ही नायट्रोजन आशिल्लीं संयुक्तां आसून तांची रटणूक किचकटीची आसा. प्रथिनां ही तेवीस तरांच्या आल्फा अॅमिनो अॅसिडस पसून तयार जाल्लीं आसतात. प्रथिनांनी कार्बन, हायड्रोजन, नायट्रोजन आनी गंधक हीं मूळ द्रव्यां आसतात. तेचपरी कांय प्रथिनांनी फॉस्फरस, आयोडीन, मॅंगनीज, लोखण, तांबें, झिंक हींय मूळ द्रव्यां आसतात.
प्रथिवनां जायत्या तरांची आसतात. तांचे प्रकार प्रथिनांचे जलीय विच्छेदन(Hydrolysis) रपन मेळपी प्रदार्थांचेर आदारुन आसतात.
१) सादीं प्रथिनां : जलीय विच्छेदन केले उपरांत ज्या प्रथिनांनी फकत आल्फा अॅमीनो अॅसिडस जातात तांकां सादीं प्रथिनां म्हणटात. तांतयां, दूद, रगत,चणे(वांटाणे), भिकमां, बादाम हातूंत सादीं प्रथिनां आसतात. सादीं प्रथिनां उदकांत विरगळपी आनी ना विरगळपी आसतात. तीं तापयल्यार तांचे गुठले जातात. आल्बुमिनां, ग्लोब्युलिनां, प्रोटमिनां, हिस्टोनां, प्रेलमिनां, ग्लोबिनां, ग्लुटेलिनां, स्कलॅरोप्रथिनां, कॉलॅजेनां, श्लॅस्टिनां आनी केराटिनां हीं सादीं प्रथिनां.
२) संयुग्मित प्रथिनां : अप्रथिना गटावांगडा जोडिल्ल्या साद्या प्रथिनांक संयुग्मित प्रथिनां म्हणटात. संयुग्मित प्रथिनां जायत्या तरांची आसतात. तांचे प्रकार तातूंत आशिल्ल्यान अप्रथिनी गटावयल्यान थारायतात. सकयले कांय संयुग्मित प्रथिनां आनी तातूंत आशिल्लें अप्रथिनी गट दिल्ले आसतात ते अशे-
संयुग्मित प्रथिनां अप्रथिनी गट (Prosthetic group) १) न्यक्लिओप्रथिनां न्युक्लिक अॅसीड २)फॉस्फोप्रथनां फॉस्फोरिक अॅसिड ३)चरबी प्रथिनां चरबी (lipids) ४)वर्ण प्रथिनां रंग द्रव्यां (coloured) ५)ग्लायको प्रथिनां कार्बोदकां (Carbohydrates) ६)धातू प्रथिनां धातू
साधित प्रथिनां : प्रथिनांचे लांब माळेचे रसायनीक वक्रियेउपरांत (Chemical decomposition) जाल्ल्या कुडक्यांक (fragments) साधीत प्रथिनां म्हणटात. ह्या प्रथिनांच्या व्हडल्या कुडक्यांक प्रोटीओज म्हणटात. ल्हन कुडक्यांक पोप्टोनस (Peptones) आनी सामक्या ल्हन कुडक्यांक पॅप्टाडस (Peptides) म्हणटात.
हांचे भायर प्रथिनांचे एंझायम प्रथिनां आनी हॉर्मोन प्रथिनां अशेंय गट करुं येतात. वेगवेगळ्या प्रथिनांचे गूणधर्ण वेगवेगळे आसता. कांय प्रथिनां रंगीत आसतात. रंगातलें तांबडे गूंज 'हिमोग्लेबी'न. कांय प्रथिनांक रंग नासता. नितळ प्रथिनांक रुच नासता. पूण प्रथिनांचे जलीय विच्छोदन करुन तयार जाल्ली संयुगां कोडू आसतात. नितळ प्रथिनांक वास नासता, केंस, रेशीम, लोकर हातूंतली सुताळ प्रथिनां उदक आनी हेर विद्रवकांत विरगळनात. कांय प्रथिनां उदकांत विरगळटात. पूण ती तापयल्यार तांचे गुठले जातात. देखीक - तांतयांतलो बोळ तापयतकच घट्ट जाता. प्रथिनां तापयत जाल्यार तांबशी पडटात.. मागीर करपून तांकां केंस वा पांखां जळिल्लेवरी वास येता.
आल्फा अॅमिनो अॅसिडसांचे खूण रेणू एकठांय येवन प्रथिनां तयार जातात. आल्फा अॅमिनो अॅसिडस एकामेकांक पॅप्टायड बंधान जोडिल्लीं आसतात. पॅप्टायड बंधानी तयार जाल्ल्यान अॅमिनो अॅसिडांचे लांब सरपळेक पॅप्टायड सरपळी म्हमटात. पॅप्टायड सरपळेच्या एका पोंतार अॅमिनो गट जाल्यार दुसऱ्या पोंतार 'कार्बोक्सिल गट' आसता. पॅप्टायड सरपळेंत सुमार शंबर आल्फा अॅमिनो अॅसिडाचो घटक आसतात.
प्रथिनांतली आलफा अॅमिनो अॅसिड्चोस वळखुपाखातीर प्रथिनांचेर पातळ हायड्रोकेलोरीक अॅसिडाची प्रक्रिया करुन आल्फा अॅमिनो अॅसिड्स तयार करतात. मागीर हीं अॅमिनो अॅसिड्स वळखून प्रथिनांतलें दरेकांचे प्रमाण थारायतात.
पॅप्टायड सरपळेंत आल्फा अॅमिनो अॅसिडांचो क्रम थरोवपाखातीर ते सरपळेंतली आल्फा अॅमिनो अॅसिडां एक एक करुन वेगळीं काडटात. हे खातीर पॅप्टायड सरपळेंतलो मेकळो अॅमिनो गट आनी फिनायल आयसोथायोसायनेट हांची प्रक्रिया करतात. उपरांत जलीय विच्छेदन करतकच अॅमिनो गट जेडिल्लें आल्फाअॅमिनो अॅसिड वेगळें जाता. तें अॅमिनो अॅसिड तपासून वळखूंक येता. अशें तरेन ही प्रक्रिया परत परत करुन पॅप्टायड सरपळेंतलो आल्फआ अॅमिनो अॅसिडाचो क्रम थारायता. हा हद्दत एडमन ह्या शास्त्रज्ञान सोदून काडली. पॅप्टायड सरपळेंत विसांपरस चड आल्फा अॅमिनो अॅसिड्य आसल्यार एडमनाची पद्दत उपकारता. अशा वेळार प्रथिनांचेर ट्रिप्सिन ह्या एन्झायमाची प्रक्रिया करुन पॅप्टायट सरपळेचे ल्हन ल्गन कुडके करतात. ह्या कुडक्यांनी आशिल्ल्या आल्फा अॅमिनोअॅसिडांचो क्रम मागीर वयर सांगला ते पद्दतीन थारायता. फिनयायल आयसोथायोसायनेटा बदला डायनायट्रोफ्लयुओरो बॅंझीन (Dinitrofluoro benzene) वापरुनूय पॅप्टायड सरपळेंतलो आल्फा अॅमिनो अॅसिडाचो क्रम थारोंव येता.
प्रथिनांची संरचना तीन थरांवयल्यान पळोवंक येता. पयल्या थरावयले संरचनेंत प्रथिनांत आल्पा अॅमिनो अॅसिडांच्यो लांब सरपळ्यो जांकां पॅप्टायड सरपळ्यो म्हणटात त्यो दिसतात. ह्यो सरपळ्यो पॅप्टायड बंधांक लागून तयार जातात.
दुसऱ्या थरांवयले संरचनेंत वेगवेगळ्या पॅप्टायड सरपळ्यो एकामेकांक कश्यो जोडल्यात तें समजता.वेगवेगळ्यो पॅप्टायड सरपळ्यो हायड्रोजन बंधांनी जोडिल्ल्यो आसतात. हाका लागून प्रथिनां चेपटीं बॉल कशी जाल्यार विणयेच्या आकाराचीं जातात. तिसऱ्या थरावयले संरचनेक लागून पॅप्टायड सरपळ्यो वांटकुळे इश्कादीभाशेन आकार घेतात. असो आकार ते ते पॅप्टायड सरपळेंत आशिल्ल्या हायड्रोजन बंधाक लागून येता.
प्रथिनाच्या एका रेणूंत आल्फा अॅमिनो अॅसिडाचे शेंकड्यांनी वा हजारांनी रेणू आसतात. प्रथिनांनी सुमार तेवीस तरांची आल्फा अॅमिनो अॅसिडां आसतात. ह्या सगळ्या आल्फा अॅमिनो अॅसिडांपासून मेजूंक येना इतल्या तरांची प्रथिनां जावंक शकतात. एका प्राण्याची कूड जावन जियेवपाक सुमार धा हजार तरांचीं प्रथिनां जाय पडटात. वेगवेगळ्या जातींच्या प्राण्यांचे कुडींत वेंगळी वेंगळी प्रथिनां आसतात.
