादिल्यान काश्मीरांत आनी हेर कडेन शिव, विष्णु, आदित्य हांचीं बी देवळां तशेंच बौध्द स्तूप काश्मिरांतलें नामनेचें मार्तंड देवूळ बादिल्लें. तांचे भव्य अवशेष श्रीनगरा पसून कांय अंतराचेर मत्तन गांवालागसार अजुनूय दिसतात. लितादित्य हाणें इ.स. 724-740 मेरेन राज्य केलें. ताचे उपरांत ह्या राज्याक देंवती कळा लागली. शेवटाक उत्पलवंशी अवन्तिवर्मन हो राजा 855 सुमाराक राज्यार आयलो. -कों. वि. सं. मं.
नागवेंकार, जयवंत विठ्ठल : (जल्म : 19 सप्टेंबर, 1928, ओडली – सालसेत) सुटके झुजारी. तो नॅशनल कॉंग्रस गोंय संघटनेचो वांगडी आशिल्लो. सुटके चळवळीच्या काळांत तो राष्ट्रीय वावर करतालो. 6 एप्रील 1955 ह्या दिसा ताणें सत्याग्रहांत वों घेतिल्लो. पोलीसांनी ताका धरलो आनी खूब त्रास दिलो. प्रदेशीक लस्करी न्यायालया मुखार उबो करून डिसेंबर 1955त ताका 5 वर्सां खातीर बंदखणीची ख्यास्त फर्मायली. 4 फेब्रुवारी 1958 ह्या दिसा ताची बंदखणीतल्यान सुटका जाली. उपरांत तो परतून राजकीय वावर करूंक लागलो. 1972त भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो. -कों. वि. सं. मं.
नागवेंकार, दत्ताराम कुश्ठा विठ्ठल : (जल्म : 20 मार्च, 1934, शोविली – दांडो-बारदेस). सुटकेझुजारी. 1952-56 ह्या काळांत तो ‘आझाद गोमंतक दल’ संघटनेचो वांगडी आनी पंगडाचो मुखेली आशिल्लो. 17 में 1957 ह्या दिसाच्यान तो ‘रांकेर पात्रिओतिका’ हे संघटनेचो वांगडी आशिल्लो. तांच्याच शिबिराचो तो मुखेल आशिल्लो. 26 जानेवारी 1954 ह्या दिसा ताणें कांयसूवा किल्लो, हणजूण्यां आनी मोरजे तिरंगी बावटो लायलो. पत्रकां वांटप, पोलीस ठाण्याचेर आनी रेल्वे स्टेशनाचेर हल्लो करप, केरी पुलाचेर स्फोट घडोवन हाडप हातूंत ताणें वांटो घेतिल्लो.
28 ऑगस्ट 1958 ह्या दिसा पोलीसांनी ताच्या घराचेर धाड घाली. तो पळून वजऱ्यां गेल्ल्यान तांच्या हाताक लागलो ना. पोलीसांनी ताचे आवयक धरून तिचो छळ केलो. ताणें जायत्या पोलीस ठाण्यांचेर हल्लो करून थंयचीं पिस्तोलां आनी तुबकां उबारलीं. तीं पोलीस ठाणीं आनी दीस अशे आसात – गुळेली (1.2.1955), कळंगूट (3.2.1955), अस्नोडें (11.2.1955), सत्तरी(8.2.1956), होंडा (30.9.1956), लाकिया, दमण (2.8.1957), सुपानगुडी (8.10.1957) ,पोळे (9.10.1957), हकणें, पेडणें (7.11.1959), कुडतरी
