पृथ्वीराजाचें संयोगिताकडेन लग्न जाले उपरांत राज्यकारभार सोडून तो तिचेवांगडा चड वेळ सारूंक लागलो. ताणें हेर राजपूत राजांकूय सतावपाक सुरवात केल्ली. पृथ्वीराज आनी राजपूत हांची दुस्मानकाय वाडटा तें पळोवन घोरीन परत दिल्लीचेर घुरी घाली. घोरी जैतवंत जालो. पृथ्वीराज हाचें सैन्य चारूय दिकांनी धांवपाक लागलें. पृथ्वीराजूय घोड्ययार बसून धांवपाक लागलो. पूण घोरीच्या सैनिकांनी ताका धरून जिवेशीं मारलो. पृथ्वीराज हो दिल्लीचो निमाणो राजा थरलो. ताच्या मरणाउपरांत मुसलमान सत्ताधिशांनी उत्तर भारताचेर आपलो शेक बसयलो.
-कों. वि. सं. मं.
पृथ्वीराज राठौड:(जल्म:1549; मरण:1600).
राजस्थानांतलो एक नामनेचो भक्तकवी आनी झुजारी. तो बिकानेर नरेश राय कल्याणमल हाचो चलो आशिल्लो आनी अकबरान ताका गागरोनगडाची जहागीर दिल्ली. तो देशाभिमानी आनी धर्माभिमानी क्षत्रीय आशिल्लो. ताका राणाप्रतापसिंहाविशीं अभिमान आशिल्लो.
पृथ्वीराजान वेलिक्रिसन रूकमणीरी, दसम भागवत रा दूहा, दशरथ रावउत, गंगालहरी, वसुदेवउत आदी जायते ल्हान व्हड कवितांझेले उजवाडायिल्ले. ताच्यो स्फुट कविताय भरपूर आसात. तो डिंगल आनी ब्रज ह्या दोनय भासांचो पंडीत आशिल्लो. ताची भास ओजस्वी आनी रचना सरस आसा. ताचीं सगळींच वर्णनां प्रत्ययकारी आसात.
-कों. वि. सं. मं.
पेंढारी:लुटारू लोकांचो एक वर्ग. मोगलांच्या पडट्या काळांत ह्या वर्गाचो जल्म जालो. पेशव्यांच्या वा हेर सरदारांच्या सैन्यावांगडा जे बाजारबुणगे आसताले तांकां पेंढारी म्हण्टाले. तांकां दुस्मानाच्या वाठारांतल्यान खंडणी वसूल करपाचें काम मेळटालें. ती वसूल करतना ते खूब लुटमार आनी अत्याचार करताले. लुटीचो थरावीक भाग तांकां सरकारांत भरचो पडटालो. हिंदूस्थानांत जशी-जशी इंग्लीशांची सत्ता पातळत गेली तशी-तशी देशी सेना उणी जायत गेली. तेन्ना ह्या लुटारूंनी आपले पंगड करून माळवा, गुजरात, महाराष्ट्र, मद्रास, कर्नाटक, बिहार आदी वाठारांत गोंदळ घालो. कांय संस्थानिकांचो तांकां चोरयां आदार मेळटालो. फुडें लॉर्ड हेस्टिंग हाणें सादारण बंदोबस्तान तांचेर आळो घालूंक येना हें पळोवन जायत्या सरदारांचो आदार घेवन माळवांत तांचेर हार घाली.
ह्या पेंढ्याऱ्यांचें वंशज सद्या कसलोय उद्देग करूनं पोट भरतात. तांची एक स्वतंत्र जात जाल्ली आसून म्हैसूर, महाराष्ट्र आनी मध्यप्रदेश ह्या राज्यांनी तांची मुखेल वसती आसा. हे लोक काटक आनी सडसडीत आसताले. तांचेर ह्ल्लो जाल्यार ताका तोंड दिना आसतना ते पळून वताले आनी दुसरेकडेन एकठांय जावन खंय तरी धाड घालताले. तांची लुटीची येवजण पद्दतशीर आसताली. गांवकारांक पयली सुचोवणी दिवन ते खंडणी वसूल करपाक वताले आनी ताणीं ती दिलिना जाल्यार तांकां त्रास दिवप, तांचीं घरां लासप, बायलांचेर अत्याचार करप आनी हेरांक जिवे मारप असलीं कामां ते करताले. लुटीचो म्हाल ते उज्जैन, इंदूर आदी शारांतल्या वेपाऱ्याकडेन विकताले. मराठ्यांच्या काळांत कोणाकूच तांकां नमोवपाचें बळगें नाशिल्लें. उरफाटें, दौलतराव शिंद्याक इंग्लीशांआड पेंढारी आपल्याक उपेगी पडटले अशी आस्त आशिल्ली. फुडें ब्रिटीशांनी सगळेकडेन शांतताय प्रस्थापीत करतकच तांचे लुटमारीक आळो बसलो. पेंढाऱ्यामदीं आसताले. तशेंच, ते ज्या ज्या वाठारांत रावताले थंयची भास उलयताले. दर्शलहबर ही उर्दू भास तांची सांकेतीक भास आशिल्ली.
मरी आई, म्हसोबा, खंडोबा आदी देवांक ते भजतात. हिंदूच्यो सगम्यो परबो ते मनयतात. रुपया पत्र्याचे टांक करून ते तांची पुजा करतात. हे टांक तांच्या पुर्वजांच्या नांवान तांच्या घरांत दवरिल्ले आसात. हे लोक मुसलमानांच्या पिराकय भजतात. तांचीं धर्मीक कृत्यां करपी पुरयत तांचेच जातींतलो आसता.
हिंदू पेढाऱ्यांची आळंदे, क्षीरसागर, घायतिलक, रणशिंग आनी थोरात अशीं पांच कुळां आसात. तांचेमदीं मामेभयणीकडेन लग्नां जातात. तशेंच भोवपत्नीत्वाची चाल आसा. लग्ना करतना चल्याचो बापूय चलयेक मागणी घालता. ल्गनावेळार एक प्रतिश्ठीत मनीस न्हवऱ्याक आपल्या घरा व्हरूनन फेंटो बांदता आनी ताका व्हंकलेगेर हाडटा. उपरांत पिठाचे पुतळे तयार करून ते तेलांत तळटात, तांकां पुर्वजांचीं नांवां दिवन ते न्हवऱ्याक व्हरून सगळ्यांक वांट्टात. हाका रूखवत म्हण्टात. तांचे चडशे लग्नविधी मराठ्यांच्या विधींवरीच आसतात. लग्न लागतकच शेटीच्या घरांतल्यान देवीची मूर्ती हाडून गांवचे वेशीर तिची पुजा करतात आनी उपरांत बिराडकार घरा परततात.
हे लोक मडें पुरतात. मडें अस्तंतेवटेन वा उत्तरेवटेन तकली करून उमथें वा बसकें दवरतात. धा दिसांनी दादले क्षौर करतात आनी जेवण दितात. मेल्ल्याचे वर्सश्राध्द करतात. पितृपंद्रशेंत अक्षयतृतीयेक वा वर्सतिथीक श्राध्द करतात.
मुसलमान पेंढारी:हे चडशे दक्षिणेकडेन आसतात. बेळगांवांतल्या मुसलमान लोकांवरी तांची राहणी, आचार आनी भेस आसता. हिंदू पेंढाऱ्याकडेन तांचे रोटी-बेटी वेव्हार चलनात. पूण अत्तार बागवान अशा मुसलमान जमातींकडेन जातात.
-कों. वि. सं. मं.
पेजे फेस्त:(पळेयात फेस्त).
पेछवी:चित्रकलेचो एक प्रकार. कपड्यांचेर देवांचीं आनी पुराणीक प्रसंगांचीं चित्रां रंगोवप हाका अस्तंत भारतांत पेछवी म्हण्टात. ही एक खूब पोरणी प्रथा आसून हे कलेचो उल्लेख संयुक्त निकाय, भाशांचें दूतवाक्य आनी हेर पुर्विल्ल्या साहित्यांत मेळटात. नाथद्वारा ह्या वाठारांत पेछवीचो उगम जालो. थंय येवपी श्रीनाथ भक्तांक परत वतना नाथाजीची कुरू म्हणून थंयच्या चित्रकारांनी कपडयांचेर चित्रां रंगोवन दिवपाक सुरवात केली. भक्तलोक हीं चित्रां व्हरून आपले कृष्णमुर्तीच्या फाटल्यान लावंक लागले. पेछवींत दोन प्रकारांचीं चित्रां पळोवंक मेळटात. गोवर्धन पर्वताचेर वल्लभाचार्यांक नाथाजीचेंच दर्शन घडटा हो एक प्रकार आनी पुजेखातीर काडिल्लें फकत नाथजीचेंच चित्र हो दुसरो प्रकार. सतराव्या शतमानांतली पेछवी चित्रां दाट भरडे खादीचेर काडटाले. सगळीं चित्रां स्वतंत्रपणान
