ताका लागून लोकांक थंडेची बादा जायना अशें विष्णू पुराणांत सांगलां.तशेच पाताळाच्या सकयल शेश रावता आनी ताच्या मस्तकाचेर धर्तरी आसा.
विष्णू आनी स्कंध ह्या पुराणांत गभस्थिमान आनी नागद्विप हे दोनूय पाताळाचे भाग मानिल्ले आसात.
प्रभास आनी गिरनार ह्या दोन जाग्यांनी जाय तीं पाताळ-विवरां आशिल्लीं अशें स्कंध पुराणांत सांगलां.होचे वयल्यान,सिंधू न्हंयेच्या मुखापसून शूर्पारकामेरेनच्या भारताचे अस्तंत देगेवयल्या प्रदेशाक पुराणकाळांत पाताळ लोक म्हणटाले अशें सिध्द जाता.
पाताळाची कल्पना जगांतल्या सगळ्या लोकांत प्रचलीत आसा.पाताळांत काळोख आसता,अशी बाविलोनी,हिब्रू,मिसरी,ग्रीक,रोमन ह्या लोकांची कल्पना आशिल्ली.पाताळ हें मेल्लयांचें निवासस्थान आसा आनी पाताळांतल्यो वस्तू आपले उरफाटे दिकेन लोंबकळायल्ल्यो आसतात,अशीय समजूत आसा.
-कों. वि. सं. मं.
पुरक नोंद:सर्ग,नरक.
पाध्ये,काशीनाथ अनंत:(१९९०-१८०६).एक धर्मनिबंधकार.हाच्या बापायचें नांव अनंत पाध्ये आनी आवयचें नांव अन्नपुर्णा.रत्नागिरी जिल्ह्यांतलें गोळवली हो ताचो मूळ गांव.संगमेश्र्वर तालुक्यांतल्या बहात्तर गांवाची जापसालदारकी ताचेकडेन आशिल्ली.पूण तो पांडुरंगाचो भक्त आशिल्ल्यान तो पंढरपूराक गेलो आनी जिणेचे निमाणेमेरेन थंयच रावलो.ताका बाबा पाध्ये अशेंय म्हणटाले.ताणें बरयल्ल्या धर्मसिंधू नांवाच्या ग्रंथाखातीर ताका खुबूच नामना मेळ्ळी.धर्मीक ग्रांथाखातीर जाय आशिल्ल्या धर्मशास्त्रीय विशयाचो विचार ताणें ह्या ग्रंथात बरे तरेन मांडला.निर्णयसिंधू,पुरूषार्थ चिंतामणी,कालमाधव,हेमाद्री,कालत्त्वविवेचन,कौस्तुभ आदी ग्रांथांचो आदार घेवन ताणें हो ग्रंथ बरयलो.पंढरपुराक ताचो ग्रंथ बरोवन जातकच ताचो भाव विठ्ठलपंत हाणें तो काशीक हाडून परिक्षेखातीर थंयच्या पंडितांमुखार दवरलो.ह्या पंडितांनी ताची परिक्षा करून तो अधिकृत आनी बरो आशिल्ल्याचो निर्णय दिलोच.तेचपरी ह्या ग्रंथाची पालखेंतलेयान काशी वाठारांत मिरवणूक काडली.
धर्मसिंधूचे तीन भाग आसात.पयल्या आनी दुसऱ्या भागांत वर्साच्या बारा म्हयन्यांतल्या धर्मकृत्यांविशीं विवेचन केलां.तिसऱ्या भागाचे पुर्वार्ध आनी उत्तरार्ध अशे दोन भाग आसात.तातूंत सोळा संस्कार,नित्यकर्मां,अग्निहोत्र,मुर्तीची अर्चा,ग्रहारंभ,गृहप्रवेश आदी गजालींविशीं नेम सांगल्यात.फुडें कलीयुगांतल्या वर्ज्यावर्ज्य गजालींचें विवेचन,संन्यास गृहणाचो विचार तशेंच संन्याशी आनी विधवा हांचो धर्म विस्तारान सांगल्यात.हो मूळ ग्रंथ संस्कृत भाशेंत आसून ताचें मराठी भाशांतर उजवाडाक आयलां.
बाबा पाध्ये हाणें पंढरपुरांत एक पाठशाळा सुरू केल्ली.तोणें पंढरपूरच्या विठ्ठलाचे पुजेंतले उपचार वाडयिल्ले तेचपरी स्वरचीत संस्कृत आरत्यो देवामुखार म्हणपाची चाल सुरू केल्ली.विद्वत्ताय आनी सदाचरण ह्या दोनूय गजालींक लागून लोक ताचो आदर करताले.मरणाआदीं कांय काळ ताणें संन्यास घेतिल्लो.
-कों. वि. सं. मं.
पान:झाडाचें सगळ्यांत सहज दिसपी खोडावयलें म्हत्वाचें अशें सपाट उपांग.वैदिक वाङमयांत 'पर्ण' ही संज्ञा वनस्पतीच्या एका अवयवाक (पानाक) वापरिल्ली आसा.ही संज्ञा एका यज्ञीक झाडाकूय (पलाश) उद्देशून वापरिल्ली आसा.
पानाचो उगम आनी विकास खोडाचेर वा खांदयेचेर अतिसुक्ष्म आनी सतत विभाजन जायत आशिल्ल्या कोशिकेच्या चोम्याच्या भायल्या थराचेर जाता.सुर्वेक ती ल्हान तोंकानी वयर सरतात आनी उपरांत तातूंतलीं उतकां,रचना आनी कार्य आशिल्ल्या कोशिकांचे-पेशीचें आनी निमाणें वाहक कोशिका तयार जावन पान पुर्ण जाता.हातूंत पानाच्या तोंकाकडलो भाग पयलीं,उपरांत मध्यभाग आनी निमाणें तळाकडलो भाग पुराय जाता.उजवाडावरवीं झाडाखातीर अन्ननिर्मिती तयार करप,झाडाखातीर फाव आशिल्ले परस चड उदकाचो अंश वाफेच्या रुपान भायर उडवप आनी गरजेप्रमाण तातूंतल्या अतिल्हान छिट्रांतल्यान त्वरंध्रांवरवीं ऑक्सीजन भितर घेवन कार्बनडाय ऑक्सायड भायर उडोवप आदी प्रक्रिया पानावरवीं चलतात.ही प्रक्रिया घडपाक पानांभितर-भायर तांकां फाव ती संरचना,आकार आनी वेवस्था आसता.
पानाचे मुखेलपणान तीन भाग आसतात-१) पर्णतल (देंठा मुळचो भाग) २)पाचवो,चड करून सपाट आनी पसरट भाग म्हळ्यार पातें ३)ह्या दोगांकय जोडपी लांबसो आनी घट्ट भाग म्हळ्यार देंठ.
पात्याचें तोंक आनी कडो हातूंत जायते प्रकार पळोवंक मेळटात.पात्यांत एक मध्यशीर आनी तिचे कुशीन जायत्यो उपशिरो आसतात.केन्ना केन्ना देंठाचो तळभाग फुगीर आसून पानाचे हालचालीक आदार करता.अशा भागाग पुलवृंत म्हणटात.कांयकडेन हो तळभाग पसरट आनी लांबट आसून तो खोडाक पुराय तरेन गुठलायल्लेवरी आसता.ताका आवरक म्हणटात.पर्णतलाकडे एक ल्हनशें पाचवें उपांग आसता ताका उपपर्ण म्हणटात.खंयच्याय पानाक अशें उपपर्ण आसल्यार सोपपर्ण म्हणटात जाल्यार तें नासल्यार अनुपपर्ण अशें म्हणटात.पाचवें आनी पानावरी आशिल्ल्या उपपर्णाक पर्णसम,देंठाच्या तोंकाक दोनयवटेन एक एक उपपर्ण तेंकून आसल्यार वृंत्तलग्न,एकामेकां सामकार आशिल्ल्या पानांचीं उपपर्णां ताचे कुशीन एकठांय येतात ताका अंतरावृत्तीय,काटेरी उपपर्णा आसल्यार तांकां कंटक,कांय झाडांचीं उपपर्णां आदाराचेर
