सड्यार तापमान उणें उरता. तापमाना प्रमाण पावसांतूय विंगड विंगड प्रकार मेळटात. अस्तंतेक सरासरी पावस 175 सेंमी. आनी उदेंतेक 425 सेंमी. इतलो वाडत वता, पूण मदल्या वाठारांनी पावस उणो पडटा. हांगा वाऱ्याचे दोन प्रकार दिसतात. ते म्हणजे हरमॅटन हो उश्ण आनी सुको वारो सहारा रेंवटांतल्यान येता आनी दुसरो विषुववृत्तीय पावस हाडपी दर्याचो वारो.
वनस्पन आनी मोनजात : नायजेरियांत वाठारा प्रमाण जशें जशें हवामान बदलत वता तशे तशे दर एका वाठारांत वनस्पतीचे विंगड विंगड प्रकार दिसतात. तशेंच न्हंयेच्या देगांचेर 16 ते 96 किमी. रूंदायेचीं खारफुटीं आनी रेंबट रानां आसात. हाचे पलतडीं 80 ते 160 किमी. रुंदायेचीं विषुववृत्तीय रानां आसात. जातूंत तेलवाड, सापेली, माहोगॉनी, इराको, ओबिची आनी हेर ऊंच रूख आस्पावतात. अस्तंती आनी मधअय अस्तंती प्रदेशांत कोको आनी रबर हांची लागवड केल्या. गोरिला, चिंपांझी, तरेकवार सोरोप, मानगीं, उदकांतले घोडे, हती, जिराफ आनी शींव सारकिल्ली मोनजात हांगाच्या रानांनी दिश्टी पडटा. तशेंच न्हंयांनी तरातरांचीं नुस्तींय आसात.
इतिहास आनी राज्यवेवस्था : इंग्लीश राजवटी पयलीं नायजेरियाच्या इतिहासाची पुराय म्हायती मेळना. मध्ययुगांत नायजेरियाचो संबंद अस्तंत सुदानी राज्यांकडेन आशिल्लो. पंदराव्या शतमानांत नायजेरियाचेर इस्लामी धर्माचो खून प्रभाव पडलो. कानो हें इस्लामी धर्मशास्त्राचें शिक्षण दिवपी तशेंच म्हत्वाचें वेपारी केंद्र आशिल्लें. एकुणिसाव्या शेंकड्याचे सुरवातेक फुलानी शेख हाणें ‘जिहाद’ (पवित्र झुज) केलें. उथमान डॅन फोडिआं हाणें फुलानी साम्रज्याची थापणूक केली.
नायजर न्हंयेचे देगेर गुलांमाचो वेपार खूब तेंप चलतालो म्हणू ताका ‘गुलामांची देग’ ह्या नांवान वळखताले. कांय थळावे लोक हेर लोकांक धरून तांकां गुलाम म्हणून विकताले. 1807त इंग्लीशांनी गुलामांचो वेपार बंद केलो. हाका लागून थंय हेर वेपार वाडीक लागले. नायजर न्हंयेचो मार्ग सांपडिल्ल्यान, वेपाराची आनी उदरगत जावपाक लागली. 1861त इंग्लीशांनी लागोस जुंव्याचेर जैत मेळयलें आनी ताड तेलाचो वापर तांच्या हातांत आयलो. 1885त इंग्लिशांच्या शेकातळा आशिल्ल्या उदेंत देगेच्या वाठाराक ‘ऑयल रिव्हर प्रोटेक्टोरेट’ हें नांव दिलें. नायजेरियाचो मदलो वाठार इंग्शांच्या शेकातळा हाडपाचें काम सर जॉर्ज गोल्डी हाणें केलें.
हांगा 1914त ब्रिटीशांची एक वेगळी वसणूक निर्माण जाली. तिचो राज्यकारभार इंग्लिशांच्या हातांत आसलो. पयलीं सर फ्रॅडरिक लुगार्ड आनी मागीर लॉर्ड लुगार्ड हे गव्हर्नर आशिल्ले. ह्या इंग्लिशांच्या विभागांतलें खाशेलेपण म्हळ्यार ताणीं हांगाच्याच थळाव्या लोकांच्या हातांतल्यान राज्यकारभार चलयलो. दुसऱ्या म्हाझुजा उपरांत स्वतंत्रतायेच्यो मागण्यो जावपाक लगल्यो. 1954तल्या संविधानाक लागून नायजेरियेक संघराज्यात्मक म्हणून दर्जो मेळ्ळो आनी देश स्वतंत्र जावन 1963त नायजेरिया प्रजासत्ताकाची थापणूक जाली.
लश्करी प्रकाशनांत सर्वोच्च लश्करी काउन्सील कारभार पळयता. तातूंत लश्कराचो सेनापती हो अध्यक्ष आनी राष्ट्रमुखेल आसता. एक संघराज्य काउन्सील आसता आनी हातूंत सेनापती वांगडा हेर राज्यांचो एक-एक मुलकी प्रतिनिधी आसता. दर एका राज्याचें वेगळें कार्यकारी मंडळूय आसता.
अर्थीक स्थिती : दुसऱ्या मजाझुजा उपरांत उद्देगधंदे वाडत आसात. पूण शेतवड हो हांगाचो एक म्हत्वाचो उद्देग. कोको, भूंयमूग, कापूस, ताडतेल आनी रबर हीं हांगाचीं मुखेल नगदीं पिकां. कथील, खनीज, तेल, कोलंबायट हीं खनिजां म्हत्वाचीं आसात. उत्तरेक चडसो गोरवां पोसपाचो वेवसाय नेटान चलता. उत्तरेकडचे फुलानी लोक पशुपालनाचो वेवसाय करतात. देशाचो 3,62,600 चौ. किमी. भाग रानांनी वेश्टिल्ल्यान, रानां हीं अर्थीक नदरेन म्हत्वाचीं आसात. उदकांतले येणावळीचेंय मोल बरेंच आसा. वट्ट उत्पन्नातलें सु. 6% खणींतल्यान मेळटा. कोळसो हें म्हत्वाचें उर्जासाधन आसलें तरी खनीज तेलाचें उत्पादन वाडत आसा. तरातरांचे कपडे विणपाचे बरेच कारखाने ह्या देशांत आसात.
रस्त्या येरादारीच्या मळार नायजेरियाची उदरगत दिसान दीस जायत आसा. हांगा सु. 90,000 किमी. लांबायेचे रस्ते आसात. ताड, कोको, हीं पिकां जावपी वाठारांनी रस्ते चड आसात. नायजेरियांत बुरुटू, लागोस, पोर्ट हारकोर्ट, कोको, वॉरी, कॅलॅबर हिं वेपारी बंदरां आसात. हांगा 4,313 किमी. लांबायेचे रेल्वेमार्ग आसात. गोस आनी कानो हांगा आंतरराष्ट्रीय विमानतळ आसात. ‘नायजेरिया ऍरवेस’ ही हांगाची राष्ट्रीय विमान कंपनी.
लोक आनी समाजजीण: आफ्रिकेंतल्या हेर देशां परस नायजेरियाची लोकसंख्या चड आसा. नायजेरियांत खापरी (निग्रो) लोक चड आसात. तांची हेर जातींकडेन भरसण जाल्या. थळावे खापरी फकत दक्षिणेक रानांनी आसात. हेर म्हत्वाच्यो जमाती अस्तंतेक इडो, उदेंतेक इबिर्बाओ आनी इज्यो नी उत्तरेक फुलानी, कानुरीम नूप आनी टीव ह्यो आसात. इंग्लीश ही शासनाची आनी वेपारी भास. योरूबा, इबो आनी हौसा ह्योय भासो खूब लोक उलयतात. उत्तरेक मुसलमान चड आसात आनी दक्षिण तशेंच अस्तंतेक क्रिस्तांव धर्माचे लोक चड आसात. उत्तर विभागा परस उदेंत आनी अस्तंत विभागांनी शिक्षणाची उदरगत जाल्या. देशांत शिक्षण दिवपी मिशनरींच्यो खाजगी शाळा चलयतात. लागोस, ईबादान, आबेओकटा, ईफे, झारिया, जॉस हीं हांगाचीं म्हत्वाचीं शारां.
-कों. वि. सं. मं.
नायटो : (पळेयात कातीचो रोग).
नायट्रीक ऍसीड (आम्ल): म्हत्वाचें खनीज आम्ल. रेणवीय सूत्र HNO3 . सगळ्यांत पयलीं तयार केल्लें आनी वापरांत आयिल्लें नायट्रोजनाचें संयुग. आक्वा डियोल्युटिव्हा, आक्वा प्रायमा, स्पिरिट्स ऍसिड्स नायट्राय, स्पिरीट्स नायट्राय, फ्युमान्स ग्लाऊबेरी, आक्वा फॉर्टीस, ऍझोटीक ऍसीड, एनग्रेव्हर्स ऍसीड ह्या नांवांनीय ह्या आम्लाक वळखतात. हें एक द्रवरूप पारभासी, रंग नाशिल्लें जावं हळदुवसार, वाफाळपी, उस्वासांत आडखळ हाडपी, दाहक (कातीच्या संपर्कांत आयल्यार थंयच्या पेशींचो दाह जाता) आनी संक्षारक (रसायनीक विक्रियेन ल्हव ल्हव ना करपी) आम्ल. 100% शुध्द नायट्रीक आम्ल रंगहीन द्रव आसूण ताचें वि.गु. 1,50269 (25° सॅ. क) वरगळ बिंदू, 41.59°
