गोंयातल्या श्री मंगेशाकडेन हो प्रसाद मुखायवेले शिवशमीचे मुर्तीक लायतात जाल्यार दुसऱ्या एका देवळांत हो एक धातूचे प्रसाद पट्टेक लायतात.
प्रसाद लायतना पिचकोळेचे कळे वा पाकळ्यो उदकांत भिजोवन मर्तीक लायतात. मुर्तीचे दोळे, हात, पांय तशेंच भायली प्रभावळ हांकांच ते कळे लायतात. जो प्रसाद झडटा ते प्रमाण ताची मोडणी (सांकेतीक अर्थ) जाता. ही मोडणी गुरव, भट , पुरयत जो कोण प्रसाद लायता तो करता. दर अवयवावयल्या पाकळेच्या झडपाक खाशेलो सांकेतीक असो संदर्भ उरता. सादारणपणान उजवे वटेनची पाकळी झडली जाल्यार देवाचो हयकार आनी दावे वटेनची झटली जाल्यार न्हयकार अशें समजप जाता. केन्ना केन्नाय भक्तूच मनांत प्रार्थना करुन जाय तो प्रसाद मागता. कांय सुवातींचेर प्रसाद लावपाखातीर तुळशीचीं पानां, आंब्याच्या पानांचे वांटकुळे कुडके, पारजतांचीं फुलां, आनी हेर फुलां- पानांचे उपेग करतात. कांय मुर्तींक तांदूळूय लायतात. एकेच मुर्तीक एकाच वेळार दोम-तीन भक्त आपआपले प्रसाद वेगवेगळ्या अवयवांचेर लायतना दिसतात.
मुर्तीपुजा आसा त्या सगळ्या प्रदेशांनी प्रसादाची रीत आशिल्ली. आज भारतांत जायत्या देवळांनी कौल मागपाची प्रथा आसा. पूण कोंकणांत आनी गोंयांत ती चड आसा.
प्रसाद लावपाच्या दिसांनी वेगवेगळेपण आसा. कांय दीस, तीथी, म्हयने प्रसाद लावपाक, वर्ज्य आसतात. कांयकडेन एकादस आसल्यार प्रसाद लागना जाल्यार कांयकडेन जेश्ठ वा आश्र्विन म्हयन्यांनी प्रसाद जायनात.
प्रसाद फकत हिंदूच घेतात अशें ना . क्रिस्तांव, मुसलमान हे लेगीत हिंदू देवळांनी प्रसाद घेतात.
‘प्रसाद’ जयशंकर: (जल्म : 1889 बनारस, मरणः 15 नोव्हेंबर 1937,बनारस)
छायावादी कवी, नाटककार, कथाकार, कादंबरीकार आनी निबंदकार. ‘सुंधनी साहु’ ह्या नांवांन नामना आशिल्ल्या खानदानी आनी गिरेस्त घराण्यांत ताचो जल्म जालो पूण ताच्या भुरगेपणांतूच ताका अर्थीक आनी कुटूंबीक अडचणींक तोंड दिवंचे पडलें.
ताचें शालेय शिक्षण बनारसाक फकत आठवे यत्तेमेरेन जालें, पूण कुशाग्र बुद्द आनी कश्ट करपाची तांक हाका लागून, गुरुंच्या हाताखाला आनी स्वाध्यायाच्या बळग्यार संस्कृत,हिंदी, फार्सी, उर्दू, इंग्लीश ह्या भाशांचो तशेंच इतीहास, तत्वज्ञान,भारतीय संस्कृती, पुराणां हांचो ताणें खोलायेन अभ्यास केलो.
ल्हानपणासावन काव्यवाचनाची आनी काव्यलिखाणाची ताका गोडी आशिल्ली. त्या काळांत काव्य भाशा म्हूणून ब्रज भाशाच उपलब्ध आशिल्ल्यान ताणें आपली सुरवेची कविता ब्रज भाशेंत बरयली. हिंदी साहित्याचें मुखेलपण करपी महविरप्रसाद द्विवेदी ह्या युगाचोय ताचेर प्रभाव जाणवता.
सुरवेच्या ताच्या कवितांनी बहिमुर्खता आनी संस्कृतप्रचुरताय दिश्टी पडटा. ताचे कांय नामनेचे काव्यझेले अशे आसात- ‘चित्राधार’(1906),उर्वशी(1909), वनमिलन(1909), अयोध्या का उध्दार(1910), शोकोच्छवास(1910), बभ्रूवाहन(1911), कानन कूसूम(1913), प्रेमपथिक(1913), करुणालय(1913), महाराजा का म्हत्व(1914). पूण ताच्या कवि- व्यक्तिमत्वाचें खरें दर्शन घडटा तें ताच्या झरना(1918),आंसू (1925), ल्हर(1933) आनी कामायनी (1935) ह्या काव्यांनी.
ताच्या ‘आंसू’ ह्या काव्याक हिंदींतूच नामनां मेळ्ळी अशें न्हय जाल्यार हेर भाशांनी लेगीत ह्या काव्याचो अणकार जाला. ‘कामयानी’ हे काव्य, हिंदी काव्यांतलो एक व्हड मानबिंदू मानतात. रसात्मक प्रसंगचित्रण, व्हड व्यक्तिमत्वांचे रेखाटन, काव्याच्या पांवड्याचेर सुरवेक सावन उक्तायल्ले जिणेचें दर्शन, प्रतिकात्मक शैली आनी प्रतिमाप्रचुर भाशां हांती सोबितकाय, हांचो एकठांय विचार केल्यार ह्या म्हकाव्याचें व्हडपण सगळ्या समिक्षकांनी मान्य केलां.
प्रसदान नाटकांय बरयल्यात. ताणें नाट्यक्षेत्रांत केल्ल्या मोलादीक वावराक लागून 1918-36 ह्या हिंदीतल्या नाटकांच्या युगाक ‘प्रसाद युग’ अशें नांव दिलां. ताणें 8 इतिहासीक, 3 पुराणीक, 2 भावनाप्रधान समाजीक आनी 1 पद्यनाटक अशीं 14 नाटकां बरयलीं. भारतीय संस्कृती आनी इतीहासाची गोडी आशिल्ल्यान, नाटकां बरोवचे पयलीं ताणें ते विशीं इतीहासीक वातावरणाचो, पुरातत्ववेत्याचे शास्त्रीय नदरेन विचार केल्लो जाणवता. इतिहास आनी कल्पना हांचें कलात्मक मिश्रण ताच्या नाटकांतल्यान दिसता. सगळ्या तरांचे स्वातंत्र्य ताणें आपल्या नाटकांनी घेतिल्ल्या रंगमाचयेर ताचीं नाटकां हाडप कठिण जाता. सज्जन(1910-11), प्रायश्चित(1912), कल्याणी परिणय(1912), करुणालय(1913), राजश्री(1915), विशाख(1921), अजातशत्रू(1922), जनमोजय का नागयज्ञ (1923), कामना(1923-24), स्कन्दगुप्त(1928), चंद्रगुप्त(1928), एक घूंट(1929), धुवस्वामीनी(1933) तशेंच यशोधर्यदेव (उजवाडा येवंक ना), अग्निमीत्र(अर्दवट), इन्द्र (एकठांय करुन) बरयल्यांत.ताच्या नाटकांचेर संस्कृत, बंगाली, अस्तंती भाशांतल्या नाटकांचो प्रभाव दिश्टी पडटा.
कंकाल(1929) आनी तितली(1934), इरावती (अर्दवट) ह्यो प्रसादाच्यो दोन नोमनेच्यो कादंबऱ्यो आसात. ‘कंकाल’ हे कादंबरेत प्रसाद खर वास्ववादी जाल्लो दिसता. जाल्यार ‘तितली’ ही कादंबरी गांवगिरे जिणेचेर बरयल्ली आसा. हिंदी साहित्यांत प्रसादाच्या पांच कथाझेल्यांक खूब नामना मेळ्ळी. ताची ‘ग्राम’ ही कथा 1911 वर्सा इंदु नांवाच्या म्हयन्याळ्यांत उजवाडा आयिल्ली. ‘छाया’, ‘प्रतिध्वनी’(1926) ‘आकाशदीप’ (1929), ‘आंधी’(1931), ‘इंद्रजाल’ (1936) हे ताचे म्हत्वाचे कथाझेले. छाया वादाचीं सगळी खाशेलपणां ताचे कथेंत दिसतात. निबंध आनी नाटकांक लायिल्ल्यो ताच्यो प्रस्तावना, ताच्या खोल अभ्यासाची, चिंतनाची, आनी संशोधन वृत्तीची गवाय दितात.
अशें तरेन प्रसादाच्या साहित्यांत भारताचो संस्कृतीच्या आत्म्याचें द्रशन घडटा. जयशंकर ‘प्रसाद’ वृत्तीन गंभीर पूण रसिक आशिल्लो. ताणें आर्विल्ल्या विचारांचे गंभीरतायेन मनन केल्लें. भारतीय परंपरांचें गिन्यान ताच्या रगतांतूच आशिल्लें. हाका लागून ताच्या लिखाणांत दोनूय संस्कृतीयांच्या संस्कारांचो परिणाम दिश्टी पडटा. -छाया चोडणकर
