बटाटां, काफी हांची लागवाड करतात. तशेंच ब्लॅक बेरी,विलायती मेथी, स्वीट हेलिओट्रोप, स्ट्रॉबॅरी हांचेंय उत्पादन जाता. निलगिरी सुरू, सिल्वर ओक, जामळ आनी रान गुलाबाची झाडां हांगा आसात. शेती भायर कातडी उद्देग, पर्यटकांखतीर हॉटेलां, मुरांबे, खवो, म्होंव आदी उद्देग हांगा चलतात.
टेबल लॅंड,सिडनी पॉयंट,कांगा पॉयंट,कच्छबावडी पॉयंट,दांडेघर हांगाचें केदारेश्र्वर,मॉरल रिआर्मामॅंट सॅंटर (एम.आर.ए),'डेव्हिल्स किचन' आदी पळोवपासारकीं थळां हांगा आसात.पाचगणीचे उदेंत-आग्नेयेक ६.५ किमी. अंतराचेर 'राजपुरी' नांवाची व्होंवरी आसून तातूंत कार्तीक स्वामीचें सुंदर देवूळ आसा.उत्तरे वटेन कृष्णा न्हंयेच्या देगणांत आशिल्लें धोम धरण न्हंयेचेदेगेवयलीं ल्हान खेडीं,भौशीक उद्यानां ,क्लब आनी नाटकघरां पळोवपासारकीं आसात. हांगाच्या सैमीक वातावरणाक लागून हांगा चलचित्र निर्माते चित्रिकरणाखातीर येतात.
विद्यानिकेतनाचे धर्तेचेर इंग्लीश माध्यमांतल्यान शिक्षण दिवपी संजीवन,अंजुमन-इ-इस्लाम,सेंट पीटर्स,किमिन्स, बाथा आदी इकरा निवासी विद्यालयां हांगा आसात. तशेंच महात्मा फुले विद्यालय आनी संजीवन हीं मराठी माध्यमांतल्यान शिक्षण दितात. हांगा दर वर्सा माघ म्हयन्यांत घाटजाई हे गिरीदेवतेची जात्रा भरता.
-कों. वि. सं. मं.
पाचू :एक खनीज. वैदूर्याचो मध्यम ते गाड पाचव्या रंगाचो प्रकार.हें स्फटीक षट्कोनी आनी कठीण आसता. तशेंच हें खूब उण्या प्रमाणांत मेळिल्ल्यान हिऱ्याभाशेन मोलादीक आसा. हातूंत उण्या प्रमाणांत क्रोमियम ऑक्सायड आसता आनी ताकाच लागून ताका रंग आयिल्लो आसता. पूण चड तापयल्यार हाचो रंग वता.पाचूचेर आल्माचो कसलोच परिणाम जायना पूण घांशीत जाल्यार तो विद्युत्भारीत जाता.
पाचू चड करून अभ्रकी सुभाजांत आनी स्फटिकी चुनखडकांनी तशेंच केन्ना केन्नाय पेग्मटायटांत मेळटा. हाका पाच, गरूडपाच आनी मरतकच अशींय नांवां आसात. गरूडोध्दार, कीडउढी, बासवती, मूगउनी आनी धूलिमराई अशो पाचूच्यो पांच जाती मानल्यात.
पाचू हें नवरत्नांतलें एक महारत्न. बरे प्रतीचो पाचू तणाभाशेन पाचव्या रंगाचो आसता. ह्या पाचव्या रंगांत भांगराची सया आसल्यार तें रत्न बरे प्रतीचें मानतात. पाचूचें तेज सामकें कोमल आशिल्ल्यान ताका चड चकचकसाण आसता. एकाच रंगाचो आनी उदकाळ पाचू तळ्याचेर दवरून बारीक नदरेन पळयल्यार, तातूंतल्यान बारीक किर्ण भायर पडून तळवो पाचवो दिसता. असलो पाचू उदकांत भरिल्ल्या कंवचेच्या आयदनांत दवरल्यार उदकाचो रंग लोगीत पाचवो दिसता. विंगड विंगड अलंकारांनी चड करून मुदयो करपाक पाचूचो उपेग करतात. पाचू हें बुधाचें प्रिय रत्न मानलां. पाचूच्यो देवमुर्तीय घडयतात.
आंगाचेर पाचू धारण केल्यार घुंवळ येवप, अतिसार जावप ह्यो पिडा बऱ्यो जातात असो समज आसा. नवेंच गुरवार बायलेन पाचू आंगाचेर घातल्यार ती बरे भाशेन बाळंत जाता आनी भुतांखेतां तिचे लागीं येनात अशेंय मानतात. पाचवो रंग शितळ,थंड आनी दोळ्यांक बरो आशिल्ल्यान पाचूचीं ओक्लांय करतात. पुर्विल्ल्या काळासावन पाचू हें रत्न म्हणून वापरांत आसून इजिप्तांत तें इ.स. पयलीं १६५० वर्सासावन काडटात. क्लिओपात्रा राणी इजिप्तांतलो पाचू वापरताली असो उल्लेख आसा. दक्षिण अमेरिकेंतले इंका लोक पाचू वापरताले. राजा निरो पाचूचें ओक्ल वापरतालो असो उल्लेख मेळटा.
पाचू बुधाचें तशेंच मे म्हयन्याचें रत्न मानलां. रोमन कॅथलिक इगर्जेच्या पोपान पाचूची मुदी घालची अशी परंपरा आसा. पेरू देशांत पाचूची प्रार्थना करतात.
इ.स.१९३५ वर्सासावन पाचू कृत्रीम रितीन तयार करतात. तो खऱ्या सैमीक पाचू भाशेनूच दिसता.
कोलंबिया, रशिया, दक्षिण आफ्रिका, ब्राझील, पेरू, मालागासी, ऑस्ट्रिया या प्रदेशांनी पाचू मेळटा. भारतांत कालीगुमान, मेवाड, अजमेर ह्या सुवातांनी मेळटा.
-कों. वि. सं. मं.
पाटणा:पुर्विल्लें नांव पाटलिपुत्र. आर्विल्लें पाटणा हें भारतांतल्या बिहार राज्याचे राजधानीचें शार आसून तें गंगा आनी गंडक हांच्या संगमाचेर वशिल्लें आसा. लोकसंख्या ३६,२३,२२५ (१९९१).क्षेत्रफळ ३,२०२.२ चौ.किमी. ह्या नगरांत पोरणी आनी नवी वसती,पाटलीपुत्र वसणूक आनी फूलवारी हांचो आस्पाव जाता. गंगेक येवपी हुंवारांक लागून इतिहास काळांत पाटण्याची सुवात परत परत बदलत रावली. हुंवाराचो धोको हें पाटण्याचें सैमीक दुबळेपण.
भात,गंव,तीळ,सांसवां तशेंच ऊंस,मको,बार्ली हांची पिकावळ हांगा व्हडा प्रमाणांत जाता. पाटणा हें म्हत्वाचें विपणन केंद्र.वर्सुकी सरासरी पावस १११ संमी. इतलो पडटा. हातमाग कापड, कंवचेसामान, तांब्याची आनी चिनी मातयेची आयदनां, गालीचे, कांकणां, पांयतणां, तंबाखू, सिगरेटी आनी खेळणीं हे हांगाचे मुखेल उद्देग आसात. शारांत कितलींशींच कार्यालयां, वैजकी, अभियांत्रिकी आदी म्हाविद्यालयां आनी १९१७ त स्थापन पाटणा विद्यापीठ आसा. काशीप्रसाद जयस्वाल संशोधन संस्थानय पाटण्यांतूच आसा.
शारांत कितलींशींच सुंदर उद्यानां आसात. बंकीपूर भागांत १७८६ त कप्टॅन जॉन गार्स्टिन हाणें बांदिल्ली 'गोलघर' ही व्हडली वास्तू आसा. दुकळांत धान्य सांठोवपाखातीर बांदिल्ली ही इमारत म्होंवा मुसांच्या पोळ्यासारकी वाटकुळी आसून तिची उंचाय २९ मी. आनी वण्टीची दाटाय ३.६ मी. आसा. शिखांचो धावो गुरू गोविंदसिंग हाची ही जल्मसुवात. रणजितसिंगान तेखातीर बांदिल्ली 'हरमंदिर' नांवाची गुरूव्दारा ही शीख संवसारांतली चार व्हडल्या तख्तांत दुसऱ्या क्रमांकाची मानतात. हांगाचें बिर्लाचें नामनेचें लक्ष्मीनारायण मंदीर उल्लेक करपासारकें आसा. पाटणा रेल्वे स्थानका लागसारूच नबाब सिराजुद्दौला हाणें बापायच्या उगडासाखतीर बांदिल्लो नबाब शहीदका मकबरा आसा. शेरशाहचो किल्लो,पाद्री की हवेली (अठराव्या शतमानांत बांदिल्ली पोरणी रोमन कॅथलिक इगर्ज), अस्तंत दार हीं पळोवपासारकीं थळां आसात. शेरशाहचो किल्ल्यांत मोलादीक,दुर्मीळ कलावस्तूंचो संग्रह पळोवपाक मेळटा. 'सदाकत आश्रमां'त १९२१ त राश्ट्रीय विद्यालय म्हणून स्थापन केल्ल्या बिहार विद्यापिठाचें प्रधान कार्यालय आशिल्लें.भारताचो पयलो राश्ट्रपती डॉ.राजेंद्र प्रसाद हांचो निवास हांगा आशिल्लो. पाटण्यांत सगल्यांत पोरणी मशीद म्हणून शेरशाहची मशीद नांवाजिल्लो आसा.
