आशिल्लें इतिहासीक आनी प्रकृतीक इतिहास साहित्य न्यूयॉर्क राज्यांतल्या नायगारा फॉल्स शाराच्या नायगारा फॉल्स म्यूझियमांत आसा. -कों. वि. सं. मं.
नायजर : अस्तंत आफ्रिकेतलें एक प्रजासत्ताक राष्ट्र. क्षेत्रफळ 11,86,408 चौ. किमी. विस्तार 12° उत्तर ते 23° 30’ उत्तर आनी 0°30’ उदेंत ते 15°30’ उदेंत न्यामे राजधानी देशाचे नैर्ऋत्येक कोनशाक आसा. नायजरचे उत्तरेक अल्जेरिया आनी लिबिया; उदेंतेक चॅड; दक्षिणेक बॅनीन आनी नायजेरिया, अस्तंतेक बुर्किना फासो (अपर व्होल्टा) आनी माली देश आसात.
भूंयवर्णन : नायजरचो उत्तरे कडचो आनी उदेंतेतलो सु. 2/3 वांटो सहारा रेंवटाचो आसा. आग्नेयेक चॅड दोंगुल्ल्यांचो वाठार आसा. हांगा ग्रेबोन हें 2,000 मी. उंचायेचें तेमूक आसा. ईशान्य आनी उदेंत वाठारांनी चडशो रेंवेच्यो दोंगुल्ल्यो आसात. नैर्ऋत्येक नायजर न्हंय, आग्नेयेक चॅड तळ्याक मेळपी कोमाडुगू योबे न्यंय आसा.
कर्कवृत्ताचे दक्षिणेक आशिल्ल्यान हो एक उश्ण देश. न्यामेक सरासरी तापमान 33° ते 38° सॅ. इतलें आसता. नैर्ऋत्य भागांत वर्सुकी सरासरी पावसाचें प्रमाण 55 सेमी. आसा आनी तें उत्तर आनी उदेंत भागांकडे उणें जायत वता. देशाच्या मदल्या वाठारांनी तें 18 सेंमी. इतलें आसता. जानेवारी-फेब्रुवारींत ईशान्य वेपारी सुकें वारें व्हांवता. एप्रीळल-में म्हयन्यांत दर्यांतल्यान येवपी वाऱ्याक लागून चक्री वादळां जातात. जून ते ऑक्टोबर शितळ आनी पावशी ऋतू आसता. चडसो ऑगस्टांत सगळ्याक पावस पडटा.
उत्तरेक रेंवाट पडींग जमीन आसा. दक्षिणे कडची जमीन पिकाळ आसा. ‘साहेल’ वाठारांनी काट्यांचीं झोपां आसात. उदेंतेक आनी उत्तरेक ओस वाठारांनी उदक सांठोवपी वनस्पत वाडटा आनी रेंवटांत जळींमळीं खाजूर, ताड आनी हेर रूख मेळटात. साहेल वाठारांत शहामृग आनी हरणां आसात. हती, घोडे, शींव, माकड, कळावीट आनी हेर तरेकवार मोनजात मेळटा.
इतिहास : एक हजार वर्सां पयलींचो नायजराचो इतिहास म्हळ्यार अरब, बर्बर, सोंघाई, हौसा, फुलांनी आनी तुराग हांच्या लडयांचो इतिहास. धाव्या शेंकड्याच्या सुमाराक चॅड तळ्यालागचो वाठार घेवन बर्बर लोकांनी हौसा राज्याची थापणूक केली. इकराव्या आनी बाराव्या शेंकड्यांनी अरबांनी धर्मीक झुजां करून बर्बरांक दक्षिणेक धावडांवन घाले आनी सक्तीन धर्मांतर करून हांगासर इस्लाम धर्मियांचो आंकडो वाडयलो. 1515त पयल्या अस्किया मुहंमदान सोंघाई जमातीच्या साम्राज्याची थापणूक केली.
1922त नायजर हो फ्रॅंच वसणुकेचो एक भाग जालो. दुसऱ्या म्हाझुजा उपरांत स्वातंत्र्य चळवळीक गती आयली. 1946 वर्सा नायजराक एक प्रदेशीक विधिमंडळ तयार करून लोकांक फ्रॅंच नागरीक केले. ह्या मंडळाच्या मतदानाक लागून डिसेंबर 1958त नायजर हें पांचवें फ्रॅंच गणतंत्र जालें. 3 ऑगस्ट 1960त नायजर पुराय स्वतंत्र जालो.
अर्थीक स्थिती : सहाराचे दक्षणेक हो रेमवट आनी ओस पडिल्लो प्रदेश आशिल्ल्यान, देशाचो विकास, उत्तरेक पशुपालन आनी दक्षिणेक शेतवड हांचेर आदारिल्लो आसा. देशांत फकत 9.6% जमीन शेतवडीक आनी लागवडीक वापरतात. 86% लोक शेतवड आनी पशुपालन हांचेर जियेतात. भूंयमूग आनी कापूस हिम हांगाचीं म्हत्वाचीं पिकां. कसावा, तोर, कांदे, खाजूर, जोंधळो, कणंगां, तंबाकू हीं पिकां उण्या प्रमाणांत जातात. शेतवडी परस चड म्हत्वाचो वेवसाय पशुपालन. देशाच्या 60% भागांत हो वेवसाय चलता. खनीज सांठ्यांत, खनीज मीठ आनी लोखण मेळटा. फातरी कोळसो आनी खनीज तेल कांय वाठारांनी मेळटा. नायजर न्हंयेत आनी चॅड तळ्यांत कांय प्रमाणांत नुस्तें मारतात. देशांतलो वेव्हार बरे येरादारेची सुविधा नाशिल्ल्यान मर्यादीत आसा.
देशांत 1981 मेरेन 8,547 किमी. लांबायेचे रस्ते आशिल्ले. हांगा न्यामे, झिंडर आनी माराडी हे आंतरराष्ट्रीय विमानतळ आसात. ह्या देशांत रेल्वे मार्ग ना.
हांगाचे लोकसंख्येची दाटी चड आसा. न्हंयेच्या वाठारांत चड लोक रावतात. सावळ्या रंगाचे लोक नायजर न्हंयेच्या वाठारांत रावतात. तुराग आनी फुलांनी हे हेडगे लोक गोरवां आनी मेंढरां पोसतात. हांगाचे चडशे मुसलमान आसात. तांच्यो कितल्योशोच जाती आनी विंगड विंगड भासो आसुनूय फ्रॅंच भास ही शासनाची अधिकृत भास आनी शिक्षणाचें माध्यम आसा.
साक्षरतायेचें प्रमाण फकत 5.8% आसा आनी शिक्षणीक मळार हो देश सामको फाटसारिल्लो आसा. न्यामे, झिंडर, माराडी, ताउआ हीं हांगाचीं मुखेल शारां. -कों. वि. सं. मं.
नायजेरिया : फॅडरल रिपब्लीक ऑफ नायजेरिया. आफ्रिका खंडाचे अस्तंत देगेवयलो सगळ्यांत व्हड देश. क्षेत्रफळ 9,23,773 चौ. किमी. विस्तार 2°30’ उदेंत ते 14°30 उदेंत आनी 4°30 उत्तर ते 14°17 उत्तर. हाचे उदेंतेक कॅमेरून, उत्तरेक नायजर, अस्तंतेक बॅनीन आनी दक्षिणेक अटलांटीक म्हासागराचें गिनीचें आखात आनी ईशान्येक चॅड तळें आसा. हाची उदेंत-अस्तंत लांबाय 1, 126.5 किमी. आनी दक्षिण-उत्तर लांबाय 1,050 किमी. आसा. लागोस हें ह्या देशाचें राजपाटण.
भूंयवर्णन : नायजेरिया हो आफ्रिकेच्या सड्यावयल्यान अस्तंतेक आनी उत्तरेक देंवत गेल्लो प्रदेश हांगा 610 मी. 915मी. आनी 1,220 मी. उंचायेचे वाठार आसात. अस्तंत आनी उत्तरेक पुर्विल्ल्या घट्ट खडपांचे आनी मदीं-मदीं ऊंच मळांचे प्रदेश आसात. चॅड तळ्या कडचो प्रदेश आनी साकोटो न्हंयेचो प्रदेश देगांनी मोव आनी आर्विल्ल्या खडपांचो आसा. उदेंतेक ऍडामावाचो उंच दोंगरी प्रदेश आनी ऊडी सड्याचो प्रदेश आनी उत्तरे कडचो जॉस आनी ब्यू सड्याचो प्रदेश हे नायजेरियांतले म्हत्वाचे प्रदेश. देशाचो उत्तरेकडचो वाठार, सहारा ह्या रेंवटी प्रदेशाक तेंकून आसा. नायजर ही आफ्रिकेंतली तिसरी व्हड न्हंय. नायजेरियांत वायव्येक भितर सरून आनी नैर्ऋत्येक व्हांवत वचून ती गिनीच्या आखाताक मेळटा.
हवामान: देशाचे आग्नेयेक दमट, उत्तरेक आनी अस्तंतेक उश्ण सॅव्हाना प्रकाराचें आनी सामकें उत्रेक सुकें स्टॅप प्रकाराचें हवामान आसता. दक्षिणेक पावस मार्च ते नोव्हेंबर ह्या तेंपार पडटा आनी उत्तरेक में ते सप्टेंबरांत पडटा. दक्षिणेक हवामानाक सम आनी सौम्य आसता. जॉस
