हाची हुकूमशायी राजवट सुरू जाली, तसो गोंयांतूय जुलमी अंमल सुरू जालो. २५ नोव्हेंबर १९४७ ह्या दिसा गोंय हो पुर्तुगालाचोच एक, अविभाज्य घटक आसा अशें जाहीर केलें.
पुर्तुगेजांनी भारतांत आपले पांय दवरलें तेन्नासावन तांकां भारतीयांनी विरोध करपाक सुरवात केल्ली. १५८०-८५ ह्या तेंपार कुंकळ्ळी, असोळणे, वेळ्ळी, आंबेली ह्या साश्टीच्या लोकांनी आपलीं शेंता आनी देवळांची राखण करपाखातीर पुर्तुगेजांक विरोध केल्लो. १७८७त पिंन्तांचें बंड केलीं. गोंयकारांनी पुर्तुगेजांची सत्ता काबार करचे खातीर राजकीय संघटनेच्या मार्गान यत्न सुरू केले. १९३० उपरांत हांगा साबार बंडखोर समस्था अस्तित्वांत आयल्यो. तांच्यो भारतीय कॉंग्रेसी कडेन लागींचो संबंद आशिल्लो. १९४६त राममनोहर लोहिया हाणें गोंयांत येवन कायदेभंगाची चळवळ सुरू केली. १९५५त भारतान पु्र्तुगाला वांगडाचे आपले राजनितीक संबंद तोडून उडयले. पुर्तुगेजांची सत्ता काबार करचेखातीर गोंयांत ल्हान व्हड हिंसक तशेंच अहिंसक उठाव चालूच आशिल्ले. निमाणेकडेन १९ डिसेंबर १९६१ ह्या दिसा भारत सरकारान 'ऑपरेशन विजय' नांवाखाला गोंयांत सैन्य धाडून गोंयची मुक्तताय केली. अशे रितीन साडेचारशें वर्सां उपरांत भारतांतली पुर्तुगेज सत्ता काबार जाली.
धर्मांतर आनी वेपार हीं सत्तेचीं मुखेल ध्येयां जालीं. सुर्वेचीं मसुलमान राजवटीचीं कांय वर्सां सोडल्यार हेर परकी राजवटींकडसून धर्मसाराखातीर बळाचो वापर जालोना. पूण १५४० वर्सासावन धर्मांतराविशीं खर धोरण आपणावन, राजाचो धर्म तोच प्रजेचो धर्म आसूंक जाय, अशें फर्मान पु्रतुगालांन काडलें. भारतांतल्या ज्या वाठारांनी तांची वसणूक आशिल्ली थंयचीं देवळां आनी मशिदी उध्नस्त केल्यो.तांचे सुवातेर इगर्जी बांदल्यो. देवळांचें उत्पन्न आनी जमनीलेगीत इरग्जांचे मालकीच्यो केल्यो. गोंयांत ताणीं धर्मीक कायदो लावन किरुस्तांव नाशिल्ल्यांची जीण सामकी दगदगाची करून सोडली. इंक्वीझिशन कायद्यावरवीं साबार हिंदू आनी मुसलमान लोकांक स्कतीन बाटयल्ल्यान तांकां क्रिस्तांव जावंचे पडलें. जे बाटूक तयार जालेनात, तांकां हाल-अपेश्टांक तोंड दिवंचे पडलें. कांय जाणांनी गोंय सोडून महाराष्ट्र, कर्नाटक, केरळ सारकिल्ल्या शेजारच्या ब्रिटीश सत्तेच्या शेकातळा आशिल्ल्या प्रदेशांनी आलाशिरो घेतलो. गोंयांत आनी हेर प्रदेशांनी सत्ता प्रस्थापित केले उपरांत पुर्तुगेजांनी तेन्ना चालंत आशिल्ले शिक्षणपद्दतीचो इबाड करून ताणीं वसणुकवादक पोशण आशिल्लें. तरातरांच्या धर्मीक हुकमावरवीं गोंयांत महाविद्यालयां आनी सेमिनारी उक्तो केल्यो. सुर्वेच्या काळांत क्रिस्तांव धर्मतत्त्वांलोकांक तांचे स्वताचे भाशेंतल्यान समजावन दिवपाखातीर मिशनरी प्रचारकांनी थळाव्यो भासो शिकूंक बरोच फुडाकार घेतिल्लो. पूण उपरांत पुर्तुगेज भाशेचोच उपेग चड जावपाक लागलो. ताणीं थळावे (चड करून गोंयकांरांचे) समाजीक जिणेचेर बरोच परिणाम केलो. क्रिस्तांवकरण करपाचे प्रक्रियेंतल्यान अस्तंताकरण जावंक लागलें. इन्क्विझिशनांतल्यान आयिल्ल्या नेमांवरवीं आनी कायद्यांवरवीं क्रिस्तांव जाल्ल्या मूळ हिंदू तशेंच मुसलमानांक आपली जेवणाखाणाची पद्दत, भेस, संगीत, चालिरिती आनी शिश्टाचार बळयां बदलूंक लायले. एकुणिसाव्या शेंकड्यांच्या दुसऱ्या अर्दका सावन ही सक्ती उणी जायत गेली. गोंयांत सती पद्दतीचेर बंदी हाडपाचें श्रेय पुर्तुगेजांक वता. तेभायर बायलांक आस्पतीच्या वांट्यांचो हक्क, विधवांचीं लग्ना, समान नागरी कायदो ह्या सारक्यो सुदारणांय ताणीं केल्यो. अस्तंती संस्कृती विचार, साहित्य हांची वळख जाली.
-कों. वि. सं. मं.
पुलित्झर, जोसेफ:(जल्म:१० एप्रिल १८४७, माको-हंगेरी; मरण:२९ ऑक्टोबर १९११, चार्लस्टान- दक्षिण कॅरोलायना).
नामनेचो अमेरिकी पत्रकार. १८६४त तो अमेरिकेंत आयलो आनी ताणें सैन्यांत नोकरी धरली. अमेरिकेंतलें यादवी झूज सोंपतकच तो सेंट लुईसाक आयलो आनी मानांयाचीं कामां करूंक लागलो. १८६८त एका जर्मन खबरांपत्रांत ताका वार्ताहराची नोकरी मेळ्ळी. एक बरो वार्ताहर म्हणून ताणें रोखडीच नामना मेळयली.
फुडें कांय खबरांपत्रांचो तो धनी जालो;हीं खबरांपत्रां अशीं- 'सेंट लुइस पोस्ट', 'सेंट लुइस डिस्पॅच' आनी 'न्युयॉरक वर्ल्ड'. तांतूतलीं 'सेंट लुईस पोस्ट' आनी 'सेंट लुइस डिस्पॅच' हीं दोन खबरांपत्रां एकठांय करून ताणें 'पोस्ट-डिस्पॅच' हें नवें खबरांपत्र सुरू केलें. 'पोस्ट डिस्पॅच' आनी 'न्युयॉर्क वर्ल्ड' ह्या दोन खबरांपत्रांनी बरीच लोकप्रियता मेळयली. भौशीक जिणेंतल्या भ्रश्टाचाराक पुलित्झरान आपल्या खबरांपत्रांतल्यान वाचा फोडली.
पुलित्झराक पिरायेच्या बेचाळिसाव्या वर्सा कुड्डेपण आयलें. तरी लेगीत आपल्या वांगड्यांच्या पालवान तो आपलीं खबरांपत्रां चलयत रावलो. १८९४त पुलित्झरान 'न्युयॉर्क वर्ल्ड' पत्रांतल्यान एक रंगीत चित्रकथा (कॉमिक) सुरू केली. 'येलो थिड' हो हे चित्रकलेचो नायक. 'येलो जर्नवीझम' वा 'हळदुवी पत्रकारीता' हो शबाद येलो थिड हाचेवयल्यान आयलो अशें म्हण्टात.
आपल्या इत्सापत्रांत ताणें 'कोलंबिया युनिव्हर्सिटी ग्रॅज्युएट स्कूल ऑफ जर्नलिझम' हे संस्थेचे स्थापनेखातीर आनी पत्रकारिता, साहित्य आनी संगीत ह्या विशयांखातीर आपल्या नांवान इनामां दिवपाची वेवस्था केल्ली. १९१७ सावन पुलुत्झर इनामां दिवपाक सुरवात केली. हीं इनामा फकत अमेरिकी नागरिकाखातीरूच मर्यादीत आसात.
-कों. वि. सं. मं.
पुश्कर:राजस्थान राज्याच्या अजम्र जिल्ह्यांतलें पवित्र तीर्थक्षेत्र. अजमेरचे वायव्येक सुमार ११ किमी. अंतराचेर आशिल्लें हें तीर्थराज पुशअक म्हणून नामना आशिल्लें. भारतांतलें ब्रह्मावताराचें एकलें एकसुरें थळ. पुश्कराची गणना पंचतीर्थांत (पुश्कर, कुरूक्षेत्र, गया, गंगा आनी प्रयाग) आनी पंचसरोवरांत (मानस, पुश्कर, बिंदू, नारायण आनी पंपा) करतात. ह्या थळाविशीं पद्मपुराणांत एक आख्यायिका दिल्या ती अशी-एक फावट ब्रह्मदेव भूंयलोकाचे भोंवडेक गेल्लो. तेन्ना ताच्या हातांत आशिल्लें कमळ तीन फावटी गळून पडलें आनी तून तळीं तयार जालीं. जेश्ठ, मध्यम आनी कनिश्ठ अशा तीन नावांनी तांची नामना आसा. त्या थळाक ब्रह्मदेवान पुश्कर नांव दिवन थंय कार्तिक शुध्द एकादशीक यज्ञ केलो. देखुनूच कार्तिक शुध्द एकादशीसावन पुनवेमेरेन हांगाच्या तळ्यांत न्हावप पुण्यायेचें मानतात. पुश्कराच्या तिनूय वटांनी दोंगुल्ल्यो आसून, उदेंतेकडले नाग दोंगुल्लेचेर पुर्विल्ली व्होंवरी आनी पंचकूंड आसा. हें अगस्त्य ऋषीचें वसतीस्थान मानतात. थंयचीं पुर्विल्लीं देवळां औरंगजेबान मोडलीं. फुडें
