Page:Konkani Viswakosh Vol2.pdf/783

पुर्तुगेज भास:पुर्तुगाल देशाची मूल भास. ती इंडो-युरोपियन भाशा कुटुंबाच्या ल२टिन फांट्याची भास. पुर्तुगालाच्या वसणुक-कारभारावरवीं संवसारांत जायतेकडान ही भास पावल्या. ब्राझील आनी पांच आफ्रिकी देस-आंगोला, मोसांबीक, गिनी बिराउ, सांव तोमे-प्रिंसीप आनी काबू वेर्द ह्या देशांची ती राश्ट्रभाशा आसून आफ्रिका, आशिया, अमेरिकेंतल्या कांय वाठारांनीय तिचो वापर जाता. पुर्तुगाला भायर पुर्तुगेजांच्या वसणुकांनी (आशिया, आफ्रिका, अमेरिका) ही राजकारभाराची भास आसली. आजूय ह्या कांय आदल्या वसणुकांनी ती संपर्क माद्यमाची भास म्हणून वापरप जाता. पुर्तुगेजीचो सगळ्यांत पोरणो लेखी पुरावो ११९२ वर्साचो. भारतांतल्या गोंय, दमण आनी दीव वाठारांनी पुर्तुगेज राजवटीच्या काळांत थंय पुर्तुगाज ही सरकारी कामकाजाची भास आशिल्ली. सुमार साडे चारशें वर्सांचे पुर्तुगेज राजवटीक लागून गोंयांतले मूळ कोंकणी भाशेर पुर्तुगेजीचो प्रभाव पडिल्लो दिश्टी पडटा. कोंकणी भाशेंत बरींच पुर्तुगेज उतरां घोळणुकेंत उरल्यांत. रोमी लिपींतले कोंकणी वाक्यरचनेचेरूय पुर्तुगेज भाशेचे वाक्यरचनेचो प्रभाव दिसता. तशेंच पुर्तुगेजांकडेन संबंद आशिल्ल्या भारतांतल्या साबार भाशांनी विशेश करून मराठी, कन्नड, मल्याळम, गुजराती, तमीळ, सारकिल्या भाशांनी पुर्तुगाज उतरां मेळटात.

भाशेचीं खाशेलपणां-लिपी आनी ध्वनी-पुर्तुगेज भास बरोवपाखातीर रोमी लिपीचो उपेग करतात. हे लिपींत a,b,c,d,e,f,g,h,i,j,k,l,m,n,o,p,q,r,s,t,u,v,w,x,y,z हीं अक्षरां आसात. ह्या अक्षरांचे उच्चार अशे- aआ; bबे; cसे; dदे; eए(उकतो); fएफ्(उकतो ए); gजे(j); hआगा; iई; jज्यॉत(उकतो ओ); kकाप,का; lएल्(उकतो ए); mएम्(उकतो ए); nएन्(उकतो ए); oओ(उकतो); pपे; qके; rएर,रे; sएस(उकतो ए); tते; uउ; vवे; wदाब्ल्यु; xशिश्; yइप्स्लान; zजे; देशादेशाप्रमाण ह्या उतरांनी थोडोभाव फरक उरता.

रोमी भाशाकुळेंतली पुर्तुगेज ही एक भास आशिल्ल्यान पुर्तुगेज भाशेचे वर्णमाळेंत उच्चारांचें वेगळेपण दाखोवपी कुरवो (accents) आसात. ह्यो कुरवो अशो-

I [/](accento agudo) आसोन्तु आगुदु ही कुरू जेन्ना a,e आनी o ह्या स्वारांच्या माथ्यार दवरतात तेन्ना तांचो उच्चार उक्तो जाता. जेन्ना ही कुरू आय(i) आनी यु(u) ह्या स्वरांच्या माथ्यार दवरतात तेन्ना ह्या स्वरांच्या उच्चारांचेर भर दिवप जाता.

II [\](accento grave) आसोन्तु ग्राव उभयान्वयी अव्यय 'a' (to,at,in) आनी उपपदांचें स्त्रीलिंगीरूप एकठांय येता तेन्ना उभयान्वयी अव्ययाचो क्षय ही कुरू करता.

देखीक:a=to/at/in;às=to/at/in-तशेंच उभयान्वयी अव्यय आनी दर्शक सर्वनामां एकठांय येतात तेन्ना उभयान्वयी अव्ययाचो ७य ही कुरू करता.

देखीक:a=to/at/in;as=हें,तें,àsहें,तेंa=to,at,in-aquele(पु)=तो; aquele(स्त्री)=ती; aqueles(भोववचन)=तीं; aquilo ते (अनिश्र्चीत).

a+aquele=àquele;a+aquela=àquela;aaquelo=àaquilo

तेभायर ही कुरू आदल्यातेंपार कांय उतरांच्या मूळ कुसार भर दिवपाक वापरताले. हाची वळख करून दिवपाखातीर उपरांत तो भर दुसऱ्या अक्षराचेर पडलो तरी एक परंपरा म्हणून ती कुरू दिवप जाताली. आधुनिक काळांत हो पारंपारीक उपेग उणो जाला. कायकडेन तर सामकोच बंद जाला.

III [ʌ] (accento circumflexo) आसेन्तु सिर्कंफ्लक्सु a,e,o हांच्या धांपिल्या उच्चाराचेर भर दिवपा खातीर वापरतात. देखीक- mês (म्हयनो)

IV [~](tilde) ही कुरू अनुनासीक उच्चाराखातीर a आनी o irmão= इरमांव, sermões=सेरमॉंयश.

V [,](cedilha) जेन्ना ही कुरू C ह्या अक्षराच्या खाला लायतात आनी ताच्या फुडें जेन्ना a,o,u हे स्वर येतात तेन्ना C चो उच्चार स जाता. Cedilha बगर Cचो उच्चार ह्या संदर्भांत 'क' जाता.

देखीक-

1. Casa काझ Casar काझार
2. Caça कास (hunting)
3. Coraçāo कुरेसांव (काळीज)
4. Braço हात arm

C उपरांत e वा i स्वर आयले जाल्यार Cचो उच्चार स जाता.

देखीक- Cedilha सोदिल्ल्य

fácil फासील

व्याकरण-पु्र्तुगेज भाशेंत मान, सर्वनाम, विशेशण, क्रियापद, क्रियाविशेशण, उभयान्वयी अव्यय, उद्गारवाचक आनी संबंद शब्द हे शब्दप्रकार आसात.

नाम-नामांत पुर्लिंग आनी स्त्रीलिंग हीं लिंगां आनी एकवचन तशेंच भोववचन आसात. पुरूशवाचक शब्द पुरूशलिंगी आनी स्त्रीवाचक शब्द स्त्रीलिंगी आसतात. oनिमाणें आशिल्ले पुरूशलिंगी आनी aनिमाणें आशिल्ले स्त्रीलिंगी आसतात. eवा व्यंजन निमाणें शब्दांचे लिंग मात परंपरागत आसता हें वापरावयल्यान समजता. नाम स्वरात आसल्यार s (स) आनी व्यंजनांत आसल्यार es (एस) हे प्रत्यय भोववचनी लागतात.

सर्वनामां- सर्वनामां अशीं आसात-

	कर्तृवाचक
एकवचन		भोववचन
प्रथमपुरूश:eu		nós
द्वितीय पुरूश:tu		vós
तृतीय पुरूश:ele,ela		eles,elas

	कर्मवाचक
प्रत्यक्ष			अप्रत्यक्ष
एकवचन	भोववचन	ओकवचन	भोववचन
me	nos	me	nos
te	vos	te	vos
o	os	the	thes
a	as	the	thes

	स्वामित्व विशेशण
एकवचन		भोववचन
पुर्लिंग		स्त्रीलिंग
meu		minha
teu		tua }+s
seu		sua