म्हणटात.
जायतेकडेन फातरार वा पाशाणाचेर एके तरेचो छाप आयिल्लो दिसता.तो छाप देव,वीर मनीस,राकेस साधुसंत वा रकिस हांच्या कोणाचो तरी पांयाचो वा हाताचो अशी कल्पना करून ताची पुजा करतात.असले छाप दिसल्यार बौध्द लोक ते बुध्दाचे हाताचे वा पांयाचे ठशे अशें समजून ताची पुजा करतात.युरोपांत असले छाप मॅरीच्या वा संतांच्या हातापांयाचे आशिल्ल्याचें मानतात.कसल्याय सपाट फातरार उंचवटो आसल्यार ताची स्वयंभू लिंग म्हणून पुजा करतात.
खंयच्याय फातरांत भूत-पिशाच्च हे सारके अती मानवी शक्तीचो वास आसा म्हणून आनी खंयचेय उपकारी देवतेची सुवात आसा म्हणुनूय पाशाणाची पुजा करतात.दक्षिण भारतांतले कुणबी लोक आश्र्विन पुनवेक शेतांतले स फातर वेंचून हाडून तांकां चुनो आनी गेरूचे थिपके लावन,पांच पांडव आनी कुंती म्हणून तांची पुजा करतात.म्हैसुरांतले शानार लोक दोन ओबडधोबड फातरांची देव आनी देवी म्हणून पुजा करतात.गुजरातांत वेताळदेव आनी सभादियादेव,मध्य प्रदेशांत भैसासुर,मुठियादेव,घटोश्यादेव,खेडापती आनी खेडमाता हीं सगळीं पाशाण दैवतां आसात.उत्तर भारतांतल्या खेडेगांवांनी ग्रामदेवता म्हणून खंयच्याय झाडाखाला फातरांची रास रचिल्ली दिसता.कोल्हापूरचो जोतिबा आनी ताची बायल यमाई हांचींय पाशाण प्रतिकांच आसात.
दक्षिण भारतांतल्या स्मार्थ ब्राह्मणांच्या देव्हाऱ्यांत विष्णुचें प्रतीक म्हणून साळीग्राम,शिवाचें लिंग,गणपतीचो तांबडो पाशाण,देवीचें प्रतीक म्हणून धातूचो कुडको आनी सुर्याचो स्फटीक अशे पाशाण आसतात.
कोंकणांतल्या ब्राह्मणांमदीं जेष्ठा गौरी ह्या नांवान न्हंयेंतले फातर हाडून तांची पुजा करपाची चाल आसा.शिमेभायल्या भुतांखेतांसावन गांवाची राखण जावंची देखून कांय लोक फातराची पुजा करतात. गुजरातांतले लोक फातराचेर घोड्याची आकृतीय कोरांयतात आनी ताका खेत्रपाल अशें म्हणटात.म्हैसुरचे वटेन फातरार शैव वा वैश्णव पंथांचीं चिन्ना कोरांतिल्लीं आसतात.दक्षिण भारतांत ग्रामदेवतेचीं बरींचशीं प्रतिकां पाशाण रुपांतूच आसात.
जायतेकडेन रानटी जमातींनी पावस पडचो वा सूर्यप्रकाश मेळचो म्हणून फातर दवरिल्ले आसतात.मनशाच्या निमाण्या संस्कारांनी ज्या फातरांचेर उदकाचो बुडकुलो फोडटात ताका अश्मा वा जीवखडो म्हणटात आनी धा दिसांचें क्रियाकर्म करतना हो जीवखडो मुखार दवरतात.उपरांत तो न्हंयेंत पावयतात.
-कों. वि. सं. मं.
पास्तॅरनाक,बॉरीस:(जल्म:१० फेब्रुवरी १८९०,मॉस्को;मरण:३० मे १९६०,मॉस्को). नामनेचो सोव्हिएत (रशियन) कवी आनी कादंबरीकार.एका सुंसस्कृत ज्यू घराणांत ताचो जल्म जालो.ताचो बापूय चित्रकार आनी आवय पियानोवादक आशिल्ली.संगीतकार जावपाचे नदरेन पास्तॅरनाक हाणें सुर्वेक कांय वर्सां संगिताचें शिक्षण घेतलें.पूण फुडें तो तत्त्वगिन्यानावटेन गेलो.ताणें मॉस्को विद्यापिठांत तशेंच जर्मनींतल्या मारबर्ग विद्यापिठांत ह्या विशयाचो अभ्यास केलो.पयल्या म्हाझुजाच्या काळांत ताणें युरल्झंमदल्या एका रसायनीक कारखान्यांत काम केलें.रशियन क्रांती उपरांत सोव्हिएत शिक्षण मंत्रालयाच्या ग्रंथालयांत तो नोकरेक आशिल्लो.ताचो पयलो कवितांझेलो 'ब्लिज्नेल्स व्ह तूचाख' (१९१४) उजवाडा आयलो.पूण ताका खरी नामना मेळळी ती 'सिस्त्रा मया झीज्न' (१९२२) ह्या कवितांझेल्याक लागून,ताचे हेर उल्लेख करपासारके कवितांझेले अशे : त्येमी इ व्हारिआत्सी (१९२३),व्हेतरोये रझद्यनिये (१९३२),हांचेभायर ताणें लॅनीनाची जीण,१९०५ चें बंड आनी खऱ्या क्रांतीकाराची जीण अशा विशयांचेर म्हाकाव्यावरी काव्यांय बरयल्यांत.ताच्या कवितांचेर प्रतीक वादाचो प्रभाव दिश्टी पडटा.सैमाविशीं उपाट मोग आनी सादेपणां हीं ताचे कवितेचीं खाशेलपणां.
ताणें १९३३-१९४३ ह्या धा वर्सांच्या काळांत गटे,शेक्सपिअर,आदी संवसारीक नामनेच्या वेगवेगळ्या साहित्यिकांच्या साहित्यकृतींचें रशियन भाशेंत बेस बरे अणकार केल्यात.फुडें १९४३ पसून ताणें परत स्वतंत्र लेखनाक सुरवात केली.'ना रान्निख पयेज्दाख' (१९४३) आनी 'जिमनोई प्रस्तोर' (१९४५) हे दोन कवितांझेले उजवाडा हाडटकच ताणें १९५६त 'डॉक्टर झिवागो' हे कादंबरेचें हातबरप मॉस्कोतंल्या एका मुखेल नेमाळ्याकडेन धाडलें.पूण हे कादंबरेंत रशियेंतल्या ऑक्टोबर क्रांतीची म्हायती,ते क्रांतीचो आनी ती घडोवन हाडपी जनतेचो अधिक्षेप करपी आशिल्ल्याचो आरोप दवरून तें हातबरप न्हयकारप जालें.पूण १९५७त एका इटालियन प्रकाशन संस्थेन ही कादंबरी सोव्हिएत रशियेभायर उजवाडा हाडली.हे कादंबरेक सुमाराभायर नामना मेळ्ळी आनी १८ भाशांनी तिचे अणकार जाले.ह्याच वर्सा ताका नॉबल पुरस्कार फावो जाल्लो.पूण हे घडणुकेक लागून सोव्हिएत रशियेंत व्हड प्रमाणांत विरोधी प्रतिक्रिया व्यक्त जाली.ताणें हो पुरस्कार घेवंक न्हयकार दिलो.पुण ह्याच पुस्तकाक लागून ताका संवसारीक नामना मेळ्ळी.एक व्हड आनी मोलादीक कादंबरी म्हणून हे साहित्यकृतीक वळखप जाता.
आर्विल्ले रशियन साहित्य परंपरेत पास्तॅरनाकाक म्हत्वाची सुवात आसा.ताच्या जायत्या साहित्य कृतींचेर रशियन क्रांतीचो आनी साहित्यीक वास्तववादाविशींचे नवे सोव्हिएत नदरेचो ठसो उमटिल्लो दिसता.रशियेंतलीच साहित्यकृती पूण रशियेभायर हाडून अस्तंत्या देशांनी उजवाडा हाडिल्ली 'डॉक्टर झिवागो' ही पयली साहित्यकृती.'आत्त्कोबियोग्राफीचेस्की ओचिर्क' (१९५८) हें ताचें आत्मचरित्र आनी 'काग्दा राजगुल्यायेतसा' (१९५९) हो ताचो कवितांझेलो सोव्हिएत रशियेभायरूच उजवाडा आयिल्लो.
-कों. वि. सं. मं.
पॉंडिचेरी:दक्षिण भारतांतलो केंद्रशासीत प्रदेश.पयलींच्या फ्रॅंच वसणुकांचे पॉंडिचेरीखेरीज कारिकल,यनम् आनी माहे हे भाग हातूंत आस्पावतात.एक नोव्हेंबर १९५४ दिसा ह्यो वसणुको भारतांत आस्पावल्यात. वट्ट क्षेत्रफळ ४८० चौ.किमी. तातूंतलें पॉंडिचेरी २९० चौ.मी.,कारिकल १६० चौ.किमी.,यानम २० चौ.किमी. आनी माहे १० चौ.किमी. वट्ट लोकसंख्या ७,८९,४१६ (१९९१).ह्या प्रदेशांतले पयले तीन विभाग भारताचे उदेंत दर्यादेगेर तमीळनाडू आनी आंध्रप्रदेश राज्यांनी आसून,माहे हो केरळ राज्यांत अस्तंत दर्यादेगेर आसा.पॉंडिचेरी तमीळनाडू राज्याच्या दक्षीण अर्काट जिल्ह्यांत कोरोमंडल दर्यादेगेर,मद्रासाचे दक्षिणेक १५० किमी. जाल्यार करिकल ह्याच राज्याच्या
