ताका गोडी आशिल्ली.१८७९ वर्सा कटक,१८८० वर्सा सिल्हेट हांगा १८८१ वर्सा बेंगळूर,१८८६ वर्सा हबिबगंजाक ताणें मुख्याध्यापक म्हणून काम केलें.मजगतीं १८८० वर्सा ताणें 'परिदर्शक' हें बंगाली सातोळेंय सुरू केलें.उपरांत १८८२ वर्सा तो 'बॅंगॉल पब्लीक ओपिनियन' हाचो साहाय्यक संपादक जालो.१८८७ वर्सा तो लाहोरच्या 'ट्रिब्युनां'त साहाय्यक संपादक म्हणून रुजू जालो.उपरांत कलकत्त्याच्या ग्रंथालयांत ग्रंथपाल म्हणून ताणें कांय काळ काम पळयले.१८९०-९१ ह्या काळांत तो ग्रंथालयाचो सचिवूय जालो.हें सगळें करतना तो कॉंग्रेसीच्या अधिवेशनांकूय हाजीर रावतालो.ताणें आसामांतल्या च्याच्या मलांतल्या कामगारांचो प्रस्न सोडोवपाखातीर मुखेल आयुक्त हॅन्री कॉटन हाका तातूंत लक्ष घालपाक लायलें.
बिपिनचंद्र धर्मशास्त्राचो अभ्यास करपाखातीर १८९८ वर्सा शिश्यवृत्ती घेवन इंग्लंडाक गेलो.पूण एका वर्सा भितरूच ताणें ही शिश्यवृत्ती सोडली आनी थंय तो राजकीय वावर करूंक लागलो.१९०१ वर्सा भारतांत परततकच १९०२ वर्सा ताणें 'न्यू इंडिया' हें खबरांपत्र सुरू केलें.
बंगालाचे फाळणे उपरांत लोकमान्य टिळक आनी लाला लजपतराय हांचे वांगडा ताणें स्वदेशीच्या चतू:सूत्रीचो नेटान पुरस्कार केलो.बंगालभर व्याख्यानां दिवन जागृताय हाडली.मद्रासाकूय ताणें भासणां दिलीं.१९०६ वर्सा ताणें 'वंदेमातरम्' हें दिसाळें सुरू केलें आनी अरविंद घोष हाका ह्या दिसाळ्याचो संपादक केलो.१९०८-११ ह्या वर्सांनी तो इंग्लंडाक वचून रावलो.ह्या काळांत ताणें एम्पायर आयडिया नांवाचें एक तत्व मांडलें.भारत ही आपशासीत वसणूक म्हणून ब्रिटीशांक सहकार करतालो असो ह्या तत्वाचो विचार आशिल्लो.भारतांत परतून येतकच ताच्या एका लेखाक लागून ताका एका म्हयन्याची ख्यास्त जाली.
बिपिनचंद्र होमरूल लीगाचो वांगडी आशिल्लो.तेच भाशेन तो कॉंग्रेसीचोय निश्ठावान कार्यकर्तो आशिल्लो.१९१९ वर्सा संयुक्त संसद समितीमुखार गवाय दिवपापासत कॉंग्रेसीचें जें शिश्टमंडळ गेल्लें तातूंत बिपिनचंद्र आशिल्लो.तो एक तत्वचिंतक आशिल्लो.देशाची सर्वांगीण तयारी जालेबगर ताका स्वातंत्र्य नाका आशिल्लें ताणें गांधीजीचे असहकार चळवळीक खूब विरोध केलो.चित्तरंजन दास आनी स्वराज पक्ष हांचेरूय खूब टिका केली.१९२०-२४ ह्या काळांतमौलाना मिहंमद अली हाचेवांगडा जातीय प्रस्नाविशीं ताचे खूब मतभेद जाले आनी वाद निर्माण जाले.आपल्या व्यक्तिनिश्ठ धोरणांक लागून खुबशा व्यक्तींकडेन ताचे मतभेद जाल्ल्यान तो एकलो पडलो.१९२८चे सर्वपक्षीय परिशदेक तो उपस्थीत आशिल्लो पूण खास अशें कसलेंच काम ताणें आपणायलेंना.ताणें जायतीं खबरांपत्रां सुरू केलीं.आपले विचार ताणें ह्या दिसाळ्यांतल्यान मांडले.ताचें 'वंदेमातरम्' हें दिसाळें खूब गाजलें.
त्याकाळावयल्या व्हड व्यक्तींचीं चरित्रांय ताणें बरयलीं.तातूंत व्हिक्टोरिया राणी,केशवचंद्र सेन,रवींद्रनाथ टागोर,राजा राममोहन रॉय,अरविंद घोष,आशुतोष मुखर्जी हांच्या चरित्रांचो आस्पाव जाता.
'इंडियन नॅशनॅलिझम' (१९१८) 'द न्यू इकॉनॉमिक मेनेस टू इंडिया' (१०२०) आनी 'ब्राह्मोसमाज अॅंड द बॅटल ऑफ स्वराज्य इन इंडिया' (१९२६) हां ताचीं नामनेचीं पुस्तकां.'मॅरीस ऑफ माय लायफ अॅंड टायम्स' (१९३२) ह्या नांवान ताणें आपलें आत्मचरित्र बरयलें.
बिपिनचंद्र एक बरो वक्तो आशिल्लो.लाल (लाला लाजपतराय),बाल (बाळ गंगाधर टिळक) आनी पाल (बिपिचंद्र) ह्या तिगांयनी वंगभंग,स्वदेशी आनी बहिश्काराचें आंदोलन उबारून जनजागृताय केली.
-कों. वि. सं. मं.
पालयेंकार,अनंत तुकाराम:(जल्म:२० मार्च १९२४,कायसूव-बारदेस). सुटकेझुजारी.तो 'नॅशनल कॉंग्रेस गोवा' हे संघटनेचो वांगडी आशिल्लो.सुटके चळवळीच्या काळांत तो पत्रकां वांटप,वण्टी पत्रकां लावप असलीं कामां करतालो.२६ जानेवरी १९५५ ह्या दिसा,कायसुवा जो सत्याग्रह जाल्लो तातूंत ताणें वांटो घेतिल्लो.पोलिसांनी ताका धरलो,खूब मार दिलो आनी एक वर्स पणजे बंदखणींत दवरलो.उपरांत ताका १० वर्सां बंदखणीची ख्यास्त फर्मायली.फुडें पांच वर्सांनी ताची बंदखणींतल्यान सुटका जाली.भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला.
-कों. वि. सं. मं
पाली भास:पाली ही एक प्राकृत भास आसून हे भाशेंत बौध्दांचें चडशें सगळें धर्मीक वाङमय ग्रंथीत केल्लें आसा.जातकांची, 'धम्मपद','दीघनिकाय' ह्या बौध्द धर्मग्रंथाची ही भास.पाली हाचो मूळ अर्थ 'वळ' वा 'पंगत' असो आसून खंयच्याय धर्मग्रंथातलें वचन वा उतारो असोय पाली ह्या शब्दाचो अर्थ उपरांत लक्षणेन आयला.
पाली ही खंयच्या प्रदेशाची मूळ भास आशिल्ली,हे विशी अभ्यासकांचे मतभेद आसात.प्रा. ऱ्हीस डेविड्स हाच्या मतान,सनापयलीं ६व्या आनी ७व्या शेंकड्यांनी कोशल देशांत ही भास उलयताले.वॅस्टरगार्ड आनी ई.कुस्न हे पालीक इज्जयिनी प्रदेशांतली पाली मानतात.गिरनारच्या शिलालेखाकडेन पालीभास चड लागीं आशिल्ल्यान विंध्यप्रदेश हें पाली भाशेचें उगमस्थान अशें फ्रॅंक आनी स्टेन कनौ ह्या विद्वानांचें मत आसा.जर्मन विद्वान गायगर हाणें पाली हें मागधीचें एक रुप आशिल्लें अशें मानलां.भाशेचे नदरेन पाली ही मध्ययुगीन भारतीय आर्य भाशेचें एक रूप आसून सनापयलीं सव्या शेंकड्यासावन तिचो विकास सुरू जाला अशें मानतात.ताचे पयलींचें भारतीय आर्य भाशेचें स्वरूप वैदिक वाङमयांत आनी रामायण,महाभारत ह्या ग्रंथांनी मेळटा.तिका क्रमान वैदिक आनी संस्कृत भास अशीं नांवा आसात.
कालमानाप्रमाण ह्या प्राचीन भाशांचे प्राक् मध्यकालीन (सन पयलीं ६०० ते इ.स. १००),मध्यकालीन (इ.स. १०० ते ६००) आनी उत्तर मध्यकालीन (इ.स.६०० ते १०००) अशे तीन कालखंड आसात.ह्या सगळ्या भाशांक प्राकृत हें सामान्य नांव दिलां.प्राक् मध्यकालीन भाशांचें स्वरूप अशोकाच्या प्रशस्ती आनी पाली साहित्य हातूंत दिसता.मध्यकालीन भाशा म्हळ्यार मागधी,अर्धमागधी,शौपसेनी आनी महाराष्ट्री ह्यो आसून,तांचें खूब साहित्य आसा.उत्तर मध्यकालीन भाशांक अपभ्रंश आनी अवहट्ठ अशीं नांवां आसात.वैदिक भास ही यास्क आनी पाणिनी हांच्या काळांत संस्कृत जावन आर्यांची बोलीभास विकसीत जावन तिणें नवें रूप घेतलें.मगध वा कोशल ह्या प्रांतांत ते भाशेन जें रूप घेतलें तीच पाली भास.हाचेवयल्यान संस्कृत आनी पाली हांचो विकास विंगड विंगड पद्दतींनी जाल्लो,हें दिसता.संस्कृत भाशेपसून,पालीचें वेगळेपण दिसता.
