आख्यानांक खूब म्हत्व आसा. ‘आदी’ आनी ‘तीर्थावळी’ अशीं तांचीं नांवां आसात. ‘समाधी’ ह्या आख्यानांत ज्ञानेश्वरी, सोपोनदेव, मुक्ताबाई, चांगदेव आनी निवृत्तीनाथ हांचे समाधीविशीं ताणें बरयलां. हे भायर नामदेवाच्या नांवार ‘बालक्रिडा’ आनी ‘शिवरात्रीमाहात्म्य’ अशीं आनीक दोन आख्यानां मेळटात. कंसाचो वध जायमेरेनचें श्रीकृष्णाचें चरित्र ‘बालक्रिडें’ त आयलां, जाल्यार शंकराचे भक्तीचें व्हडपण हो ‘शिवरात्रीमाहात्म्या’ चो विशय आसा. नामदेवान जशी मराठी भाशेंत काव्यरचना केल्या तशीं हिंदींतूय केल्या. शीखांच्या ‘श्रीगुरूग्रंथसाहेब’ नांवाच्या ग्रंथांत नामदेवाच्या एकसठ पदांचो आस्पाव जाता. ‘भक्त नामदेवजीकी मुखबानी’ म्हणून ह्या पदांक वळखतात. हे भायर नामदेवाचीं हिंदींत आनिकूय सुमार देडशें पदां आसात. नामदेवाच्या कार्याचीं दोन मुखेल खाशेलपणां सात. एक म्हळ्यार, आपल्या अभंगांतल्यान ताणें मांडिल्लो आनी खासा आपले जिणेंतूय आपणायिल्लो समाजीक समतेचो विचार. समाजान अस्पृश्य थरयिल्ल्या चोखा मेळा सारक्या भक्तांचो ताणें शिश्य म्हणून स्विकार केलो. पंजाबांतूय ताचे शिश्य विंगड विंगड जातींतले आशिल्ले.
ताच्या दुसऱ्या कार्याचें खाशेलपण म्हळ्यार महाराष्ट्रा भायर ताणें केल्लो भक्तीमार्गाचो प्रसार. ‘नाचूं कीर्तनाचे रंगी। ज्ञानदीप लावूं जगीं’ हो ताचे जिणेचो हेतू आशिल्लो. ते प्रमाण महाराष्ट्रांत ताणें भक्तीमार्गाचो प्रसार केल्लोच, पूण महाराष्ट्रा भायरूय ताणें भक्तिमार्ग रुजयलो आनी वाडयलो. आपलो प्रदेश सोडून नामदेव उत्तरेंत गेलो आनी वाटेंत सगले कडेन बक्तिमार्गाचो प्रसार करीत सुमार वीस वर्सां तो पंजाबांत रावलो. पंढरपूरा सावन पंजाबा मेरेन ताणें केल्ली ही भक्तीयात्रा, हें लौकीक कार्य कबीरा सारकेल्या संताकूय प्रेरणा दिवपी जालें. शीखांचो गुरु नानक हाकय नामदेवाच्या कार्याक लागून स्फूर्त मेळ्ळी.
नामदेवान समाधी खंय घेतली होय एक वादाचो प्रस्न जालो. नामदेवान ज्या गांवांत समाधी घेतली तो गांव म्हळ्यार पंढरपूर, नरसी काय पंजाबांतलो घुमान अशें ह्या वादाचें रूप आसा. नामदेव एकूच आशिल्लो, काय एका परस चड लोक नामदेव ह्या नांवान बरयताले असोय एक चर्चेचो विशय आसा. ह्या प्रस्नासंबंदान खास अभ्यास करून संत नामदेव हो नामदेव, विष्णुदास नामा, नामा शिंवपी, नामा यशवंत आनी पाठक हांचे परस वेगळो आसा अशें मत डॉ. सरोजिनी शेंडे हिणें परगटायलां.
-प्रा. एस्.एस्. नाडकर्णी
नायक, अज्जू : पुर्तुगेज सरकारांतलो कर्मचारी. तो मूळ लोटली गामवचो. 1610 ते 1622 अशीं तेरा वर्सां तो पुर्तुगेज सरकाराचे नोकरेंत आशिल्लो. सुर्वेक तो दुभाशाच्या कामार आशिल्लो. उपरांत ताका वकील म्हूण बडटी मेळ्ळी नी पुर्तूगेजांचो वकील म्हणून ताका जहांगीर बादशाहाच्यादरबारांत धाडलो. फुडें पुर्तूगेज आनी मोगल हांचेमदीं दुस्मानपण आयलें आनी जहांगीरान सुरत शारआमत रावपी अज्जूक धरून सगळ्या पुर्तूगेजांक धरले. 1615त दोनूय सत्तां मदीं करार जातकूच ताची सुटका जाली आनी तो गोंयांत आयलो. -कों. वि. सं. मं.
नायक, अनंत देमू : (जल्म : 28 एप्रिल 1915, शिवोली – बारदेस). गोंयचो सुटकेझुजारी. 1954 वर्सा सावन तो ‘आझाद गोमंतक दल’ संघटनेचो वांगडी आशिल्लो. सुटके चळवळीच्या काळांत राष्ट्रवादी पत्रकां वांटप, सुटके झुजाऱ्यांक जेवण आनी रावपाची वेवस्था करप आनी हत्यारबंद वावरांनी वांटो घेवप असलीं कामां तो करतालो. शिमे वयल्या राज्यांनी वचून तो राजकी वावर करतालो. 1956त तो पोलीसांचें धरप चुकोवपाक नेत्रादे गांवांत गेलो. अस्नोडें पोलीस ठाण्याचेर हल्लो करपांत ताणें सुटकेझुजाऱ्यांक आदार दिलो. सप्टेंबर 1959त पोलीसांनी ताका धरून बंदखणींत घालो. गोंयचे सुटके उपरांत ताची सुटका जाली. भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो. -कों. वि. सं. मं. नायक असोळणेकार, चंद्रहास पुंडलीक : (जल्म : 11 सप्टेंबर 1917, असोळणें). गोंयचो सुटकेझुजारी. ताणें मुळावें आनी लिसेंवाच्या दुसऱ्या वर्सा मेरेन शिक्षण घेतलें. 1942 वर्सा सावन तो राष्ट्रवादी वावर करूंक लागलो. तो ‘आझाद गोमंतक दल’ संघटनेचो वांगडी आशिल्लो. राष्ट्रावादी साहित्य आनी पत्रकां वांटप, बातम्यो पावोवप, भुंयगत वावुरप्यांक आदार करप असली कामां तो करतालो. 1951त पोलीसांनी ताका धरलो आनी एका म्हयन्या खातीर बंदखणींत दवरलो. 22 जून 1954 ह्या दिसा पोलीसाणी ताका परतो धरलो आनी कांय म्हयन्यांनी सोडलो. ऑक्टोबर 1954 सावन तो भारतीय दुतावासांत वावर करूंक लागलो. ते भायर बंदखणींत आशिल्ल्या सुटकेझुजाऱ्यांक वखदां आनी कपडे दिवन आदार दितालो. तशेंच ‘मचा लढा’ हें सातोळें उजवाडाक हाडून ताच्यो प्रती वांट्टालो.
फेब्रुवारी 1959त गोंयांत आयलो आनी भूंयगत वावरांनी वांटो घेवंक लागलो. जुलय 1961त पोलीसांनी ताका धरलो आनी खूब मार दिलो. तशेंच ताचे कडल्यान ताच्या वांगड्यांनी म्हायती मेळची म्हणून ताचो छळ केलो. पुन ताणें खबर दिवपाक न्हयकार दिल्ल्यान ताका बंदखणींत दवरलो आनी ऑक्टोबर 1961त सोडलो. गोंयचे सुटके उपरांत 1962त वास्को कॉंग्रेस समितीचो सरचिटणीस म्हणून तो वेंचून आयलो. 1973त भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो. -कों. वि. सं. मं.
नायक, आनंद वैकुंठ : (जल्म: 17 मार्च 1934, मडगांव). गोंयचो सुटकेझुजारी. ताणें एस.एस.सी. मेरेन शिक्षण घेतलें. ‘नॅशनल कॉंग्रेस गोवा’ हे संघटनेचो तो वांगडी आशिल्लो. राष्ट्रीय पत्रकां वांटप, पत्रकां लावप असलीं कामां तो करतालो. 1955त तो ‘गोंय सुटके सैन्य’ हाचे खातीर वावर करूंक लागलो. शिमे वयल्या वाठारांतल्यान बॉमांखातीर लागपी सामान हाडून बॉम तयार करपाचें काम तो करतालो. 14 ऑगस्ट 1956 ह्या दिसा पोलीसांनी ताका धरलो आनी चार वर्सां बंदखणींत दवरलो. 26 सप्टेंबर 1973 ह्या दिसा भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो. -कों. वि. सं. मं.
