वाद्य वाजोवन ताका भजनांत दितालो.
निमणी भोंवडी करून येतकच ताणें रावी न्हंयचे देगेर कर्तारपर नांवाचो नवो गांव वसयलो. थंय तो नांगर चलोवन शेती करतालो. 1538त ताणें आपलो पट्टशिष्य भाई लोहणा हाका अंगद (शरिराचो भाग) अशें नांव दिलें आनी ताका आपलो वारस तशेंच शीख धर्माचो दुसरो गुरु म्हणून नेमलो. 1539त ताणें आपलो देहत्याग केलो. ताच्या मर्णाउपरांत ताचें दहन करचें काय दफन हाचेर ताच्या हिंदू आनी मुसलमान अनुयायां मदीं वाद उपरासलो. पूण उपरांत ताच्या मड्या वयली चादर अर्दी अर्दी वांटून घेवन हिंदुनी त्या चादराच्या अर्दाचें दहन केलें आनी मुसलमानांनी आपल्या अर्दाचें दफन केलें. कर्तारपूराक दोनूय धर्मियांनी ताचें एकाच जाग्यार मदीं वणत घालून स्मारक बांदलें.
गुरु नानकान सदाचारसंपन्न अशा नव्या धर्माची स्थापना केली. तेच वांगडा, उत्तर भारतांत जातीवेवस्था, अस्पृश्यताय, सतीची चाल, मुर्तीपुजा, वायट चाली हांचेआड खर झूज दिवन समाजीक क्रांतीय घडोवन हाडली. ताणें प्रत्यक्ष आपल्या वेव्हारांत परमार्थी वांगडाच समानतायेचें तत्व पणायलें. ताणें ‘संगत’ (धर्मसंघ) आनी ‘लंगर’ (अन्नछत्र) हांची स्थापणूक करून समानतायेचें प्रत्यक्ष आचरण केलें. -कों. वि. सं. मं.
नाना, फडणीस : (जल्म : 12 फेब्रुवारी 1742, सातारा; मरण: 13 मार्च 1800). पेशवायेंतलो एक व्हड मुत्सद्दी. ताचें पुराय नांव बाळाजी जर्नादन भानू. ताचें भुरगेंपण नानासाहेब पेशव्या वांगडा गेलें. तेचपरी ताका राजकारभाराचें शिक्षणूय ताच्याच सहवासांत मेळ्ळें. 1761त आवय आनी बायल हांकां घेवन यात्रेच्या उद्देशान तो पानीपताचे स्वारीत सामील जालो. झुजाच्या बोवाळांत तो निमाणे मेरेन भाऊसाहेबा वांगडा आशिल्लो. भाऊसाहेब ना जातकच पळापळींत तो खुबूच हालांनी रेवाडीक पावलो. थंयच्यान तो जाटांच्या वाठारांत आनी उपरांत दक्षिणेंत आयलो. ताची बायल उपरांत आयली. पूण आवय मात बेपत्ता जाली. व्हडलो माधवराव आनी रघुनाथराव हांचे धुसधुशींत जेन्ना बापून कारभार सोडलो तेन् माधवरावान नानाक फडणीशी दिली.
मदल्या काळांत (1762) कांय तेंप रघुनाथरावा कडेन कारभार वतकूच फडणीशी, चिंतो विठ्ठल रायरीकर हाचे कडेन गेल्ली. पूण कांय तेंपान ती नाना कडेन परत आयली. हेदरा वयल्या घुरयेच्या वेळार नाना पुण्यांत राजकारभार आनी हिशेब पळयतालो. तुकोजी होळकर आनी महादजी शिंदे हांकां सरदारकी मेळोवन दिवपांत ताचो हात शिल्लो. फुडें नारायण रावांच्या काळांत नाना बापूक आदार दितालो. पूण फुडें नारायणरावाची हत्या जातकच ब्रह्महत्या करपी रघुनाथरावाआड ताणें बापूच्या आदारान बारभाईचें कारस्थान घडोवन हाडलें.
1774त सवाई माधवरावाचो जल्म जालो. 1776त रघुनाथरावान इंग्लिशांच्या आदारान पेशवायेचेर घुरी घाली. हैदर आनी कोल्हापुरकरय न नाआड उठले. तोतयाचें बंडय ह्याच वेळार जालें. अशा वेळार नानान इंग्लिशां कडेन पुरंदरची कबलात करून साश्टी, भडोच आदी स लाखांचो मुलूख दिवन राघोबादादाक ताब्यांत घेतलो. हरिपंत आनी महादजीक फाटोफाट हैदर आनी कोल्हापुरकर हांचेर धाडून तांचो बंदोबस्त केलो. नानाचो बापोलभाव मोरबा हाणें कट करून रघुनाथरावाक पेशवेदार हाडपाचो यत्न केलो. अशा वेळार बापूचे मध्यस्तीन नानान मोरोबाकडे एकचार केलो आनी पुरंदर किल्लो आनी बाल पेशवो आपल्या ताब्यांत दवरून णव लाख रुपया दिवन होळकरांक फोडले. फुडें मोरोबाचो कट मोडून ताका अटक केली. तशेंच बापुचो दुबाव येवन ताका नदरकैदेंत दवरून हेरांक ख्यास्त दिली. हरिपंत फडके आनी परशुराम भाऊ पटवर्धन हाणीं नानाक सगले तरेचो आदार दिलो.
दुसऱ्या इंग्लीश मराठा झुजा उपरांत सालबाई कबलातीन 1782त साश्टी सोडल्यार मराठ्यांचो परत मेळ्ळो. भाऊसाहेबाच्या तोतयाक धरून ताची चवकशी करून ताका देहान्ताची ख्यास्त दिली. इंग्लीशांची, फत्तेसिंग गायकवाडाक अहमदाबाद दिवपाची येवजण नानान रद्द करून पेशव्याची मांडलिकी चालू दवरपाक तांकां भाग पडले.
फुडें हरिपंत आनी महादजी हांकां मरण येतकच 1795त मराठ्यांचें निझामा कडेन झुज जालें. खर्डा नगरांत निझामाची हार जाली. नानाच्या यत्नाक लागून मराठे सरदार ह्या झुजांत एकठांय आयले. खर्ड्याच्या झुजा उपरांत ऑक्टोबर 1795त सवाई माधवरावाक अपघाती मरत यलें आनी नानाचें म्हत्व इल् इल्लें उणें जायत गेलें. रघुनाथरावाचो पूत बाजीराव हाचे विशीं नानाचें मत खास नाशिल्लें. ताणें चिमाजी आनी अमृतराव हांकां गादयेर बसोवपाचो यत्न केलो. पूण ताका यस मेळ्ळें ना. 1796त ताणें महाडचो कट रचलो. दौलतरावाक धा लाख रुपया दिवपाचे केले. कोल्हापूरकारांक परशुरामभाऊ आड फितयले. एकामेकां आड कसल्योच भानगडी करचे नात म्हणपाचो सोपूत घेवन रावबाजीक गादयेर बसोवन तो आपूण कारभारी जालो. पूण 31 डिसेंबर 1797 ह्या दिसा दौलतरावान विश्वासघात करून ताका धरलो आनी नगरच्या किल्ल्यांत दवरलो. जुलय 1798त ताका दोन फावट धरून परत बंदी केलो. फुडें 1800त ताका मरण आयलें.
नाना फडणीस जरी एक मुत्सद्दी आशिल्लो तरी ताच्यांत दूरदर्शीपणाचो खुबूच उणाव आशिल्लो. दुसऱ्या बाजीरावा विशीं नाराजी, सवाई माधवरावाचेर कडक देखरेख, सचिवाचो छळ, घाशीरामाची पुण्यांतली जुलमी कारकीर्द, सखारामाबापू आनी सखाराम हरी हांकां बंदखण, छत्रपती साताऱ्याच्या दुसऱ्या साहुची उवेखणी आदी प्रकरणांक लागून नानाक अपेश आयलें, तरी संकटाच्या काळांत मराठ्यांची एकी तिगोवन दवरप, इंग्लिशांपसून स्वातंत्र्य राखून दवरप ही नानाची म्हत्वाची कामगिरी आशिल्ली. पुण्यांत ताणें जायती उदरगत घडोवन हाडिल्ली. ताचे कारकिर्दींत पेशवायेचें उत्पन्न धा कोटीचें जाल्लें. ताणेम धा-बारा वाडे, बेलबागे सारकीं देवळां आनी शनिवारवाड्यांत जायतें बांदकाम केल्लें. पुण्यांत ताणें जायत्यो पेठयो बसयल्यो. तशेंच सदाशिव पेठेचो हौद बांदून पुण्यांत उदका पुरवण केली. हाचे भायर वेळासाक देवूळ, काय गांवांत गोदावरीचेर घाट, भीमाशंकराक ज्योतिर्लिंगाचे देवूळ, काशीक दुर्गाघाटार वाडो, कर्मनाशेचेर पूल, खोपोलीक तळें आनी देवूळ आदी जायत्या बांदकामांनी नानाचो हात आशिल्लो. -कों. वि. सं. मं.
नान्सेन, फ्रित्यॉक : (जल्म : 10 ऑक्टोबर 1861, फ्रोएन; मरण : 13 मे 1930, ल्युसाकर).
