सुरवात जाली. ह्या वेळार हिचे वटेन तो सरकाराआड उबो रावलो. अलाहाबाद होमरूल फांट्याचो तो अध्यक्ष जालो.
कांय वर्सा उपरांत पंजाबांत, जालियनवाला बागेंत रौलंट अॅक्टाचो निशेध करपा खातचीर भरिल्ले सभेंत जनरल डायरान फारपेट केलो. तेन्ना ह्या हत्याकाडांत भारतीयांची कत्तल जाली. ह्या हत्याकांडाची चवकशी जावपा खातीर जी समिती नेमिली ते समितीचो मोतीलाल एक मुखेल वांगडी आशिल्लो.ह्या वेळार मोतीलालान आपले नेमस्त विचारसरणीचें 'लिडर' नांवाचें नेमाळें बंद करून फेब्रुवारी 1919 वर्सा 'इंडॅपँट' हें दुसरें नेमाळें सुरू केलें.त्याच वर्सा तो अमृतसर काँग्रेसीचो अध्यक्ष जालो.
ताची वकिली बरी चलिल्ली आनी येणावळूय बरी आशिल्ली. ताणें अलाहाबादेक बंगलो बांदलो. ताचें रावप अस्तंती पद्दतीचें आशिल्लें आनी शिकार करप, टॅनीस खेळप, पेंवप हे खेळ, उंची कपडे वापरप, बरो सोरो आनी जेवण घेवप तशेंच वेंचीक इश्टांचो सांगात हो ताचो छंद आशिल्लो.
म.गांधी कडेन जाल्ले भेटी उपरांत ताच्यांत बदल घडून आयलो.1920च्या नापूर काँग्रेसीन असहकार चळवळीचो पुरस्कार केलो. तेन्ना हेर कार्यकर्त्या भशेन मोतीलालान आपली विलासी वृत्ती सोडून सादें रावप आपणायलें. तशेंच, वकिली सोडली आनी आपल्याक चळवळींत ओंपून घेतलें. ते खातीर ६ डिसेंबर १९२१ दिसा अटक जावन नैनितालाचे बंदखणीच ताका 'स'म्हयने ख्यास्त भोगची पडली. उपरांत १९२३ वर्सा चितरंजन दास हाच्या सहकारान ताणें स्वराज्य पक्षाची स्थापणूक केली.१९२७ वर्सा सायमन आयोगाआड लोकमत तयार करपा खातीर ताणें खूब वावर केलो. त्याच सुमाराक सगळ्या पक्षाच्या नेत्यांची सभा जावन स्वराज्याचो एक आराखडो तयार करपा खातीर एक समिती नेमिली. हे समितीन जो स्वराज्याचोे आराखडो तयार केलो तोच नेहरू अहवाल म्हणून प्रसिध्द आसा.
१९२८ वर्सा मोतीलाल कलकत्ता काँग्रेसीचो अध्यक्ष जालो. ताच्या फुडारपणाखालचे राश्ट्रीय काँग्रेसीन वसणुकेच्या स्वराज्याची मागणी केली.ब्रिटिशांनी एका वर्सा भितर ही मागणी पुराय केली ना जाल्यार पुराय स्वातंत्र्याची मागणी करपाचें थारायलें. १९२९ वर्साच्या लाहोर काँग्रेस अधिवेशनांत जवाहरलालाक अध्यक्षपद मेळ्ळें आनी ताणें पुराय स्वातंत्र्याची मागणी केली. उपरांत १९३० वर्सा महात्मा गांधीच्या दांडी सत्याग्रहाच्या वेळार ब्रिटिशांनी परत राश्ट्रीय फुडाऱ्यांक अटक केली. तेन्ना मोतीलालाक परत बंदखण भोगची पडली. बंदखणींत ताका दम्याचो खूब त्रास जालो म्हणून ताची सुटका केली. लखनो हॉस्पिटलांत दवरिल्ले कडेन ताका मरण आयलें. - कों.वि. सं. मं.
नैर्ऋत्यः (पळेयात दिशा)
नैषधीयचरित्रः एक संस्कृत महाकाव्य. संस्कृत पंचमहाकाव्यांतलें हें सगळ्यांत व्हडलें आनी निमाणें काव्य. ह्या काव्याक नैषधचरित,नैषधकाव्य वा नैषध ह्या नांवांनीय वळखतात.श्रीहर्ष नांवाच्या कवीन हें महाकाव्य रचलें. त्या काळांत संस्कृत पंडितां भितर श्रीीहर्षाक उंचेली सुवात आशिल्ली. तो जयचंद राठोड ह्या राजाचो आश्रित आशिल्लो. त्या राजाचे प्रेरणेनूच श्रीहर्ष हाणें हें महाकाव्य बरयलें. श्रीहर्षाच्या ह्या काव्यांत रातरांचे शब्दालंकार,अर्थालंकारां सयत वैद्यक,कामशास्त्र, राजशास्त्र, धर्म, न्याय, ज्योतीश, व्याकरण, वेदान्त अशें सगळ्या तरांचे परंपरागत शास्त्रीय ज्ञान भरलां. ते खातीर ह्या काव्याक ‘शास्त्रकाव्य’ अशेंय म्हणटात.
श्रीहर्षाचो काळ हो बाराव्या शेंकड्याचो उत्तरार्ध अशें अभ्यासकांचें मत आसा.श्रीहर्षान जी नलकथा महाकाव्यांत बरयल्या, तीच कथा महाभारतांत एका उपाख्यानाच्या रुपांत आसा. ती कथा ताणें भारतांतल्यान घेवन तिका आपले प्रतिभाशक्तीन एका महाकाव्याचो आकार दिलो. नलचरित्र हें नल आनी दमयंती ह्या जोडप्याचें व्हड चरित्र.
नलोपाख्यानांतली कथा श्रीहर्षान तशीच दवरल्या, पूण कांय नवे प्रसंग घालून तांचीं वर्णनां ताणें विस्तारान बरयल्यांत. ताका लागून हें काव्य खूब व्हड जाला.
नैषधीयचरिताची कथा थोडे भितर अशी आसा- नल नांवाचो एक पुण्यश्लोक आनी महाप्राप्ती राजा निषध देशांत राज्य करतालो. तो व्हड विद्वान आनी उदार आशिल्लो. तशेंच तो रुपेस्त आनी कुडीन धश्टपुश्ट आशिल्लो.
दमयंती ही विदर्भाधिपती भीम राजाची कन्या. तिणें एक दीस नलाच्या रुप-गुणांची कीर्त आयकली आनी तेन्ना सावन ती नलाचेर मोग करूंक लागली. हांव लग्न जाल्यार नला वांगडाच असो तिणें निश्चेव केलो. ह्याच काळांत दमयंतीच्या रुपाची कीर्त नलाच्या कानार पावली. तिका पळय नासतना नलाचें मन तिचेर जडलें.
एक दीस तो नगरालागसारचे बागेंत भोवपाक गेल्ले कडेन थंयच्या तळ्यांत ताका एक भांगराचो हंस दिसलो. ताका नलराजान धरलो. पूण त्या हंसान, आपल्याक सोडपाची विनंती करतकूच राजान ताका सोडलो. नलराजाचें हें उदार अंतस्करण पळोवन हंसान थारायलें, ह्या राजाचें कसलेंय बरें काम करप. ते खातीर तो दमयंती कडेन गेलो आनी नलराजाचे ताणें खूब गूण गायले. दमयंतीय नलराजाचेर मोग करता हें कळटकूच तो नलराजा कडेन आयलो आनी ताणें नलाक तशें सांगलें.
एक दीस दमयंतीच्या बापायन दमयंतीचें स्वयंवर थरयलें.हेर राजा वांगडा इंद्र, अग्नी, यम आनी वरूण हे देव लेगीत स्वयंवराक आयले. पूण नलराजाचें तेज, तारुण्य आनी सौंदर्य पळोवन ह्या देवांनी ताडलें की दमयंती नलाक सोडून हेर कोणाकूच पळोवंचीना ते खातीर इंद्रान नलाच्या उदारपणाचो फायदो घेवन तांचो दूत जावपाची नला कडेन मागणी केली. नलान आपलें खरें रुप तिका दाखयलें. तें पळोवन दमयंती खुशालभरीत जाली.
दुसऱ्या दिसा स्वयंवरमंडपांत सगळ्या देशांचे राजपुत्र येवन बसले. नराजाय आयलो. इंद्र, अग्नी, यम, वरूण हे देव नलाचें रुप घेवन बसले. पूण नलराजाक अचूक पारखून दमयंतीन नलराजाच्या गळ्यांत माळ घाली. उपरांत शुभम्हूर्त पळोवन तांचे लग्न जालें.
उपरांत कलीचें देवा वांगडा जाल्लें तत्वीक वाग्युध्द, हे सगळे प्रसंग
