पयलीं पांचवो वा चवथो शेंकडो असो मानतात.जाल्यार कांय अभ्यासकांनी पाणिनीचो काळ इ.स. पयलीं आठवो शेंकडो मानला.
पाणिनी हें व्यकतीचें नांव वा न्हय हे विशींय वाद आसा.ताच्याच एका सुत्रावयल्यान तें गोत्राचें नांव असुंये,अशें दिसता.पाणिनीक वाहीक,शालंकी,दाक्षीपुत्र आनी शालातुरीय अशींय नांवां आसात.वाहीक हो गांधार देशाचो एक वाठार आनी पाणिनी हो त्या वाठारांतलो म्हणून ताका वाहीक म्हणटाले.शालंकी शब्दाची व्यत्पत्ती मेळना दाक्षीपुत्र ह्या नांवां वयल्यान,ताचे आवयचें नांव दाक्षी आशिल्लें अशें समजता.शालातुरीय हें नांव ताच्या जल्मगांवा वयल्यान पडलां आसुंये.लहूर हो शलातुर शब्दाचोच अपभ्रंश.(लहूर हे सध्याचें लाहोर) पाणिनीचे पुर्वज ह्याच गांवांत रावताले.पाणिनी हो तक्षशिलेच्या विद्यापिठांत शिकिल्लो असुंये असो अदमास आसा.
पाणिनीन वैदीक भाशे वांगडा त्या काळांतले बोली भाशेचो अभ्यास करून वर्णनात्मक व्याकरण बरयलें.सुमार ४,००० सुत्रां आशिल्ल्या ह्या व्याकरण ग्रंथाचे आठ अध्याय आशिल्ल्यान ताका अष्टाध्यायी वा अष्टक अशें नांव पडलें.अष्टाध्यायींतलीं सुत्रां बिजगणितांतल्या सुत्रां भाशेन तंत्रीक परिभाशेंत बरयल्यांत ताका लागून हीं तंत्रां सारकीं समजुंचीं हे खातीर ताणें संज्ञासुत्रां आनी परिभाशासुत्रां दिल्यांत.ग्रंथांतलो तपशील आनी बारीकसाणी हांचेवयल्यान अष्टाध्यायी हो ग्रंथ म्हळ्यार शेंकड्यांनी वर्सां चालू आशिल्ल्या व्याकरणाविशींच्या विचारांचे निमाणचें संस्करण आसुंये आशें दिसता.पाणिनीन आपले पयलींच्या धा वैयाकरणांचो उल्लेख केला.'गणपाठ' आनी 'धातुपाठ' अशीं परिशिश्टां ताणें अष्टाध्यायीक जोडल्यांत.पाणिनीच्या सुत्रांचेर कात्यायनान चिकित्सक नदरेन वार्तिकां बरयल्यांत.त्या वार्तिकांचेर पतंजलीन महाभाष्य नांवाची नामनेची टिका बरयल्या.सातव्या शेंकड्यांत जयादित्य आनी वामन हांणी अष्टाध्यायीचेर 'काशिका' नांवाची टिका बरयल्या.इंग्लीश,जर्मन आनी फ्रॅंच भाशांनीय अष्टाध्यायीचे अणकार जाल्यात.
पाणिनीच्या अष्टाध्यायींतलीं सुत्रां वैदिक दर्शनाच्या अभ्यासाखातीर उपेगी पडटातूच, तशेंच उपनिषदांच्या अभ्यासाखातीरूय तांचो उपेग जाता.चड करून सगळ्याच संस्कृत वाङमयाचो अभ्यास ताका लागून सोंपो जाता.
पाणिनीच्या ग्रंथाचेर आदारीत 'सिध्दान्त कौमुदी' हो ग्रंथ भट्टोजी दीक्षीत हाणें बरयलो.पयले कितलेशेच शेंकडे,त्या ग्रंथा वयल्यानूच चड करून पाणिनीय न्यायकरणाचें अध्ययन चलता.ह्या ग्रंथांत वैदिकी प्रक्रिया आनी स्वरप्रक्रिया अशीं दोन प्रकरणां आसात.वैदिक प्रक्रियेंत पाणिनीचे व्याकरणाविशीचे नेम सगळ्या वैदिकी वाङमयाक कशे लागू जातात,हें दाखयलां.स्वरप्रक्रियेंत वैदिक भाशेचे उच्चार कशे करचे हे विशीं विस्कटावणी आसा.
पाणिनी हे जसो व्याकरणकार तसोच कवीय आशिल्लो,अशें कांय अभ्यासकांचें मत आसा.'जांबवतीविजय' नांवाचें एक काव्य पाणिनीन रचलां,अशें मानतात.पूण ह्या काव्याचो कर्तो कोण तरी दुसरोच आसून तो इ.स. च्या ९ व्या शेंकडेयांत जावन गेलो आसुंये अशें चडशा अभ्यासकांचें मत आसा.
शींवाचे भकीक पडून ताका मरण आयलें अशी एक आख्यायिका आसा.
-कों. वि. सं. मं.
पातक (पाप):जें कृत्य केल्ल्यान देवान सांगिल्ल्या वा देवप्रणीत मानिल्ल्या धर्मग्रंथांतल्या नेमांचें बुध्दिपुर:सर उल्लंघन जाता वा अशा ग्रंथांनी घआलून दिल्ल्या नेमांचें परिपालन जायना तें पातकी कृत्य.पातकाविशींच्यो कल्पना वेगवेगळ्या धर्मांनी,वेगवेगळ्या काळांत आनी वेगवेगळ्या देशांत विंगड विगंड प्रकाराच्यो आसात.तशेंच वेगवेगळ्या पातकां खातीर वेगवेगळे तरेच्यो ख्यास्ती सांगिल्ल्यो आसात.घडिल्ल्या पातकांचें परिमार्जन जावपाखातीरूय वेगवेगळे विधी,प्रायश्र्चित्तां आनी उपाय सांगिल्ले आसात.ऋग्वेदांत पातकांसंबंदी साबार कडेन उल्लेख मेळटात.तैत्तिरीय,संहिता,वाजसनीय संहिता आनी काठक संहिता हांच्यांत पातकांविशीं वेगवेगळे विचार दिश्टी पडटात.
- न पापासो मनामहे
- नारायासो न जल्हव: ।। (ऋग्वेद ८.६१.११)
- अर्थ-आमी पापी,निर्धन आनी अनग्नी जावंचे नात.
- सर्व पापानं तरति
- तरतरि ब्रह्महत्यां योડश्र्वमेधन यजते ।।
- (तैत्तिरीय संहिता ५.३.१२)
- अर्थ-जो अश्र्वमेध करता तो सगळीं पापां तरता,ब्रह्महत्या लेगीत तरता.
- तस्माद् ब्राह्मण:सुरां न पिबिती
- पाप्मनाने त्संसृज्या इती ।। (काठक संहिता १२.१२)
- अर्थ-पापाचो संसर्ग जावचो न्हय म्हूण ब्राह्मण सोरो पियेना.
ऋग्वेदांतल्या मंत्रद्रष्टी ऋषींक पातकाची तीव्र जाण आशिल्ली हें,ताणीं पातकांविशीं आपणाक क्षमा करपाविशीं आनी पातकांच्या परिणामांपसून आपली मुक्ती जावची म्हूण देवांक केल्ली विनंती,हाचे वयल्यान सिध्द जाता.पातकाची कारणमिमांसा वेगवेगळ्या जाणकारांनी केल्ली आसा.कौषतकी ब्राह्मण उपनिषदांत (३.९) सांगिल्ले प्रमाण,ज्या मनशाक उच्च स्थितीक व्हरपाचें देवाच्या मनांत आसता,ज्या मनशाकडल्यान देव सत्यकृत्यां करून घेता आनी ज्या मनशाक अधोगतीक व्हरपाचो आसता तेन्ना देव ताचेकडच्यान असत्कृत्यां करून घेता.हाचो अर्थ मनशाची नियती पयलीच थरिल्ली आसता आनी ते नियतीक धरूनूच तो बरीं वा वायट कृत्यां करता.भगवद्गीते प्रमाण रजोगुणांपसून उद्भवपी काम,राग,आनी लोभ हे ह्या जगांतल्या मनशांचे दुस्मान आसून ते मनशाक पापकृत्यां करपाक प्रेरित करतात.जाल्यार सांख्य शास्त्रांतल्या तत्वांप्रमाण सत्व,रज आनी तम हे तीन गूण वेगवेगळ्या मनशांचे कुडींत वेगवेगळ्या प्रमाणांत आसतात.तांच्यातलो रजोगूण हो मनशांतले पापवृत्तीक कारण आसता.गौतम ऋषीच्या म्हणण्याप्रमाण ह्या संवसारांत मनीस वायट कृत्यांच्या योगान वा शास्त्रांनी घालून दिल्ल्या नेमांचें परिपालन ना करप,तशेंच शास्त्रांनी निषिध्द केल्ल्यो गजाली करीत जाल्यार मनीस पापी थरता.सगळीं पातकां वासनामूलक आसतात अशें जैन धर्मांत म्हळां.वासनेचो क्षय केल्यारूच अर्हत्पदाची प्रापती जाता अशें तांचें मत.हाका लागून वासनांचो क्षय करपाखातीर जैन आचार्यांनी खूब नेम घालून दिल्यात.ते नेम आचरणांत ना हाडले जाल्यार पाप लागता अशें ताणीं मुखार म्हळां.बौध्द विचारसरणेंत सैमीक नेमांचेर चड भर दिल्ल्यान पापकल्पनेक तातूंत म्हत्व ना.बौध्द मताप्रमाण मनीस पाप करना,पूण अज्ञानाक लागून ताचेकडच्यान चुको जातात त्या चुकांक लागून विश्र्वचक्राचे गतींत बाधा येता आनी ताच्या निर्वाणमार्गांत आडमेळ येता
