ल्हान आकाराचे द्विपाद प्राणी मेळ्ळ्यात.सुरवातीकच सांपडिल्ल्या ह्या प्राण्यांमदीं सिलोफिसिस हो मुखेल प्राणी मेळटा.ताच्या शारिराचे जायते सांगाडे उत्तर अमेरिकेंत आनी न्यू मेक्सिकोच्या उत्तर भागांत मेळ्ळ्यात.तो २.५ मी.लांब,उण्या वजनाचो आनी चपळ आशिल्लो.ह्या प्रकारांतलो कॉंप्सॉग्नेथस हो ल्हान आकाराचो प्राणी बव्हेरियांतल्या उत्तर जुरासिक काळांत तडागांचे देगेर रावतालो.हातूंतलोच आनीक एक प्रकार म्हळ्यार स्ट्रुथिओमायमस.ताच्या शरिराची सामान्य रचना चडशी द्विपाद डायनोसॉरावरी आशिल्ली. ह्या प्रकाराच्या प्राण्यांक ‘ऑस्ट्रिच डायनोसॉर’ हें ना6व दितात.हाका ऑर्निथोमायमस अशेंय म्हण्टात.तो क्रिटेशस काळांत ( सुमार १४ ते ९ कोटी वर्सांआदीं) अस्तित्वांत आशिल्लो.
ब)कार्नेसॉरिया- स्कॉटलंडांत ऑर्निथोसूचस हाचेवांगडा व्हड आनी भिरांकूळ असो कार्नोसॉर नांवांचो थेरोपॉड अस्तित्वांत आशिल्लो.ताची कवटी व्हड आनी घट आशिल्ली,मान आनी फुडले पांय भरीव आनी रुंद आशिल्ले.ऑनिर्थोसूचस हो ४ मी.लांब आसून ताच्या हाताक पाँच बोटां आशिल्लीं.उत्त्-र जुरासिक काळांत उत्तर अमेरिकेंत अॅाल्लोसॉरस नांवाचो ११ मी. लांबायेचो प्राणी मेळ्ळो.थंयच मेळ्ळिल्लो सेरॅटोसॉरस हो अॅॅल्लोसॉरसा परस अर्दान आशिल्लो प्राणी.ताच्या नाकार एक शींग आशिल्लें.थेरोपॉडांतलो सगळ्यांत व्ह्ड डायनोसॉर म्हळ्यार टायरॅनोसॉरस. तो सुमार ६.५ मी.ऊंच आशिल्लो.
सगळ्यांत भयंकर व्हड अशे डायनोसॉर हे चतुष्पाद सॉरिशियन आशिल्ले.ह्या प्राण्यांक सॉरोपोडा ह्या नांवान वळखतात.ट्रायसिक काळांत प्रोसॉरोपोडा ह्या मूळ प्रकारावांगडा सॉरोपोडा मेळून सॉरोपोडामॉर्फा हो उपगण तयार जाला.
सॉरोपोडोमॉर्फा- हे लांब,भरीव आनी घटमूट पांय आशिल्ले सॉरिशियन प्राणी थेरोपोडाआदीं उदयाक आयले.प्रोसॉरोपोडा- ह्या प्राण्यांमदीं शाकाहारी आनी मासाहारी दोनय प्रकारांचे आसुंये. पूण चड करून तांच्या सांगाड्यांत तीक्ष्ण दाँत मेळूंक नात.उत्तर ट्रायसिक फातरांनी जर्मनींत ६ मी. लांबायेचो प्लॅटिओसोरस हो प्राणी मेळिल्लो.ते भायर हेर वाठारांतले प्रोसॉरोपोडा अशे- चीनांतलो ल्युफेंगासॉरस,उत्तर अमेरिकेंतलो अॅं चिसॉरस. हे चडशे शाकाहारीत मोडटात.मासाहारींत युरोपांतलो पॅलिओसॉरस, आफ्रिकेंतलो ग्रायपोनिक्स आनी चीनांतलो सिनोसॉरस हांचो आस्पाव जाता.
सॉरोपोडा- सगळ्या चतुष्पाद प्राण्यांमदीं ह्या उपगणांतलो डायनोसॉर सगळ्यांत व्हड आशिल्लो. पूण ताचे प्रकार मात खुबूच उणे आसात.जुरासिक काळांतल्या फातरांनी हे प्राणी अमेरिकेंतल्या वायोमिंग आनी उटा ह्या राज्यांनी तशेंच उदेंत आफ्रिकेंत तांचे जायते नमुने मेळटात.तांची मान लांब आनी कवटी ल्हान आसताली. हातूंत ब्रॅकिओसॉराचे फुडले पांय फाटल्या पांयांपरस लांब आशिल्ले. हो सॉरोपोडांत सगळ्यांत व्हड प्राणी आसून तो उत्तर जुरासिक आनी उदेंत क्रिटेशस काळांतल्या फातरांनी उदेंत आफ्रिकेंत टेंडागुरू गांवांत उत्तर अमेरिकेच्या संग्रहालयांत ताचो सांगाडो आसा.हाच्या हाडापरसय व्हड आनी रूंद अशी हेर ब्रॅकिओसॉरसाचीं हाडां मेळ्ळ्यांत. तांचे फुडले पांय फाटल्या पांयांपरस लांब आशिल्ले. ताचे शरीर रचणुके वयल्यान तो खोल उदकांत रावतालो अशें दिसता.तो सुमाराभायर ऊंच आशिल्लो आनी ताची उंचाय ३० मी.परसय चड आशिल्ली.
सॉरोपॉडांतले ब्रॉंटोसॉरस आनी डिप्लोडोकस ह्या दोन डायनासॉराचे सांगाडे जायत्या संग्रहालयांनी आसात.डिप्लोडोकस सुमार २९ मी. लांबायेचो जाल्यार ब्रॉंटोसॉरस ताचेपरस मातसो उणे लांबायेचो आनी चड रूंद. ह्या प्रकारांतल्या सगळ्याच प्राण्यांची शरीररचना अशी आसताली – भक्कम देह, फाटले पांय चड करून जड आनी टणक अशे, ल्हान तकली, आंखूड आनी अशक्त जबडो, दुर्बळ अशें दाँत.हाचेवयल्यान हे प्राणी उदकांतली वनस्पति खावन रावताले अशें अनुमान काडटात. ह्या प्रकारचे सॉरोपोड चड करून दलदलींत, तळ्यांत वा न्हंयेत रावताले.
उत्तर अमेरिकेंत फातरांनी मेळिल्लो डिप्लोडोकस सुमार ३० मी. लांब आशिल्लो. कॅमेरासॉरस हो डिप्लोडोकसापरसय ल्हान प्राणी.ब्रॅकिओसॉरस आनी चीनांतलो हेलोपस हेय कॅमेरासॉरसा भशेन प्राणी आशिल्ले. दक्षिण अमेरिकेंत अंटार्क्टोसॉरसाची पुनर्रचित कवटी मेळिल्ली.
ऑर्निथिशिया- ह्या गणांतले प्राणी शाकाहारी आशिल्ले.सॉरिशिया गणांतल्या प्राण्यांपरस हांचो खुबशा गजालींनी क्रमविकास जाल्लो आसा.जुरासिक काळांत तेचपरी क्रिटेशच आनी उत्तर ट्रायासिक (सुमार २१.५ ते २० कोटी वर्सांआदल्या) काळांतय द. आफ्रिका, चीन, आर्जेंटिना आनी नोव्हास्कोशा ह्या सुवातींनी ते अस्तित्वांत आशिल्ले. ह्या गणांत विचित्र दिसपी वेगवेगळे डायनोसॉर आशिल्ले. देखीक- डकबिलावरी रचणूक आशिल्लो डायनोसॉर. कांय जाणांचें शरीर चिलखती जाल्यार कांय जाणांच्या आंगार धारदार तीक्ष्ण अशे संरक्षक कांटे. कांय जाणांक शिंगां आशिल्लीं.ह्या गणांत १)द्विपाद ऑर्निथोपॉड वा सुकण्यांच्या पांयांवरी आशिल्ले डायनोसॉर २)चतुष्पाद स्टेगोसॉर ३)चिलखती देह आशिल्ले अॅंणकिलोसॉर ४)सेराटॉप्सिशियन वा शिंगां आशिल्ले डायनोसॉर ५)हाडांच्या उंचवट्यांनी युक्त तकली आशिल्ले पॅचिसेफॅलोसॉरस हे प्राणी येतात. ह्या प्राण्यांच्या तोंडाच्या फुडल्या भागांत शिंगाच्या आकाराची चोंच तयार जाल्ली.हे चोंचीभितर पूर्व- हन्वस्थी आनी सकयल्या जबड्यांत खाशेलें अशें मध्यस्थ हाड आसतालें. जबड्याचे भितल्लेवटेन चाकवाच्या पात्यावरी तीक्ष्ण दाँत आशिल्ले.
द्विपाद ऑर्निथोपॉड- हांची शरीररचना मासाहारी थेरोपॉडावरी आशिल्ली. दक्षिण आफ्रिकेंत हेटरोडॉंटो-सॉरसाचो ल्हान सांगाडो मेळ्ळा.जांकां पूर्व-हन्वस्थी दाँत आशिल्ले अशे ऑर्निथोपॉड, हिप्सिलोफोडॉन आनी थेस्केलॉसॉरस मध्यजीव महाकल्पाच्या निमाणेमेरेन अस्तित्वांत आशिल्ले.अॅलर्निथिशियन डायनोसॉरांचे विचित्र आनी वेगवेगळे प्रकार कसलेंच खाशेलेपण नाशिल्ल्या कॅंप्टोसॉरसापसून निर्माण जाले अशें समजतात.कॅप्टोसॉरसावरी दुसरो ऑर्निथिशियन डायनोसॉर इग्वानोडॉन. ह्या प्राण्याच्या हाताच्या आखाण्या जाग्यार खिळ्यावरी कांटो आसतालो.हांचेवरीच आनीक एक व्हड द्विपाद प्राणी म्हळ्यार अॅळनाटासॉरस. हाका ट्रॅकोडॉन ह्याच नांवांन वळखतात. ताच्या तोंडाचो फुडलो भाग बदकाचे चोंची वरी आसतालो. ताच्या जबड्यांत २,००० मेरेन दाँत आशिल्ले. अॅकनाटासॉरसावरीच हेर जायते डकबिल आशिल्ले.
स्टेगोसॉर- हे चिलखती देह आशिल्ले डायनोसॉर चतुष्पाद आशिल्ले.हांचे खाशेलपण म्हळ्यार फाटीच्या मध्यार तकलेसावन शेंपटेमेरेन वचपी चकत्याच्यो दोन रांगो आसताल्यो. ह्यो त्रिकोणी आकाराच्यो आनी तिक्ष्ण आसताल्यो.ताचे शेंपटेच्या तोंकार खिळ्यावरी चार मोटे कांटे आसताले.
