== नारायण यंत्र : == नारायणाचे पुजेखातीर गरजेचें अशरं यंत्र.ह्या यंत्रांत मदीं 'ऊॅ नमो लक्ष्मीनारायणाय' अशें बरोवन ताचे भोंवतणीं एक त्रिकोन काडटात. त्रिकोनाच्या तीन कडांनी प्रभा, आवरण आनी विक्षेप ह्या शक्तींचीं नांवां बरयतात. त्रिकोनाच्या भोंवतणीं षट्कोन काडटात आनी ताच्या स अोळींचे भितरले वटेन महोल्का,वीरल्का,वृध्दोल्का, पृथूल्का,विद्युदुल्का, ज्वलदुल्का अशीं नांवां बरयतात. ह्या षट्कोना भोंवतणीं एक वाटकूळ काडटात आनी तातूंत अष्टदल कमळ चितारतात.अष्टदलांत सनक, सनंदन, सनत्कुमार, सनातन, नारद, तुंबरु आनी समंत हीं नांवां बरयतात. हे आकृती भोंवतणीं आनी एक वाटकुळ काडटात आनी तातूंत सोळा पाकळ्यांचें कमळ काडटात.ह्या सोळा पाकळ्यांत दशावतारांचीं नांवां, शंकराचीं पांच नांवां आनी परनेश्वर हो शब्द बरयतात.हे आकृती भोवतणीं परत आनी एक वाओटकूळ काडून, तातूंत चोवीस पाकळ्यांनी विष्णुच्या चोवीस वस्तूंचीं नांवां बरयतात.हे आकृतीभोंवतणीं आनीक एक वाटकूळ काडून तातूंत बत्तीस पाकळ्यांचें कमळ काडटात आनी त्या पाकळ्यानी विष्णुचीं नांवां बरयतात.ह्या सगळ्या आकृतींभोवतणीं आठ दिशांक अष्टदिग्जांचीं नांवां बरयतात. - कों. वि. सं. मं. == नारायणस्वामी: ==दक्षिण भारतांतलो एक देवं हो सोरपाच्या विखाची बादा पयस करता, असो समज आसा. हाचेविशीं एक कथा प्रचलीत आसा,ती अशी - एक भुरगो एकदां कांय इश्टांसयत रानांत लाकडां हाडपाक गेल्लो.थंय एक रोयण आशिल्ली. तें पळोवन ताच्या आंगांत कसले तरी दैवी प्रेरणेचो संचार जालो आनी तो ते रोयणींत भितर गेलो.आशिल्ल्या इश्टानी घरा येवन ही खबर ताच्या आवयबापायक सांगली. तीं दोगांय रोयणीकडन वचून ताका उलो मारीत थंय बसलीं.मागीर तो भुरगो रोयणींतल्यान भायर आयलो, तेन्ना ताच्या हातांत सोरपाचो विळखो आशिल्लो.मागीर तो गांवांत आयलो.लोकांक ताणें सांगलें, कोणाकूय सोरोप चाबलो जाल्यार ताणें एक फातर तकलेर घेवन रोयणीकडेन वचचें आनी 'नारायणस्वामी' असो उलो मारचो; म्हणटकच वीख देंवतलें. इतलें सांगून तो रोयणींत वचून अदृश्य जालो. कांय दीस वतकूच तो गांवांतल्या भुरग्यांच्या आंगांत येवन तांकां त्रास दिवपाक लागलो. मागीर लोकांनी ताचें देवूळ बांदलें आनी ताची पुजा सुरु केली. -कों. वि. सं. मं. == नारायणास्त्र: ==जाची देवता नारायण आसा, अशें अस्त्र.हें अमोघ अशें मानलां.जाचो वध जायना, ताचो लेगीत तें वध करुंक शकता. ताचो प्रयोग करतकूच रोखडेंच वादळ जाता, धर्तरी कडकडटा आनी दर्याचेर व्हडलीं ल्हारां उसळटात. ताका विरोध करतलें अशें दुसरें अस्त्र ना.झूज सोडून नारायणाक अनन्य भावान शरण वचप, होच ह्या अस्त्रापसून राखण मेळोवपाचो एकूच उपाय,अशें महाभारतांत सांगलां. द्रोणाचार्यान नारायणाचें स्तवन करुन ताचेकडल्यान हें अस्त्र मेळयल्लें.दुस्मानाक मारले बगर हें अस्त्र परत येना, देखून ताचो प्रयोग संयमान करचो, अशें नारायणान द्रोणाचार्याक सांगिल्लें.द्रोणाचार्यान फुडें तें अस्त्र आपलो पूत अश्वत्थामा हाका दिलें.भारतीय झुजांत धृष्टद्युम्नान द्रोणाचार्याचो वध केलो, तेन्ना तिडकीन अश्र्वथाम्यान पांडवांच्या सैन्याचेर हें असत्र सोडलें. मागीर श्रीकृष्णाचो आज्ञेवयल्यान सगळे पांडव आपापलीं शास्त्रां सकयल दवरुन त्या अस्त्राक शरण गेले तेन्नाच तें शांत जालें अशी कथा आसा. कों. वि. सं. मं. == नारायणीय धर्म : == भागवत धर्म वा वैष्णव धर्म हांचें उगमस्थान.ह्या धर्माची म्हायती महाभारतांत आयल्या.भारतीय झूज सोंपतकूच युधिष्ठिराच्या मनांत उपराशिल्लो गोंदळ पयस करपाखातीर शांतीपर्वांत हो विशय विस्तारान सांगला.बीष्माचार्या कडल्यान राजधर्म आनी आपध्दर्म आयकतकूच युधिष्ठिरान ताका दोन प्रस्न केले-१)गृहस्थाश्रमी लोकांचो श्रेश्ठ धर्म खंयचो? २)संवसारांत तरातरांची संकश्टां येतकूच दुख्खां उबीं रावतात, तीं जावचीं न्हय, अशी बुध्द दिवपी धर्म खंयचो?ह्या दोनूय प्रस्नांक भीष्माचार्यान नारायणीय धर्म अशी एकूच जाप दिल्या. हो नारायणीय धर्म साक्षात भगवंतान नारदाक सांगलो.नारदान तो व्यासाक आनी व्यासान वैशंपायन ऋ्षीक सांगलो.हेर युगांत होच धर्म भगवंतान सुर्याक, सुर्यान मनूक आनी मनून इक्ष्वाकूक सांगिल्लो. ही दुसरी परंपरा गीतेंत दिल्ले परंपरेकडेन जुळटा (भगवद् गीता ४,१-३).नारायणीय अख्यानांत ही परंपरा वेगवेगळ्या कथा़ंवरवीं दिल्या.गीतेंतले सांख्या,योग,कर्म, क्षराक्षरविचार,विभूतीदर्शन, विश्र्वरुपदर्शन हांचेसारके विशयूय नारायणीय धर्मांत आयल्यात. नारायणीय धर्म होच आद्य धर्म आसून ह्या धर्मानूच सृश्टीकत्र्या विधात्यान नारायणाची पुजा केली.अशेंय म्हाभारतांत सांगलां.नारायण ऋषीन सांगिल्लो हो धर्म प्रवृत्तीलक्षणात्मक आसा. यज्ञांन जावपी जनावरांची हिंसा नारायणीय धर्माक मान्य ना.ऋग्वेदांतलें पुरुषसूक्त ,ब्रह्मणग्रंथांतलो पुरुषमेध, गीतेंतलो पुरुषोत्तम आनी नारायणीय धर्मातलो नारायण (खास करुन वासुदेव) हातूंत परंपरेची सुसूत्रताय अबादीतपणान चालू आशिल्ल्याचें दिसता. सृश्ट निर्माण करपाची पात्रताय ब्रह्यदेवाक ह्या नारायणीय धर्मा वरवींच प्राप्त जाली.विश्र्वाची उत्पत्ती जातकूच लेगीत विश्वाक आदार असो होच धर्म आसा.नारायणीय धर्माच्या विवरणांत सांख्य,योग, पाशुपत,ह्या वेगवेगळ्या ऋषींनी सांगल्यांत. नारायणीय, पांचरात्र , सात्वत वा एकांतिक ह्या धर्माचो उपदेश साक्षात भगवंतान सांगिल्लो आसून तोच प्रमाण मानचो, अशें सांगलां.तशेंच तें नारायणीय धर्मानूय सांगलां. गीतेंत नाशिल्लो पूण नारायणीय धर्मात परत परत येवपी म्हत्वाचो सिध्दान्त म्हळ्यार व्यूहसिध्दान्त.हाची मांडावळ अशी केल्या -वासुदेव हो निर्गुण क्षेत्रज्ञ आसून ताचेपासून संकर्षण नांवाचो जीव उत्पन्न जालो. संकर्षणापासून प्रद्युम्न नांवाचें मन तयार जालें आनी प्रद्युन्मापसून अनिरुध्द संज्ञक अहंकार तयार जालो. वासूदेव (निर्गुण परमेश्वर), संकर्षण (जीव),प्रद्युम्न (मन) आनी अनिरुध्द (अहंकार) अशी ही चतुव्र्युहाची रचणूक अासा. हाकाच मीर्तीचतुष्टय वा चतुर्विभक्त वासुदेव अशें म्हण्टात. रामानुजाचार्यान हे व्यूहकल्पनेक बरेंच म्हत्व दिलां.पूण शंकराचार्यान हे व्यूहकल्पनेचें खंडन केलां.व्यूहकल्पना ही वेदविरोधी आशिल्ल्याचें
