इंग्लंडांतलो स्केलिडॉसॉरस, उत्तर अमेरिकेंतल्या स्टेगोसॉरस आनी त्रिकोणी चकत्यांपरस चड कांटे आशिल्ले आफ्रिकेंतलो हे केन्ट्रुरासॉरस हे ह्याच वंशांतले प्राणी.
अॅंककिलोसॉर- हाच्या शरिराचेर हाडामासाच्या चकत्यांचें आवरण आसतालें.ह्या प्रकाराच्या डायनोसॉरांत इंग्लंडांतलो हायलिओसॉरस हाचोय आस्पाव जाता.अमेरिकेंतल्या कॅन्झस राज्यांत मेळिल्ले सिल्व्हिसॉरस हो अॅंाकिलोसॉर आनी स्टेगोसॉर हांचेमदलो दुवो.
सेराटॉप्सियन- हो शिंगां आशिल्लो आनी सगळ्यांत निमाणो उदयाक आयिल्ल्या डायनोसॉरांतलो एक प्रकार आशिल्लो.ह्या चतुष्पाद प्राण्याक ल्हान मान, ल्हान शेंपटी आनी पोपटावरी चोंच आशिल्ली. तशेंच ताका लांबशी तकली आसताली.ताचे मानेपसून फाटले वटेन वाडिल्ल्या हाडाची झालर आसताली. अशा प्रकारचो पयलो सेराटॉप्सियन म्ह्ळ्यार प्रोटोसेराटॉप्स.हे प्राणी तांतयां घालताले. ह्या प्राकारापसून सेराटॉप्सियनाचे हेर प्रकार निर्माण जाले. क्रमविकासाक लागून तांच्या आकारांत वाड जावन तांकां व्हड भिरांकूळ अशीं शिंगां आयलीं.उत्तर अमेरिकेंतल्या मोनोक्लोनिअसाच्या नाकार एक शींग जाल्यार ट्रायसेराटॉप्साक तीन व्हड शिंगां आशिल्लीं.पॅचिरायनॉसॉरसाचे तकलेक फुडल्या भागांत एकच उंचवटो आशिल्लो.सेराटॉप्सियना फकत उत्तर क्रिटेशस काळांत अस्तित्वांत आशिल्लेपूण थोड्याच काळांत तांचो बरोच क्रमविकास जाल्लो आसा.
पॅचिसेफॅलोसॉरस- हातूंतलो स्टेगोसॉरस हो एक ल्हान आनी विचित्र डायनोसॉर.हांचेकडेन संबंदीत आशिल्ल्या उत्तर अमेरिकन डायनोसॉरांचे आकार ताचेपरस दुपटेन आशिल्ले.
भारतांतले डायनोसॉर- भारतांत उत्तर क्रिटेशस काळांत लॅमेटा माळेच्या फातरांत जबलपूर (मध्य प्रदेश) आनी पिजदुरा(चंद्रपूर जिल्हो,महाराष्ट्र) ह्या सुवातींचेर डायनोसॉराचे जिवाश्म मेळ्ळ्यात.हांगा स्टेगोसॉरिया आनी सील्युरोसॉरियांचे जिवाश्म मेळ्ळ्यात.तांचे जे जिवाश्म सापडल्यात तांचेवयल्यान डायनोसॉरांचे अंटार्क्टोसॉरस, टायटॅनोसॉरस हे वंश आशिल्ले अशें दिसून येता.
मध्यजीव महाकल्पांतल्या निमाण्या काळांत डायनोसॉराचे चडशे प्रकार अस्तित्वांत आशिल्ले. पूण त्या काळाच्या निमाणें ते पुराय तरेन ना जाले.तापमानांतले बदल, रोग पातळप,तांचीं तांतयां हेर प्राण्यांनी खावप ह्या कारणांक लागून तांचो अंत जालो अशें दिसता.क्रिटेशस काळांत पर्वत निमार्ण जावपाची प्रक्रियाय सुरू जाल्ली.ते जंय रावताले थंय उंचाय आयली,वातावरणांत बदल घडले, ते ज्यो वनस्पति खावन जगताले त्योय ना जाल्यो. ताका लागून शाकाहारी डायनोसॉर उणे जाले. हाचो परिणाम म्हळ्यार शाकाहारी डायनोसॉर खावपमासाहारी डायनोसॉर उणे जाले अशी म्हायती मेळटा.तरी पूण डायनोसॉर पुरायतरेन निर्वंश जावपाचें समाधानकारक उत्तर मेळना. -कों.वि.सं.मं.
डायबिटीस (गोडेंमूत): रगतांत इनसुलीन नांवांचें हॉरमोन उणें जावन तेपसून रगतांतलें साकरेचें प्रमाण वाडप आनी ताकालागून मुतांतल्यान साकर वचप,हाका गोडेंमूत (diabeties)अशें म्हण्टात. हें दुयेंस खूब पुर्विल्लें आसून हजारांनी वर्सां आदीं सुश्रृत नांवाच्या वैद्यान गोड्यामुताची म्हायती आपल्या लिखाणांत दिल्ली.
संस्कृत वा कोंकणी भाशेंत गोड्यामुताचो अर्थ फकत मुतांत साकर आशिल्ल्यान तें गोड लागता असोच जाता.इंग्लिशींत डायबिटीस हो शब्द मुतूंक परत परत जाता हाच्यावयल्यान आयिल्लो आसा.
गोडेंमूत चड करून अनुवंशीक आसता ताका लागून एकाच घराण्यांत जायत्या लोकांभितर हें दुयेंस दिसून येता.आमच्या आंगांत अग्निपिंड (Pancreas) नांवाचो एक अवयव आसता. तातूंत थोड्योशो खाशेल्यो पेशी आसतात.तातूंतल्यान इनसुलीन हो हॉरमोन तयार जावन रगतांत मिसळटा.इनसुलीन रगतांतली साकर प्रमाणशीर दवरता.जाका गोडेंमुताचें आसता,ताच्या रगतांत एकतर इनसुलीनाचें प्रमाण उनें जाता वा इनसुलीन आसुनूय तें जायतशें काम करीना. हाचेभायर अग्निपिंड हो अवयव दुसरें कसलेंय दुयेंस जावन इबाडत जाल्यारय रगतांतलें इनसुलीन उणें जाता आनी ताका लागून गोडेंमूत जावंक शकता.देखीक – अग्निपिंडशोथ,अग्निपिंड कॅन्सर आदी.
गोडेंमूत हें भोवतेक दोन तरांचें आसता. पयलें ल्हान भुरग्याचें गोडेंमूत जाका ल्हान पिरायेचेर जावपी गोदेंमूत अशें म्हण्टात. हातूंत रगतांतलें इनसुलीनाचें प्रमाण सामकें उणें जाता आनी इनसुलीन भायल्यान दिल्याबगर गोडेंमूत आटोक्यांत येना.दुसरें म्हळ्यार जाणट्यांक जाता तें गोडेंमूत. जाका जाण्ट्याचें वा ‘मॅच्युरिटी ऑन सेट डायबेटीस’ अशें म्हण्टात.तांच्या रगतांत इनसुलीन आसता पूण तें फाव तशें काम करिना आनी असल्या गोड्यामुताक भायल्यान इनसुलीन दिवपाची गरज आसता.
गोडेंमूत जावप म्ह्ळ्यार ताका खास अशीं लक्षणां आसूंक जाय अशें नासता.पूण रगतांतली साकर अकस्मात वाडिल्ली आसली तर मुतूंक परते परते जाता, मुताचें प्रमाण वाडटा,तान चड लागता,भूक चड लागता आनी तरी आसतना वज़न खुबशें कमी जाता.जायत्यावेळा दुसरी कसलींय दुयेंसां जातकच ताच्या बरोबर रगतांतलें साकरेचें प्रमाण वासूंक शकता आनी तेन्ना त्या दुयेंसावांगडा गोड्यामुताचीं अशीं खास लक्षणां उरनात. देखीक- काळजाचो आताक, शस्त्रक्रिया,अपघात,बाळंटेर आदी.
रगतांत साकर चड आसतकच तरांचे जंतु आटोक्याभायर आंगांत भितर सरूंक शकतात आनी ताका लागून तरेतरेचीं दुयेसां जावंक शकतात.
गोड्यामुताचेर दोन तरांनी उपचार करूं येतात.एक जेवणाखाणाचेर ताबो दवरून आनी दुसरो वखदांनी. पयलो उपाय जेवणा खाणाचेर ताबो दवरपाचो आनी साकर तशेंच गोड पदार्थ खावपाचे बंद करपाचे,वज़न चड आसल्यार तें देंवोंवपाचें, तांदूळ,गंव आनी तेलकट पगार्थ कमी करपाचे. अशें करून लेगीत रगतांतली साकर देंवना जाली जाल्यार मागीर वखदां घेवचीं पडटात.गोड्यामुताचेर वखदां म्ह्ळ्यार इनसुलीन इंजेक्शनां वा गुळयो.जांच्या रगतांत इनसुलीन मातय नासता ताका भायल्यान इनसुलीन इंजेक्शन दिवंचें पडटा आनी तें दिल्याबगर तांची साकर देवूंकच शकना.इनसुलीन हें दोन तरांचें आसता.एके तरेच्या इनसुलीनाचो साकरेचेर रोखडोच परिणाम जाता.तर दुसरे तरेच्या इनसुलीनाचो साकरेचेर परिणाम जावंक वेळ लागता.पूण ताचो परिणामय चड वेळ उरता.दोनय उनसुलीनांचो मेळ घडोवन उपेग करतात.जाण्टेपणांतल्या गोड्यामुताचेर भोवतेक करून गुळयो लागू पडटात.
