कोंकणी विश्वकोश : २ प्रमाणांत हिंदीचो प्रभाव दिश्टी पडटा. तातूंतलो एक उखाणो असो - अल्लो सो मनीराम, अल्ली बड़ी पुछ, ऊ गयो मनीराम, पकड लाओ पूछ । अर्थ - धाकटुलो मणिराम ताची लांबूच शेंपडी, मणिराम पळून गेलो, पूण शेपडेंक धरून ताका परत हाडलो. हाचे उत्तर सूय आनी दोरो. - कों. वि. सं. मं. नियोग : पुर्विल्लया भारतांतली एक समाजीक प्रथा. कोणाय बायलेचो घोव मेल्लो आसत वा ताका कसलेय वायट दुयेंस आसल्यार, तो संन्यासी वा पळून गेल्लो आसल्यार, वा हेर कसल्याय कारणांक लागून वंश खंडीत जावपाचो प्रसंग आयल्यार घोवाची वा घोव मेल्लो आसल्यार जाणटया मनशांची संमती घेवन ते बायलेक आपल्या देरावांगडा वा नात्यांतल्या हेर व्यक्तीकडेन वा तपस्वी ब्राह्मणाकडेन विधीपुर्वक शरीरसंबंद दवरून पुत्राची प्राप्ती करून घेवं येता. हे प्रथेत पुत्रप्राप्तीखातीर घोवाबगर हेर व्यक्तीची नेमणूक जाल्लयान हे प्रथेक ‘नियोग’ अशें नांव मेळ्ळां. मेल्लया भावाचे, पूत नाशिल्ले बायलेक पूत दिवपाखातीर जाल्ली नेमणूक म्हळ्यार नियोग अशीय एक नियोगाची व्याख्या मेळटा. हे व्याख्येप्रमाण नियोगांत फकत देरूच ही नेमणूक केल्ली व्यक्ती आसता. नियोग ह्या शब्दाचे आज्ञा, नियुक्ती आनी कर्तव्य हे तिनूय अर्थ हातूंत येतात. घोव आशिल्ले बायलेक घोवान आनी घोव नाशिल्ले बायलेक जाण्टद्या मनशांनी पुत्रोत्पादनाची आज्ञा करची वा तिणे तांची परवानगी घेवंची. उपरांत तिची आनी हेर दादल्याची नियुक्ती करची. आनी उपरांत त्या दादल्या-बायलेन कर्तव्य भावनेन समागम करचो अशी पद्दत आशिल्ली, पूत नाशिल्ले बायलेक क्षेत्र' म्हळ्यार जमीन, तिच्या पूत नाशिल्लया घोवाक ‘क्षेत्री' आनी नेमणूक केल्लया दादल्याक ‘बीजी' मानताले. बीजी म्हणून देराची आनी देर नासत जाल्यार घोवाचे वटेन सपोंड, एका गोत्राचो, सप्रवर, एकेच जातीतलो वा उंचेले जातीतल्या मनशाची नेमणूक म्हणून नेमणूक जाताली. नियोगाक ते बायलेची संमती घेवप गरजेचे मानताले. नियोगापयलीं ती बायल व्रतस्थ आसताली. देव, ब्राह्मण, पितर आनी अतिथी हांकां जेवण वाडटकच, जाण्टे मनीस नियोगाचो विचार बीजीन रातीचे वा ब्राह्म म्हूर्त आसतना म्हळ्यार फांतोडेर तिचेकडेन वचचें, विलासाची इत्सा जावंची न्हय म्हणून ताणे आंगाक तूप वा तेल सारोवंचे, संभोग करतना तिचेकडेन उलोवप वा चुंबन घेवप वा आलिंगन घेवप हांचेर नियोगांत बंदी आसा. दर खेपे ऋतूस्नात जालेउपरांत फकत एकदांच हे पद्दतीन गर्भ उरमेरेन संभोग करचो. तशेंच जल्मल्ले भुरगें मेलें, अपंगूळ वा चली आसल्यार परतून नियोग करचो, पूत जातकूच दोगांनीय सून आनी मांव ह्या नात्यान वागचें अशे नियोगाचे नियम आसात. नियोग प्रथेचो प्रारंभ ऋग्वेदकाळांतूच जाल्लो. एके पूत नाशिल्ले विधवा बायलेन पुत्रप्राप्तीखातीर आपल्या देराकडेन बायलेभाशेन संबंद दवरिल्लयाचो उल्लेख ऋग्वेदांत आसा. नियोग प्रथेचो प्रवर्तक म्हणून मनून वेन राजाचो उल्लेख केला. (मनु. ९.६६). महाभारतांत नियोगाचीं खूब उदाहरणां आसात. नियोगान एक, दोन वा केन्ना केन्नाय तीन पूत प्राप्त करपाक निरंकारी संप्रदाय परवानगी आसताली. नियोगाचे पयलीं कसलीय कबलात जाल्ली नासत भुरगो हो दोगांचोय अशी कबलात जाल्यार वा बीजीक स्वताचे बायलेपसून पूत नासल्यार, तो पूत बीजी आनी क्षेत्री ह्या दोगायचो थरता. ताका दोगांच्याय संपत्तीचो हक्क मेळटा. क्षेत्रीन क्षेत्रजपूत तयार करून घेतकूच ताका औरस पूत जालो जाल्यार अशा भुरग्यांनी आपापल्या बापायची संपत्त घेवंची. पूर्ण औरस पूतान क्षेत्रज पुताक आपल्या वांटयांतलो पांचवो वा घोवाच्या मरणान चड दुखेस्त जाल्ली, भुरगें जावंक शकना अशी जाण्टी बायल वा गुरवार बायलेक नियोगाचो अधिकार नाशिल्लो. नियुक्त करूंक नाशिल्लो दादलो, गरज नासतना नियुक्त केल्लो, नियुक्त केल्लो पूर्ण विलासाची वासना आशिल्लो आनी पूत जातकूच लेगीत गमन करपी देरभावजय आप्तसंभोग करपी थरतात. दुसरे खेपे लग्न जावन परक्या कुळांत वचचें न्हय हे खातीर नियोगाचो पर्याय आशिल्लो. नियोग हो धर्मा आड आसा अशें मानलां. ऋग्वेद, गौतम - वसिष्ठ हांचीं धर्मसुत्रां, स्मृती, पुराणां, अर्थशास्त्र, महाभारत ह्या वाङ्मयांतल्यान नियोगाक मान्यताय आशिल्लयाचे दिसता. धृतराष्ट्र, पंडू आनी विदूर हांचो जल्म नियोग पद्दतीनूच जाह्रो. तशेंच, आपस्तंबधर्मसुत्राच्या म्हणण्याप्रमाण नियोगाचे वतीन पुत्रप्राप्ती करून घेवपी दांपत्य नरकांत वता. कारण नियोगी दादलो हो परकोच आसता आनी परक्या दादल्यावांगडा संबंद दवरप हें पाप. आपस्तंबाप्रमाण क्षेत्रज पुत्र हो नियोगी दादल्याचोच पूत. म्हणून त्या पुताक ताचे आवयच्या घोवाखातीर कसलेंच धर्मीक कृत्य करपाचो अधिकार मेळना. बौधायनानूय अशेंच मत मांडलां. कांय धर्मशास्त्रकारांनी, नियोग हो वैकल्पिक आशिल्लो वा शास्त्रांनी नियोगाक विरोध केल्लयान आनी लोकांचे नितीनिशठेक अनिशट दिशिल्लयान संतत प्राप्ती जावपाचे वेगवेगळे उपचार उपलब्ध आशिल्लयान, नियोग प्रथा काळाभायरी जाल्या. - कों. वि. सं. मं. निरंकारी संप्रदाय : शिखांचो एक संप्रदाय. ह्या संप्रदायाचे लोक पडले. पेशावरचो देयालदास खत्री हो ह्या संप्रदायाचो संस्थापक. निरंकाराचे उपासक दर म्हयन्याचो पयलो दीस पवित्र मानतात आनी त्या दिसा ग्रंथसाहेबाचो पाठ करतात. रावळपिंडी हें ह्या संप्रदायाचे मुखेल केंद्र. देयालदासाच्या मरणाउपरांत ताचो भाव १८७० त त्या पिठार बसलो. हे लोक गुरू नानकाक चड भजतात. – कों. वि. सं. मं.
