पळांचो आसता हें दिल्लें आसता. ताचे फुडल्या खणांत मुसलमानी तारीख, भारतीय तारीख, इंग्लीश तारीख, उदेवाच्यो आनी अस्ताच्यो कलाक मिनटां-वेळ अशीय म्हायती मेळटा. निमाणच्या आनी मातशआ व्हड खणांत चंद्र त्या दिसा खंयचे राशींत आसतलो ती रास दिल्ली आसता. त्यादिसा दीसभर ते राशींत चंद्र नासलो जाल्यार कितल्या घटका-पळां उपरांत फुडली रास लागता हें राशीच्या नांवासकट दिल्लें आसता.
हे सगळे खण सोंपतकूच फुडें दरेक तिथी मुखआर त्या दिसाचें खाशेलेपण दिल्ले आसता. तांतूत जयती, पुण्यतिथी, परब, प्रदोष, एकादस, संकश्टी, आदी व्रतां, दग्ध ,घबाड, गुरू, पुष्य सारके बरे-वायट योग आनी हेर म्हायती दिल्ली आसता. हाचेभायर वेगवेगळया ग्रह खंयचे राशींत वा खंच्या नखेत्रांत वा खंयच्या चरणांत आनी केन्न प्रवेश करतात ही म्हत्वाची म्हायती तातूंत दिल्ली आसता. हाचेभायर पानांत एक कुंडलीय दिल्ली आसता. हे कुंडली वयल्यान खंयचे राशींत ग्रह आसा हे समजता. कामय व्हड पंचांगांनी ते पंद्रशेत जितल्या वेळार ग्रहाचो राशीबदल घडटा तितलो वेळा वा त्या बदलांच्या खिणांच्यो कुंडल्यो दिल्ल्यो आसतात. हाचेभायर कोनशावयल्या कोश्टकांत पुनव वा उमास ह्या खिणांचे स्पश्ट ग्रह दिल्ले आसतात. ग्रहांच्या नांवांसकयल पुराय जाल्ले राशीचो अंक, तेउपरांत अंश, कला आनि विकला दिल्ल्यो आसतात. हाचे सकयल दरेका ग्रहाचो सदची ते पंद्रशेंतली सरासरी गती कलांत दिल्लो आसता. ताचेसकयल ग्रह वक्री आसा काय किदें हाचीय म्हुती दिल्ली आसता.
हाचेभायर पंचागांत कामय पाना जोडून ज्यतीश शास्त्राचे नदरेन म्हत्वाची अशी म्हायती परायपणान दिल्ली आसता. दरेक इंग्लीश तारखेक ग्रहांच्यो सुवाती, रविक्रांती, लग्नां हामची व्हड कोश्टकां आसतात. चंद्र आनी सूर्य हांची गिराणां (आसल्यार), युत्यो, ग्रहांचे राशिप्रवेशकाळ तशेंच लग्न, मुजींचे आनी वास्तूशांतीचे म्हूर्त हांची म्हायती आसता. हाचेभायर व्हड व्हड गांवांचे अक्षांस- रेखांश, वर्सभविश्य, पावसाचें त्या वर्साचें नखेत्रगणीक प्रमाण, वेगवेगळ्या कामांचे म्हूर्त, गोत्रावळ्यो, अशौच निर्णय, मकर संक्रातीची म्हायती आसता. पंचांगाच्या मुखपृश्ठाचेर पंचांगाचें गणित खंयच्या अक्षांश रेखांशाचे आनी वेळाप्रमाण खंयच्या स्थळाचें आसा हें सागतात.
पंचांगाचो उपेग – ग्रहस्थितीवयल्यान मनशाच्यो जल्मपत्रिका तयार करप, शेताचीं कामां, प्रवास, वेपार, देवघेव आदी कामाखतीर म्हूर्त काडप ह्यो गजाली फलज्योतिशाच्यो जाणकार मनशाक पंचांगावयल्यान करूक मेळटात. यज्ञाखातीर तशेच हेर ब-या कामांखआतीर बरी वेळ पंचांगावयल्यनूच थरयतात. अशे तरेन वरव्हहारीक, धर्मीक आनी शास्त्रीय नदरेन वेगवेगळी म्हायती दिवपी पंचांग हो एक म्हत्वाचो संदर्भ ग्रंथ.
भारतांत लागींलागीं सारके मांडावळीची वेवेगळीं पंचांगां वापरांत आसात. पंचांगकर्त्यान सोयीप्रमाण आनी गरजेप्रमाण शक, म्हयनो, राशी, नक्षत्र हांच्या क्रमांत बदल केल्लो मेळटा. ‘लघुचिंतामणी‘, ‘करणकुतहूल‘, ‘तिथीचितामणीं‘, ‘सूर्यसिध्दान्त‘ सारकिल्या ग्रंथांचो आदार पंचांग तयार करतना घेतिल्लो आसा. आर्यभट्ट, वराहमिहिर, ब्रम्हगुप्त, भास्कराचार्य, गणेश दैवज्ञ, केरोंपतछत्रे, रघुनाथ शास्त्री पटवर्धन, बापू देव, श्री, कृ. कोल्हटकर. बी. र. लेले, ज. बा. मोडक, शं. बा. दीक्षित, वे. बा. केतकर, के. ल. दप्तरी, शि. ग. पवार सारकिल्या विद्वानांनी पंचांग निर्मीतीत आनी तातूंत सुदारणा करपांत आपलें योगदान दिलां.
देशभरांत पंचांगगणना सास्त्रोत्क आनी एकमुखी रितीची जावप हे खातीर भारत सरकारान शास्ढीय आनी उद्देगीक संशोधन मंडळ तशेच भारतीय ज्ययोतिविंदांची एक व्हड सभा घेवन पंचांग सुदारणा समिती नेमली आनी ‘भारतीय दिनर्शिका‘ सुरवात केली.भारतीय दिनदर्शिका शके १८७९ म्हळयार इसवी वर्स १९५५ वर्सापसून सुरवात जाली. ह्या पंचांगांत सायन ह्या पंवांगा प्रकाराचो आस्पाव केलो. तेखातीर लौकिक वेळार ह्या पंचांगांतल्यान जावपाखआतीर नियमावयली तयार केली. ॲल्मॅनॅक, इफॅमॅरिस, कॅलेंडर हीं कालकोश्टकां पंचांगाचें काम करतात.
इस्लामी पंचांग – मुसलीम हिजरी वर्सा १२ चंद्रमास आसतात. उमाशे उपरांत जेन्ना पयलें चंद्रदर्शन जाता त्या सांजेवेळार इस्लामी म्हयन्याचो पयलो दीस सुरू जाता. २९-३० दिसांचो म्हयनो आसता. १२ चंद्रमासाचे ३५४ दिसूच आसतात. तांच्या बारा म्हयन्यांचीं नांवां अशीं – (१) मोहरम (२) सफ्फर (३) रबिलाबल (४) रबिलाखर (५) जमादिलाबल (६) जमादिलाखर (७) रज्जब (८) साबात (९)रमजान (१०) सवाल (११) जिल्काद (१२) जिल्हेन. ‘हिजरा’ ह्या मुस्लीम शब्दाचो अर्थ ‘पळून वचप’. महमद पैगंबर इसवी वर्स ६२२ तारीख १५ जुलय ह्या दिसा मक्केसावन मदिनाक पळून गेलो. त्या दिसासावन ताचो ‘हिजरी शक’ सुरू जालो.
पारशी पंचांग- पारशी लोकांच्या पंचांगाच्या शकाक एजदीजर्ज अशें म्हण्टात. हो शक इ. स. ६२० वर्सा उपरांत सुरू जाल्लो. परशिया (इराण) देशांतल्यान हे लोक आयले देखून तांकां पारशी लोक म्हणूक लागले. भारतांत आयल्यार तांकां सुमार १३०० वर्सा जावन गेली. म्हयन्याक ते ‘सावन’ अशें म्हण्टात. ‘सावन’ तीस दिसांचो सता. वर्साचे दीस ३६० जातात. सौरवर्सा वांगडा मेळ बसपाखातीर वर्साच्या निमाणें पांच दीस चडीत धरतात. त्या पांच दिसाक ‘गाथागंबर’ अशें म्हण्टात. हे पांच दीस तांच्या धर्मीक कार्यावळीखातीर खूब म्हत्वाचे आसात. पारशी शकाच्या म्हयन्यांची (सावन) नांवां (१) फरवर्दिन (२) आर्दीबेहस्त (३) खोरदाद (४) तीर (५) अमरदाद (६) शहरेवर (७) मेहर (८) आबान (९) आजूर (१०) दय (११) बहमन (१२) इस्पिदाद.
ग्रॅगरीयन पंचांग – इसवी वर्स १५८२ त पोप ग्रॅगरी हाणें हें पंचांग तयार केलें. म्हयन्यांची नांवां इंग्लीश म्हयन्यांवरीच आसतात. भारतीय पंचांगाची विशेश नामांसयत म्हायती फुडल्या तक्त्यार दिल्या
