लोकप्रियता युरोपी तरणे पिळगेंत खूब वाडली. ‘रॅगटायम’ हे सारको उन्मादक शृंगारीक संगीताचो नाचाचो प्रकार, कसरती लालित्याचो ‘जिटरबग’, ‘रॉक एन्ड रोल’, आनी तसलोच ‘ट्विस्ट’ हे नाचाचे प्रकार अस्तंती जगांत चड उणो काळ प्रभाव गाजयत रावलो.
1009 वर्सा पॅरिसांत पयली नाचाची सर्त जाली. नाचाच्या शिक्षणाची खाशेल्या संस्थांनी आनी विद्यापीठांनी केल्ली वेवस्था, राष्ट्रीय पांवड्याचेर नृत्यकलेचे अकादेमीची स्थापणूक, नाचाविशींच्या गीतांची वाड, नृत्यलिखणांत जावपी सुदारणा, लोकंनाचाचें वाडटे शास्त्रशुध्द संशोधन आनी संपादन, रेडियो आनी दूरचित्रवाणी ह्या माध्यमांतल्यान नाचांच्या कार्यावळींक मेळपी प्रसिध्दी, नाचाच्या संघाचे संवसारीक दौरे, चलचित्रां-नाटकांनी नाचाक दिल्लें म्हत्व ह्या सगळ्या कारणांक लागून विसाव्या शेंकड्यांत अस्तंती नृत्यकलेची पुराय-उदरगत जाली.
नाचाचे हे कलेक उर्बा दिवपा खातीर शासकीय पांवड्याचेर लेगीत खुबशे उपक्रम चालू आसात. प्रजासत्ताक दिसा नामनेच्या नर्तक-नर्तकींक सन्मान्य किताब दिवन तांचो भोवमान करतात. संस्कृतीक प्रतिनिधींक मंडळांत, नर्तकांक परदेशी भोंवडेर धाडटात. तेचप रमाण शिश्यवृत्त्यो संगीत, नाच, नाट्य ह्या क्षेत्रांतल्या कलावंतांक दितात. -कों. वि. सं. मं.
नाचणो : (मराठी: नाचणी, नागली; हिंदी: मंडुआ, माक्रा, रोतका; गुजराती : बावटो; कन्नड: रागी ; संस्कृत: राजिका, नर्तका; इंग्लीश: फिंगर मिलॅट; आफ्रिकन मिलेट; लॅटीन : इल्युसायन कोरॅकोना; कूळ: ग्रामिनी)
ही एक वर्सभर जगपी वनस्पत. तिचीं पाळां खोडा सकयले वटेन एकाच जाग्यावयल्यान चोम्यांनी येतात. तिची लांबाय सादारण 10-20 सेंमी. आसता. खोडाची लांबाय 0.6-1.2 मी. ऊंच आसून मुळांतल्यान जायत्या खोडाचो वेश्टिल्लेवरी आसतात. खोडाचे तेंगशेर 4-6 दाट, सरळ वा वांकड्या कणसांचो आसता. फुलां एकदम ल्हान घोसांनी आसतात. फुलाचें कणस वाटकुळें आनी दरेका कणसाक खांदयो सतात. दर खांदयेक भरपूर नाचणे आसतात.
ही वनस्पत मुळची आफ्रिका खंडांतली आसून उपरांत ती उश्ण कटिबंधांतल्या हेर देशांनी पातळ्ळी. इंडोनेशिया ते आफ्रिका ह्या वाठारांनीय ती पिकयतात. तेभायर मादागासकार, श्रीलंका, चीन आनी जपान ह्या देशांनीय तिची लागवड करतात. चवथ्या आनी पांचव्या शतमानांतल्या द्रवीड साहित्यांत ‘रागी’ च उल्लेख आयला. सुश्रुत संहितेंत (तिसऱ्या शतमानांत) तिचो उल्लेख राजिका ह्या नांवान आयला. हाचे वयल्यान तिसऱ्या शतमानचे आदीं तिचो प्रवेश भारतांत जालो आसुंये वा ती भारतांतलीच आसुंये. सद्या भारतांत सगळ्याक चड करून घाटमाथ्यार, हलके जमनींत चड पावसाच्या वाठारांत तिची लागवड करतात. भारतांत 2.24 दशलक्ष हॅक्टर आनी गोंयांत 3815 हॅक्टर क्षेत्र नाचण्याचे लागवडीखाल आसा. भारतांत नाचण्या पासून 1.97 दशलक्ष टन आनी गोंयांत 3678 टन उत्पन्न मेळटा. 1993-94 वर्सा गोंयांत नाचण्याचें उत्पादन 3247 टन इतलें आशिल्लें.
नाचण्याचे इन्डाफ-5, पी-आर 202 (गोदावरी) पुर्णा, अन्नपुर्णा ह्यो गोंयांत जावपी मुखेल जाती आसात. भाता उपरांत गोंयांत सर्द हंगामांत जावपी नाचणे हें मुखेल पीक. नाचण्याचें पीक पावसांत, वांयगण म्हणून तशेंच गिमांत घेवपाक येता. पावसाची गरज सादारण 50 ते 100 सेंमी. आसता. नाचण्याचें पीक उत्तर भारतांत सर्द हंगामांत जाल्यार दक्षिण भारतांत वांयगण हंगामांत घेतात. ह्या पीकाक तांबशी आनी काळसर तशेंच रेंव भरशी आशिल्ली जमीन मानवता. पावसाळी पीक में वा जून म्हयन्यांत पेरून सप्टेंबर वा ऑक्टोबर म्हयन्यांत तयार जाता. पीक तयार जावपाक 110 ते 120 दीस लागतात. शिंपणावलीचें पीक म्हणून नाचणें वर्सयभर घेवपाक जाता. हॅक्टरीं 4-5 किलो बीं पुरो जाता. नाचण्याची लागवड करपा खातीर सुर्वेक रोपां तयार करचीं पडटात. ते खातीर 8 मी. लांब 1.5 मी. रूंद आनी 10 सेंमी. उंचायेचीं आयणां तयार करचीं पडटात. एक हॅक्टर जमीन लागवड तयार करपा खातीर असलीं 40 आयणां पुरो जातात. दर आयणाक 3-4 पांटले शेणखत आनी 50 ग्राम 19:19:19 सारें घालून उपरांत दर आयणांक 125 ग्राम बी पेरप. पेरचे आदीं बियांक दर किलांक 3 ग्राम ह्या प्रमाणान ‘पारासोन’ हें वखद लावंचें पडटा. तशेंच दर आयणाक 300 ग्राम ह्या प्रमाणान ‘झीकं सल्फेट’ भरसुचें पडटा. हें बियांकय लावंक मेळटा. ते खातीर 12.5 ग्राम झींक सल्फेट घेवन तें थोड्या उदकांत भरसून पेस्ट तयार करतात. ही पेस्ट 2-2.25 किलो बियाणाक लावन एक रात दवरून दुसऱ्या दिसा बियां पेरपाक जातात. आयणांतलीं रोपां 20 दिसांनी लावणी करपाक तयार जातात.
मुखेल शेतांत नांगरणे वेळार हॅक्टरी 20-26 गाडे शेणखत वा कंपोस्ट, 100 किलो 19:19:19 सारें घालतात. उपरांत दोन ओळिंनी 20 सेंमी. आनी दोन रोपांमदीं 15 सेंमी. अंतर दवरून, वांगडा 2-3 रोपां लायतात. रोपां लावन 20-25 दिसांनी हॅक्टरी 50 किलो युरिया सारें दितात. वांयगणांत रेंवट मातयेंत दर 8 दिसांनी जाल्यार बरे जमनींत 15 दिसांनी उदक पितात.
नाचणे हें एक पुश्टीक धान्य. ताच्या पिठा पसून भाकरी करतात. तेचपरी नाचण्याचें सत्व करतात, ताचे पसून आंबील करून खातात. नाचण्यांत भरपूर प्रमाणांत कॅल्शियम आनी प्रथिनां आशिल्ल्यान गंवा परसय तें चड पुश्टीक आसता. कश्टाचें काम करपी लोकांक नाचण्याचें अन्न बरें पडटा. गोड्यामुताचें आशिल्ल्या लोकांकय नाचणे उपेगी पडटा. नाचण्याचें तण गोरवांक खावड म्हणून वापरतात. पूण तातूंत अन्न घटक उणे आसतात.
नाचण्याचेर पडपी मुखेल कीड म्हळ्यार मुळां खावपी कीड (Root Grub), खोड किडो (Stem bores), लिफ होपर (Leaf hopper), कट वॉर्म (cut warm), एफीड (Aphid), ईअरहेड कॅटरपिलर (Earhead Caterpillar) आनी मायलोसरस निवील (myllocerus Neavil). नाचण्याक पडपी मुखेल रोग म्हळ्यार मूळ कृजण्या (foot rat), सिडलींग ब्लायट (Seedling Blight), वायरस (Virus) आनी हेलमेन्तो स्पोरीयम (Helminthosporium) आनी चरमो (Blast). कीड आनी रोग ना जावपा खातीर चर्ण्यार पंदरां दिसां उपरांत मिथायल पाराथिओन (18 मिली) (Methyl parathion) हें वखद फॉस्फोमिडोन 3 मिली. वा डायमॅथोएट आनी 40 ग्राम झायनेब 18 लिटर उदकांत भरसून फवारचें. हें मिश्रण परत लावणि करतकच 20 आनी 40 दिसांनी फवारचें. कणसार पडपी कीड मारपाक मालाथिओन वा हेन्डोसल्फान हें
