तें अशें-(१) ऋ,लृ,ऐ आनी औ ह्या स्वरांचो पाली भाशेंत उपेग जायना.२)हे भाशेंत ऱ्हस्व ए आनी ऱ्हस्व ओ हे स्वर मेळटात.३)श,ष हे हातूंत मेळनात.४)ल्,लह् ह्या व्यंजनांचो प्रयोग संस्कृतापरस चड जाता.दोन स्वरांमदीं येवपी ड् च्या जाग्यार ळ् आनी ढ च्या जाग्यार लह् येतात.सादारणपणान अ,इ,उ हे संस्कृत ऱ्हस्व स्वर पालींत तशेच उरतात.संस्कृतांतले इ आनी उ हे संयुक्त व्यंजनांचे पयलीं आसल्यार पालींत ते अनुक्रमान ए आनी ओ जातात.देखीक- विष्णू-वेव्हु;उष्ट्र-ओट्ठ.
संस्कृतांत जंय संयुक्त व्यंजनापयलीं दीर्घ स्वर येता,थंय पालींत ताचें रूप ऱ्हस्व जाता.देखीक-चैत्य-चेतिय,मौर्य-मोरिय.संस्कृत ऋ चें पालींत अ,इ वा उ जाता.देखीक-ऋक्ष-अच्छ,कृत-कित.संस्कृतांतल्या 'क्ष' चें पालींत वख् वा च्छ् जाता.देखीक क्षुधा-खुधा,क्षारिका-छारिका,कक्ष-कच्छ.
पाली भाशेच्या विकासाच्यो चार अवस्था दिसतात त्यो अशो
- त्रिपिटकांत येवपी गाथांची भास.ही सामकी पोरणी भास आसून,वैदिक भाशेपरस मातशी वेगळी.पालींतलीं कांय खाशेलीं रुपां त्या पुर्विल्ल्या काळांतूच तयार जावंक लागिल्लीं.सुत्तनिपाताची भास हें हाचेंच एक उदाहरण.
- त्रिपिटकाच्या गद्य भागाची भास.गाथांचे भाशेपर हे भाशेंत पुर्विल्लीं रुपां खूब उणीं आसून नवीं रुपां चड प्रमाणांत आसात.जातकांची भास हें हाचें उदाहरण.
- उत्तरकालीन पाली गद्य साहित्याची भास.हे भाशेंचे स्वरूप मिलिंदप्रश्र आनी अट्ठसाहित्य हातूंत दिसता.ही एक विकसीत आनी उदात्त गद्य शैली.
- उत्तरकालीन पाली काव्याची भास.संस्कृताचो वाडटो प्रभाव,हें ह्या काळांतल्या साहित्याचें खाशेलपण.महावंस,दीपवंस,दाठावंस,तेलकटाहगाथा ह्या ग्रंथांनी हे भाशेचें स्वरूप दिसता.
व्याकरण: नामांत तीन लिंगा,दोन वचनां आनी आठ विभक्ती आसात.हे भाशेंत संस्कृताभाशेन परस्मैपद आनी आत्मनेपद हे प्रकार आसात.पूणपरस्मैपद हेंच चड वापरतात.
पालीची वर्ण वेवस्था अशी आसा-
स्वर:अ,आ,इ,ई,उ,ऊ,ए,ओ. व्यंजनां:स्फोटक:क,ख,ग,घ,ट,ठ,ड,ढ,त,थ,द,ध,प,फ,ब,भ. अर्थस्फोटक:च,छ,ज,झ. अनुनासिक:ङ,ञ,ण,न,म. अर्धस्वर:य,व. कंपक:र. पार्श्र्विक:ल,ळ. घर्शक:स,ह.
पुरुशवाचक सर्वनामां अम्ह,तुम्ह आनी सो अशीं आसून स्त्रीवाचक 'सा' अशें आसा.तांची रुपावली अशी आसा-देखीक:अम्ह.
| अम्ह | ||
|---|---|---|
| एकवचन | भोवचन | |
| प्र. | अहं | मयं,अम्हे,नो |
| द्वि. | मं,ममं. | अम्हे,अम्हाकं,नो |
| तृ. | मया,मे | अम्हेभि,अम्हेहि,नो |
| च. | मय्हं,मम,अम्हं,ममं,मे | अम्हाकं,अस्माकं,नो |
| पं. | मयो,मे | अम्हेभि,अम्हेहि,नो |
| ष. | म्यहं,मम,अम्हं,ममं,मे | अम्हाकं,अस्माकं,नो |
| स. | सयि | अम्हेसु |
विशेशण:ज्या नामाकडेन संबंदूत आसता त्या नामाचें लिंग,वचन आनी विभक्ती तें विशेशण घेता.अकारान्त विशेशणांचें स्त्रिलिंग 'अ' च्या बदला 'आ' जाता.केन्ना केन्ना 'अ' च्या जाग्यार 'इ' लेगीत येता.विशेशणाचें मूळ रूप नामापयलीं जोडून समास लेगीत करपाक मेळटा.
संख्यावाचक शब्दांचो वापर खुबूच घुस्पागोंदळाचो आसा.१ ते १८ ह्यो संख्या विशेसणाप्रमाण चलतात.आकारान्त दर्शक शब्द (देखीक-वीस-वीसा) स्त्रीलिंगी नामाभाशेन चलतात.
क्रियापद:क्रियापदांचीं रुपां पुरुष,वचन आनी काळ दाखयतात.हीं क्रियापदां चड करून अस,हु आनी भर अशीं आसात.तांची रुपावली अशी आसा-
| भूतकाळ(अस) | ||
|---|---|---|
| एकवचन | भोवचन | |
| प्र. | आसिं | आसिम्ह |
| द्वि. | आसि | आसित्थ |
| तृ | आसि | आसिंसु,आसुं |
| (हु) | ||
|---|---|---|
| एकवचन | भोवचन | |
| प्र. | अहोसिं | अहोसिम्ह |
| द्वि. | अहोसि | अहोसित्थ |
| तृ. | अहोसिं,अहुवा,अहु | अहेसुं |
| (भर) | ||
|---|---|---|
| एकवचन | भोवचन | |
| प्र. | अभरिं | अभरिम्ह |
| द्वि. | अभरि | अभरित्थ |
| तृ. | अभरि | अभरिंसु |
| वर्तमान(अस) | ||
|---|---|---|
| एकवचन | भोवचन | |
| प्र. | अस्मि,अम्हि | अस्म,अम्ह |
| द्वि. | असि | अत्थ |
| तृ. | अत्थि | सन्ति |
| (हु) | ||
|---|---|---|
| एकवचन | भोवचन | |
| प्र. | होमि | होम |
| द्वि. | होसि | होथ |
| तृ. | होति | होन्ति |
| (भर) | ||
|---|---|---|
| एकवचन | भोवचन | |
| प्र. | भरामिं | भराम |
| द्वि. | भरसि | भरथ |
