कूलदेवाच्या दर्शनाक येता आसतना काणकोणच्या रानांत ताची आनी ताच्या कटुंबाची चुकामूक जाली. कशेच तरेन तांची गांठ जायना तें पळोवन निमाणें ताणें मंगेश देवाक सांकडें घालें. तेन्ना ताका एका अवधूतवेशी मनशाचें दर्शन घडलें. ताणें ताका जिविताच्या खऱ्या अर्थाविशीं उपदेश केलो. तें आयकून ताचो पुराय कायापालट जालो. फुडें ताणें संवसाराचो त्याग करून परमेश्वर भजनांत काळ घालयत मंगेशींच वसणूक केली. निमाणें समाधी काळा मेरेन तो थंय आशिल्लो. हाचे भायर ताच्या चरित्रा विशीं चड म्हायती मेळना.
वागळे हाणें ताचें नांव शंकर अशें दिलां. ताचे कवितेंत लेखकाचें नांव दिलां तें मंगेश. पूण ताका नायकस्वामी वा पूर्णप्रकाशानंदनाथ ह्याच नांवान वळखतात. ताणें आपली गुरूपरंपराय दिल्ली आसून नाथ संप्रदायांतलो ब्रह्मानंदनाथ हो आपलो गुरु आशिल्ल्याचें सांगलां.
ह्या कवीचे तीन ग्रंथ उपलब्ध आसात. तातूंतलो 1847 ओवयो नी अध्याय आशिल्लो श्रीपुर्णप्रबोधचंद्रोदय हो पयलो आनी व्हड ग्रंथ. ‘शिवदर्पण’ हो ताचो दुसरो ग्रंथ. हो ग्रंथ अनुष्टुप छंदांत आसा. तिसरो ग्रंथ राधाविलास हो 170 श्र्लोकांचो आसा.
नायकस्वामीच्या ग्रंथांत ताणें खंयच आपली म्हायती दिल्ली ना. पूण ताचो शिश्य व्यंकट हाणें आपलो काळ दिला, ताचे वयल्यान नायकस्वामीचो काळ सतराव्या शतमानाच्या निमाणें आनी अठराव्या शतमानाचे सुरवातेक आसूंक जाय.
नायकस्वामीन आपलें उरिल्लें आयुश्य मंगेश देवस्थानांत रावन देवाचे सेवेंत घालयलें आनी थंयच आपलो देह दवरलो असो समज आसा. मंगेश देवस्थानांत ताची समाधी आसून ताच्या पादुकांची थंय सदांच पुजा जाता.
-कों. वि. सं. मं.
नायका: एक अनुसुचीत जमात. ह्या लोकांची वसती चड करून गुजरात आनी महाराष्ट्रांत आसा. नायका आनी नायकडा अशा दोनूय नांवांनी तांकां वळखतात. तांचे चोळीवाला नायका, कपाडिया नायका, मोट नायका आनी नाना नायका अशे पोटविभाग आसात. ते चड प्रमाण नायका भिल, बरोदिया, दोडंया, दभडिया, कडरिया, कातकरी, गवित, नाईक, पवार, सवारे, ठोक्रे आनी वाघ अशीं कुळां आसात.
1961चे जनगणनेप्रमाण नायकांची लोकसंख्या 1,19,755 आशिल्ली.
महाराष्ट्रांतले चडशे नायका लोक भिल्ली भास उलयतात. दादले खोमीस, पुडवें आनी माथ्यार तोपी घालतात आनी बायलो साडी-चोळी असो भेस करतात. आंकवार चलयो कडल, खाडकी, पोले आनी मनगटांचेर पाडून घेतात.
हे लोक कोंड्यांनी बांदिल्ल्या घरांनी रावतात. वण्टी शेणान सारयतात. गायो-म्हशी घरांतूच बांदतात. चडशे नायका हिंदू आसून मरिमाता, काकाबलिया आनी देवलिमाडीं हीं ताचीं मुखेल दैवतां. हिंदूंचेच सण-परबो ते मनयतात. दिवाळी आनी होळी हे तांचे मुखेल सण. भूतां-खेतां, जादू हांचेर तांचो विस्वास आसून तेविशीं ते भगताचो सल्लो घेतात. ज्वारी आनी कड्डणां हें तांचें मुखेल अन्न आसा. गायचें सोडून ते हेर मास खातात. च्या हें तांचें आवडीचें पेय. सणा-परवेक ते सोरो पियेतात.
नायका लोकां मदीं पितृसत्ताक कुटूंबपद्दत आसा. तांचीं एकाच कुळांत लग्नां जायनात. तांचे भितर विधवा विवाहाक मान्यताय आसून, सेवाविवाह आनी घरघुशी पद्दततिनूय लग्नां जातात. विधवा विवाहाक धर्मीक विधींची गरज नासता. मामा-भाची तसेंच मावस वा आते भयणी कडेन ते लग्नां जायनात.
बारह दीस सुवेर धरतात. समाजांतलीं झगडीं-झुजां, घटस्फोट, चोरी असलीं प्रकरणां गांवांतल्या पंचा कडल्यान सोडयतात. ह्या लोकां मदीं मडें पुरपाची आनी लासपाचीय चाल आसा. तेविशींचो धर्मीक विधीचो हक व्हडल्या पुताक मेळटा.
-कों. वि. सं. मं.
नायकीण : (पळेयात देवदासी).
नायकीण धबधबो : उत्तर अमेरिका खंडातल्या पळोवपा सारक्या आनी एका आगळ्या वेगळ्या देखाव्यांतलो एक संवसारीक नामनेचो धबधबो. कॅनडा आनी अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांचे शिमेर आनी ईसरी तशेंच ऑंटेरिओ ह्या तळ्यांक जोडपी नायगार न्हंयेचेर हो धबधबो आसा. गोट जुंव्यान ह्या धबधब्याचे दोन भाग पाडल्यात. ह्या धबधब्याक ‘नायगारा फॉल्स’ वा ‘अमेरिकन फॉल्स’ अशें म्हणटात. ताची उंचाय 51मी. आनी रुदांय 305मी. आसा. कॅनडांतल्या धबधब्याक ‘कॅनडियन फॉल्स’ वा ‘हॉर्सशू फॉल्स’ अशें म्हणटात. ताची उंचाय 48मी. आनी लांबाय 792.5 मी. आसा. अमेरिकेंत वा कॅनडांत युरोपीय लोकांच्यो वसणुको जावंचे पयलीं सावन जायत्या इंडियन ‘जमातींक’ ह्या धबधब्याची उदकाचें फकत 6% उदक अमेरिकन फॉल्सा वयल्यान व्हांवता. उरिल्लें उदक कॅनडाच्या धबधब्या वयल्यान व्हांवता.
त्या धबधब्याचें व्हांवतें उदक नितळ आनी निवळ आशिल्ल्यान धबधब्याची सोबीतकाय चडूच नदरेंत भरता. कॅनडा वटेन क्वीन व्हिक्टोरिया पार्का सावन आनी अमेरिकन फोल्सलागसल्ल्या प्रॉस्पॅक्ट पॉयंटा सावन धबधब्याची सोबीतकाय चडूच उठून दिसता. रातच्या वेळार धबधब्याचें उदक जंय पडटा थंय रंगीत उजवाडाची वेवस्था कडल्यान आनी ताचे भोंवतणी व्हड-व्हड उद्यानां आशिल्ल्यान थंय भोंवडेकारांची खूब गर्दी आसता. 1941त नायगारा न्हंयचेर ‘रेन्बो ब्रिज’ नांवाचो पूल बांदला. ह्या पुला वयल्यान धबधब्याचे सोबीतकायेचें दर्शन घडटा. ह्या धबधब्याक जाय तशी उदका पुरवण जांवची आनी ताची सोबीतकाय तिगून उरची देखून अमेरिका आनी कॅनडा ह्या देशां मदीं 1950त करार जाल्लो. तेप्रमाण पर्यटक हंगामांत दर सेकंदाक उण्यांत उणें 3,000 घ. मी उदक आनी हेर वेळार दर सेकंदाक उण्यांत उणें 1500 घ. मी. उदक सोडटात. उरिल्लें उदक वीज निर्मिती करपाक वापरतात. तेचपरी अमेरिकन फॉल्साक जाय तशें उदक मेळचें देखून ताका खारजा वरवीं उदका पुरवण करतात. अमेरिकन धबधब्या खातीर सकयल आशिल्ल्या फातरांचेर व्हड प्रमाणांत परिणाम जातालो. हें पळोवन 1969त न्हंय कांय काळ दुसरे कडेन घुंवडावन तो वेवस्थीत केला. ह्या धबधब्या कडेन संबंदीत
